علی قاسمی

مدیرعامل شرکت تامین سرمایه بانک ملت

بازار عمیق به بازاری گفته می‌شود که در آن خرید و فروش به آسانی انجام می‌شود و مدت زمان انتظار برای فروش یا خرید یک سهم به حداقل ممکن کاهش یابد. در بازار عمیق، برای تغییر قیمت (افزایش یا کاهش)، حجم سفارش باید به مقدار قابل‌توجهی افزایش یابد. بنابراین می‌توان گفت بازار‌های عمیق از نقدشوندگی بسیار بالایی برخوردارند به گونه‌ای که در این بازارها، صف‌های خرید و فروش هرگز پایدار نمی‌ماند. در حال حاضر به ‌رغم فعالیت‌های گسترده و قابل تقدیری که در سال‌های گذشته در بازار سرمایه کشور رخ داده، هنوز این بازار در مراحل اولیه منحنی عمر خود قرار داشته و از عمق کافی برخوردار نیست. یکی از این دلایل، عدم تقارن اطلاعات میان خریداران و فروشندگان اوراق بهادار است که موجب می‌شود برخی از اشخاص حقیقی و حقوقی به موجب دسترسی که به اطلاعات نهانی و محرمانه دارند، به بازدهی‌های بالایی دست یابند؛ این در حالی است که این موضوع برای بقیه سهامداران مقدور نیست. در این راستا و به منظور رفع مشکل عدم تقارن اطلاعاتی لازم است سازوکار رتبه‌بندی اعتباری در بازار سرمایه به‌عنوان یک نهاد مالی مستقل ایجاد شود. در واقع این اقدام زمینه‌ای برای ارائه اطلاعات به سرمایه‌گذاران بازار به منظور آشنایی با سطح ریسک ناشران و اوراق و اتخاذ استراتژی مناسب سرمایه‌گذاری در زمینه خرید اوراق جدید، نگهداری اوراق موجود یا فروش اوراق است.

بدیهی است دستیابی به این مهم خود مستلزم ایجاد زیرساخت‌های مهم اطلاعاتی، قانونی، فنی و انسانی است. تاکنون اقدامات موثری در این راستا صورت پذیرفته که اعطای مجوز به شرکت‌های پردازشگر اطلاعات مالی از آن جمله است. همچنین مسوولان سازمان اعلام کرده‌اند که مقررات و دستورالعمل‌های مربوط به اعطای مجوز راه‌اندازی موسسه رتبه‌بندی اعتباری در کشور آماده شده است. در حال حاضر بازار سرمایه کشور در مقایسه با سال‌های اولیه آن از تغییرات بسیاری برخوردار شده است؛ به‌گونه‌ای که در حال حاضر اوراق بهادار متنوعی در آن داد و ستد می‌شود؛ اما تنوع اوراق موجود پاسخگوی تنوع نیازهای موجود در بازار سرمایه کشور نیست. بدیهی است طراحی ابزارهای مالی جدید و نوآورانه مبتنی بر اصول شریعت اسلام خواهد توانست حجم عظیمی از منابع مالی را وارد بازار سرمایه کند. به‌عنوان مثال درخصوص ادغام و تملک شرکت‌ها نمی‌توان از ابزارهای خرید اهرمی (Leveraged Buy-Out) که مبتنی بر بهره است، استفاده کرد؛ چرا که اجرای آن نیازمند طراحی اوراقی است که ضمن اطمینان از مطابقت آن با اصول شریعت اسلام، شرایطی را فراهم آورد تا بتوان آن را در زمینه ادغام و تملک شرکت‌ها به کار برد. این موضوع منجر خواهد شد تا این اوراق زمینه خرید و فروش در بازار سرمایه را نیز پیدا کند. هنوز بسیاری از مردم با مفهوم بورس به‌عنوان یکی از بازارهای سرمایه‌گذاری و نحوه ورود به آن آشنایی کافی ندارند و فرهنگ سرمایه‌گذاری و دانش مالی و سرمایه‌گذاری در میان آحاد مردم شکل نگرفته است.

بنابراین برای جذب سرمایه‌های اندک مردم به بازار سرمایه لازم است طی برنامه‌های بلندمدت و مستمر اقشار مختلف مردم و در سطوح سنی مختلف را با مفاهیم ریسک، بورس و سرمایه‌گذاری آشنا کرد، در واقع به این واسطه شرایط برای افزایش حجم سرمایه‌گذاران خرد در بازار سرمایه مهیا خواهد شد تا هر شخصی با هر نوع ذائقه و سلیقه‌ای قادر به ورود به این بازار باشد و براساس ابزاری متناسب با سطح ریسک‌پذیری خود به معامله در این بازار بپردازد. توسعه خدمات بازارگردانی نیز از جمله مواردی است که می‌تواند در افزایش عمق بازار سرمایه مفید باشد؛ در این میان اصطلاح «بازارگردانی» در ادبیات مالی به مجموعه فعالیت‌هایی اطلاق می‌شود که با هدف تنظیم عرضه و تقاضا، به‌روزکردن دامنه نوسان قیمت و افزایش نقدشوندگی سهام صورت می‌گیرد؛ بازارگردان شخصی است که طبق قانون بازار اوراق بهادار و با مجوز سازمان بورس، اوراق بهادار معینی را بازارگردانی می‌کند. وجود نهادهای مالی با توانگری مالی بالا جهت بازارگردانی تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار می‌تواند بر عمق بازار سرمایه بیفزاید.

شفافیت و کارآیی بازار از جمله مقولاتی است که موجبات عمیق شدن بازار را فراهم می‌آورد. در سال‌های اخیر اقدامات مناسبی در این زمینه صورت پذیرفته، اما به نظر می‌رسد طبق تجربیات کشورهای مختلف لازم است تا اطلاعات صورت‌های مالی شرکت‌ها، موسسات و بنگاه‌های تجاری در یک پایگاه داده ملی گردآوری، ثبت و نگهداری شود؛ این مساله سبب خواهد شد تا زمینه لازم برای شفافیت اطلاعات کسب‌و‌کارها و صنایع و شکل‌گیری رتبه‌بندی اعتباری در کشور ایجاد شود. عدم محدودیت برای نوسان قیمت و عدم توقف طولانی‌مدت نماد معاملاتی شرکت‌ها نیز از جمله عوامل دیگری هستند که به نوبه خود نقش ویژه‌ای در این زمینه ایفا می‌کنند.