چند نکته در باب یک مناظره بورسی

فریبرز کریمائی برنامه مناظره روز جمعه که با موضوع بررسی علل نوسانات بورس ایران طی ۱۰ ماهه گذشته در استودیوی شبکه یک سیما برگزار شد، چه از نظر موضوعی و چه به لحاظ مدعوین و دیدگاه‌هایشان در نوع خود بسیار جالب بود؛ هرچند موارد خوبی در این مناظره به بحث گذاشته شد، اما جای برخی موضوعات اساسی هم در این مباحثه خالی بود و در عین حال به برخی از پرسش‌های اساسی که می‌توانست باعث تنویر افکار عمومی درخصوص علل رکود ۱۰ ماهه بازارسرمایه شود، پاسخ صحیح و کاملی داده نشد. در همین رابطه لازم دیدم برای تنویر هرچه بیشتر افکار عمومی و در راستای تکمیل مباحثی که با مردم در میان گذاشته شد به برخی موارد اشاره کنم:

۱- به نظر می‌رسد با توجه به روند ممتد و مستمر نزولی بورس طی ۱۰ ماهه گذشته، لازم بود عنوان موضوعی برنامه، اندکی شفاف‌تر انتخاب می‌شد و به جای علل نوسانات اخیر بورس، مناظره مذکور با عنوان علل رکود مستمر بورس طی ۱۰ ماهه گذشته برگزار می‌شد؛ چراکه نوسان به معنای افزایش و کاهش قیمت‌ها و شاخص‌ها است، درحالی‌که درخصوص بورس ما تنها شاهد کاهش مستمر شاخص‌ها بوده‌ایم.

۲- متاسفانه باز هم تهیه‌کنندگان برنامه مناظره همانند بسیاری دیگر از برنامه‌های قبلی خود نتوانستند موضع بی‌طرفی خود را به‌طور کامل رعایت کنند و سعی کردند به نوعی ذهن بینندگان را در همان ابتدای برنامه تحت تاثیر قرار دهند. استفاده از کلمه رانت در نرخ خوراک پتروشیمی‌ها آن هم قبل از شروع برنامه‌ای که موضوع اصلی آن علل نوسانات بورس بود نه نرخ خوراک پتروشیمی‌ها، صرفا حکایت از ذهنیت تهیه‌کنندگان این برنامه داشت. گویا به‌نظر ترتیب‌دهندگان این مناظره، تعیین نرخ خوراک پتروشیمی مهم‌ترین‌ دلیل رکود حاکم بر بازار سرمایه بوده است.

۳- جناب آقای حسن‌نژاد چندین مرتبه در طول برنامه، خودشان را به نوعی به‌عنوان نماینده حاکمیت در این مناظره معرفی کرد؛ در حالی‌که ایشان باید توجه داشته باشد که تنها یکی از ۲۹۰ نماینده مجلس شورای اسلامی است و نظرات ایشان نه تنها لزوما نمی‌تواند مواضع دولت و حاکمیت باشد، بلکه مواضع مجلس شورای اسلامی و حتی کمیسیون اقتصادی مجلس نیز نخواهد بود.

۴- موضوعی که آقای حسن‌نژاد دائما به آن اشاره می‌کرد و بسیار هم روی آن مانور می‌داد، رشد حباب‌گونه بورس در دوران اوج رشد این بازار و به‌خصوص در دوره ۵تا۶ ماهه بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری بود که متاسفانه به‌خوبی از سوی سایر مدعوین پاسخ داده نشد و باعث شد تا ایشان چند بار دیگر به وجود حباب در بورس اشاره و به‌صورت مجادله‌ای روی آن مانور دهد. در همین رابطه تنها بسنده می‌کنم به شاخص ارزش بازار در دو مقطع زمانی اوج بورس در دی ماه سال ۱۳۹۲ و دوره قبل از جهش قیمت ارز در آبان ماه سال ۱۳۹۰. از طرف دیگر برای معنادار بودن این مقایسه باید حتی‌الامکان به لحاظ تعداد شرکت‌های حاضر در بورس در این دو مقطع زمانی، همگن‌سازی صورت پذیرد. همان‌گونه که می‌دانیم در فاصله بین این دو مقطع زمانی شرکت‌هایی نظیر هلدینگ خلیج فارس، تاپیکو، مارون، جم، خراسان و برخی دیگر از شرکت‌ها وارد بورس شدند که در مقطع زمانی آبان‌ماه ۱۳۹۰ در این بازار نبودند، بنابراین به منظور همگن‌سازی و مقایسه معنی‌دار این دو مقطع، ارزش بورس در مورخ ۱۵ دی باید از طریق حذف ارزش بازار شرکت‌های وارد شده به بورس (در حد فاصل بین این دو مقطع) تعدیل شود.

به استناد آمار سازمان بورس، تنها مجموع ارزش بازار شرکت‌های هلدینگ خلیج فارس، تاپیکو، مارون، جم و خراسان (که عملا بعد از آبان ۱۳۹۰ به بورس وارد شدند) در دی‌ماه ۱۳۹۲ معادل ۸۰ هزار میلیارد تومان بوده که بر این اساس، ارزش بازار کل بورس در این تاریخ و پس از این تعدیل و حذف این شرکت‌ها به ۳۵۸ هزار میلیارد تومان می‌رسد. این درحالی است که این رقم در آبان ۱۳۹۰ و قبل از جهش سه برابری قیمت ارز معادل

۱۲۵ هزار میلیارد تومان بوده است.

به‌عبارت دیگر ارزش دلاری بورس ایران از ۱۱۴ میلیارد دلار در آبان ۱۳۹۰ به کمتر از ۱۱۲ میلیارد دلار (البته پس از تعدیلات لازم و خروج شرکت‌های تازه‌وارد) در دی‌ماه ۱۳۹۲ کاهش یافته است. با توجه به اینکه بیش از ۹۰ درصد صنایع حاضر در بورس، از جمله صنایع وابسته به ارز هستند و همچنین با توجه به تاثیر‌پذیری بسیار زیاد اقتصاد کشور از تغییرات نرخ ارز، می‌توان گفت که بورس کشور هم به‌تبع رکود حاکم بر اقتصاد کشور از رشد قابل ملاحظه‌ای برخوردار نبوده و بر این اساس ادعای حبابی بودن بورس در سال ۱۳۹۲ نمی‌تواند ادعای درستی باشد.

۵- اما علت اصلی رکود بورس و کاهش ۱۰۰ هزار میلیارد تومانی ارزش بازار بورس طی ۱۰ ماهه گذشته چه بوده است؟ به نظر می‌رسد همانگونه که به نوعی تهیه‌کنندگان برنامه مناظره در قبل از شروع برنامه به‌صورت تلویحی به آن اشاره کردند، مهم‌ترین‌ علت ریزش بورس طی این مدت افزایش غیرقابل پیش بینی و ۵ برابری قیمت خوراک صنایع پتروشیمی در قانون بودجه سال ۱۳۹۳ کل کشور در مجلس شورای اسلامی بود.

بررسی‌ها نیز حکایت از آغاز روند ریزشی بورس از تاریخ ۱۵ دی دارند. زمانی که برای اولین بار از طرف مجلس اعلام شد نرخ

۱۵ سنتی خوراک گاز در کمیسیون صنایع و معادن به تصویب رسیده است. تصمیم ناگهانی مجلس درخصوص نرخ خوراک گاز و بهره مالکانه آن هم در بودجه سنواتی، عدم ثبات بسیاری از مقررات و عطف به ماسبق کردن برخی تصمیمات دولتی در حوزه‌های مختلف، نبود چشم انداز روشنی از وضعیت آینده بازار سرمایه و سیاست‌های دولت و مجلس در این خصوص را می‌توان به‌عنوان مهم‌ترین عوامل تاثیر گذار بر رکود بورس و خروج سرمایه‌گذاران از این بازار دانست که اعتماد فعالان این بازار را سلب کرده است و لازم است تا بسترهای لازم برای ایجاد محیطی امن برای سرمایه‌های خرد و کلان در یک بازار متشکل از طریق حداقل دخالت مستقیم و همچنین سیاست‌گذاری در غالب قوانین و مقررات بلندمدت فراهم شود.

۶- همان‌طور که در نتایج نظرسنجی پیامکی برنامه مناظره نیز مشخص شد، مردم سرمایه‌گذاری در بخش مسکن و ساخت و ساز را به‌عنوان پر‌بازده‌ترین حوزه سرمایه‌گذاری در سال ۱۳۹۴ معرفی کردند. این نکته با توجه به خروج بیش از ۱۰۰ هزار میلیارد تومان نقدینگی از بازار سرمایه طی ۱۰ ماهه اخیر، هشداری است جدی به مسوولان اقتصادی کشور برای جلوگیری از هرگونه آشفتگی بازار مسکن در آینده.