ناهنجاری‌ها در صنعت لیزینگ

علیرضا شهریاری دکترای حسابداری و حسابرس اشکال ناهنجاری‌ها در صنعت لیزینگ دائما در حال رشد هستند. جالب است که بسیاری از این ناهنجاری‌ها توسط فروشندگان و خریدارانی (اجاره کننده) صورت می‌گیرد که اکثر ضوابط غربالگری معمول توسط شرکت‌های لیزینگ را برآورده کرده‌اند. در این یادداشت ۶ نوع ناهنجاری معمول شناخته شده در صنعت لیزینگ به صورت مختصر تشریح می‌شود. تبدیل دارایی تحت تملک مشتری به دارایی اجاره ای

در یک نوع ناهنجاری، فروشنده‌ای که در واقع به دنبال تامین سرمایه در گردش است، تجهیزاتی را که در حال حاضر در اختیار مشتریانش قرار داشته و تحت تملک او است تحصیل و آن را به شرکت لیزینگ به عنوان تجهیزات خود معرفی نموده و آن را مجددا به مشتری (اجاره‌کننده) اجاره می‌دهد. فروشنده بخشی از عواید اجاره دریافتی از شرکت لیزینگ را نزد خود نگه داشته و مابقی را به مشتری (اجاره‌کننده) منتقل می‌کند. بسیاری از این فروشندگان جهت پنهان کردن این ناهنجاری، از چندین شرکت لیزینگ تامین مالی می‌کنند.

بیش قیمت‌گذاری دارایی اجاره‌ای

در ناهنجاری دیگر، فروشنده تجهیزاتی را به بیش از قیمت واقعی آن به شرکت خریدار می‌فروشد که البته تامین مالی خرید آن از طریق شرکت لیزینگ بوده است. از آنجا که عموما شرکت لیزینگ تنها همان دارایی موضوع اجاره را به عنوان وثیقه تسهیلات پرداختی در اختیار دارد، در نتیجه موجب می‌شود که میزانی از ریسک به شرکت لیزینگ تحمیل شود. به عبارت دیگر، در صورت نکول خریدار در پرداخت اقساط و اراده شرکت لیزینگ برای تملیک و فروش دارایی، مبالغ حاصل از فروش دارایی تنها بخشی از طلب شرکت لیزینگ را از خریدار پوشش می‌دهد. در این گونه موارد، فروشنده جهت متقاعد کردن خریدار جهت ورود به این معامله بخشی از وجوه مازاد دریافت شده را در قالب تخفیفات به خریدار منتقل می‌کند. از آنجا که خریدار وجوهی را از فروشنده دریافت کرده، در ماه‌های اولیه پرداخت اقساط، نکول نخواهد کرد و بنابراین این نوع ناهنجاری در مدت زمان طولانی‌تری خود را نشان می‌دهد.

فروشندگان، خریداران و دارایی‌های واهی

همانطور که می‌دانیم یک معامله اجاره شامل سه رکن فروشنده، خریدار و شرکت لیزینگ است. در کنار این سه رکن، باید یک دارایی نیز وجود داشته باشد که موضوع اجاره قرار گیرد. در برخی موارد مشاهده شده است که شرکت فروشنده به دلیل نیاز به سرمایه در گردش به‌رغم وجود دارایی و خریدار واقعی با معرفی یک دارایی واهی و نیز یک خریدار واهی از شرکت لیزینگ، تامین مالی می‌کند. عموما در این‌گونه موارد شرکت فروشنده از اشخاص وابسته به خود استفاده می‌کند.

دارایی موضوع اجاره هم می‌‌تواند دارایی مستعمل فروشنده باشد. فروشنده که احتمالا در وضعیت مالی چندان مناسبی به سر نمی‌برد، در صورت ارائه‌ اطلاعات واقعی در مورد وضعیت مالی‌اش به شرکت لیزینگ جهت تامین مالی با جواب خیر مواجه می‌شود سعی می‌کند با استفاده از خریدار وابسته به خود و دارایی واهی و معرفی آنها به شرکت لیزینگ تامین مالی کند. عموما شرکت‌های خریدار، شرکت‌های کاغذی و بدون فعالیت هستند که صرفا جهت تامین مالی توسط شرکت فروشنده تاسیس می‌شوند.

تجزیه یک معامله اجاره به معاملات کوچک‌تر

این نوع ناهنجاری توسط فروشندگان و خریداران / اجاره‌کنندگانی صورت می‌گیرد که یک معامله اجاره بزرگ را به معاملات کوچکتر جهت اجتناب از افزایش حساسیت شرکت‌های لیزینگ تجزیه می‌کنند. این فروشندگان سعی می‌کنند که سایر درخواست‌های خود جهت عقد قرارداد اجاره با شرکت‌های لیزینگ دیگر را از شرکت لیزینگ پنهان کنند. در اکثر موارد، فروشندگانی که وارد چنین معاملاتی می‌شوند از حد نصاب‌های اعتباری شرکت‌های لیزینگ آگاه هستند و به علت وضعیت مالی ضعیف خود و اجتناب از عبور از سقف‌های اعتباری، یک معامله اجاره را به تعداد زیادی از معاملات کوچکتر تجزیه می‌کنند. به عنوان مثال، یک معامله ۳۵۰ هزار ریالی از طریق تجزیه معامله به ۵ معامله ۷۰ هزار ریالی با ۵ تامین کننده مالی‌متفاوت انجام می‌شود. برخی از این معاملات از طریق شرکت‌هایی انجام می‌شود که به دلایل خاص، وضعیت اعتباری شان توسط شرکت‌های لیزینگ مورد بررسی قرار نمی‌گیرد. در بسیاری موارد، بدهکار یا اجاره‌کننده در گذشته بحران مالی داشته و به خاطر میزان بدهی بالا ورشکسته شده است.

انتقال مطالبات معوق مشتری به شرکت لیزینگ

این نوع ناهنجاری، یکی از قدیمی ترین و معمول ترین نوع ناهنجاری گزارش شده در صنعت لیزینگ است. در این گونه موارد، عموما فروشنده از یک مشتری طلب معوقه دارد که سال‌ها است تسویه نشده است. فروشنده، معمولا مشتری را تهدید می‌کند که یا مانده بدهی سررسید گذشته را بپردازد یا تجهیزات فروخته شده را تملیک کند.

در برخی موارد به عنوان یک انتخاب، آنان به این گونه مشتریان این اختیار را می‌دهند که بدهی شان را تبدیل به یک قرارداد اجاره کنند. با تبدیل بدهی مشتری به یک قرارداد اجاره، شرکت لیزینگ طلب فروشنده را پرداخت می‌کند و اکنون شرکت لیزینگ گرفتار یک مشتری بد حساب می‌شود. در بسیاری از این معاملات شرکت لیزینگ در نهایت متضرر می‌شود. تمامی طرفین این معامله شرکت‌های قانونی و مشروع هستند و بنابراین این ناهنجاری هرگز آشکار نمی‌شود.

ارائه‌های نادرست فروشندگان و اجاره‌کنندگان

این ناهنجاری شامل فعالیت‌هایی نظیر ارائه صورت‌های مالی دستکاری شده، پنهان کردن ورشکستگی‌های گذشته، پنهان کردن مالکیت، ارجاعات غلط، معرفی تجهیزات مستعمل به عنوان تجهیزات جدید، دستکاری تاریخ فروش یا تاریخ حمل تجهیزات، حمل تجهیزات به مکان‌های دیگر بدون اطلاع‌رسانی، پنهان نمودن احکام قضایی در ارتباط با مصادره تجهیزات و اجاره دادن دوباره تجهیزاتی که در وثیقه است.