گروه بورس- محبوبه مغانی: در دنیای امروز شرکت‌های تامین سرمایه یا همان بانک‌های سرمایه‌گذاری نقش مهمی در تامین منابع مالی مورد نیاز شرکت ها، ارائه مشاوره در زمینه توسعه، جذب مشارکت، انتشار و فروش اوراق بهادار، ادغام، تملیک و خصوصی‌سازی بنگاه‌های دولتی ایفا می‌کنند. بر این اساس، این شرکت‌ها در حال حاضر مهم‌ترین نهادهای بازارهای مالی بین‌المللی محسوب می‌شوند. در کشورهای توسعه یافته شرکت‌های تامین سرمایه به‌طور خاص و هلدینگ خدمات مالی به‌طور عام نقش اصلی در تامین مالی شرکت‌ها و صنایع در بازار سرمایه را بر عهده دارند. در ایران نیز با استمرار روند خصوصی‌سازی و شکل‌گیری رقابت میان صنایع و شرکت‌ها و به تبع آن تکاپو برای تامین مالی ارزان و سریع‌تر، شرکت‌های تامین سرمایه به تدریج جایگاه مناسب خود را یافته و تا‌حدی تثبیت شده‌اند.

برشی از کیک تامین مالی به تامین سرمایه‌ها رسید

طبق بررسی‌های صورت گرفته از سال ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۱ سهم بازار پول در تامین مالی صنایع و شرکت‌ها از ۸۴ به ۶۲ درصد کاهش یافته است؛ در این میان به‌رغم کاهش سهم عقود مبادله‌ای در بازار پول از ۵۵ به ۳۱ درصد، سهم عقود مشارکتی از ۳۱ به ۵۰ درصد افزایش یافته است.

با نگاهی به تامین مالی صورت پذیرفته در بازار سرمایه طی ۶ سال گذشته مشاهده می‌شود که عمده این تامین مالی به صورت افزایش سرمایه شرکت‌های بورسی و غیر‌بورسی بوده است، به طوری که اوراق با درآمد ثابت منتشره (اوراق مشارکت شرکتی، اوراق اجاره و اوراق مرابحه) در ابتدای دوره مزبور سهمی از تامین مالی شرکت‌ها و صنایع بورسی و غیربورسی نداشته‌اند، ولی در سال‌های اخیر با طراحی و به‌کارگیری ابزارهای جدید در این حوزه، این اوراق نیز سهمی از تامین مالی شرکت‌ها را به خود اختصاص داده‌اند؛ به طوری که طی ۶ سال گذشته سهم بازار سرمایه در تامین مالی از محل اوراق انتشار یافته از ۴ به ۱۳ درصد افزایش یافته است؛ بر این اساس به تفکیک می‌توان عنوان کرد که در بازار سرمایه افزایش سرمایه شرکت‌های پذیرفته شده بورسی و فرابورسی از رشد ۱۰ درصدی برخوردار بوده؛ هرچند سهم ۱۵ درصدی بازار سرمایه در انتشار سهام شرکت‌های سهامی عامی در شرف تاسیس در سال ۱۳۸۶ به ۱۰ درصد در سال ۱۳۹۱ رسیده است.

در دیگر سرفصل‌های تامین مالی از طریق بازار سرمایه، سهم اوراق اجاره در سال ۹۰، ۴ درصد و در سال ۹۱، ۳ درصد بوده است. اوراق مرابحه نیز تنها در سال گذشته، ۳۰۱ میلیارد ریال منتشر شده است.

اما بیشترین انتشار اوراق مشارکت شرکتی مربوط به سال ۸۸ است. در سال ۹۱ نیز تنها ۵ هزار و ۹۵۰ میلیارد ریال اوراق (معادل ۴ درصد) در بازار سرمایه منتشر شده است.

در‌آمد تامین سرمایه‌ها از چه محلی است؟

از سوی دیگر با درنظر گرفتن نرخ برابری هر دلار در سال ۱۳۹۰ معادل ۱۲ هزار و ۲۵۳ ریال و در سال ۱۳۹۱ معادل ۲۴ هزار و ۵۰۰ ریال، سهم سرمایه‌گذاری خارجی در بازه زمانی مزبور (از ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۱) از ۳ به ۱۲ درصد افزایش یافته است. در این میان شرکت‌های تامین سرمایه با توجه به فعالیت‌های متنوع و متعدد خود، معمولا از یک فعالیت استراتژیک برخوردار هستند که مزیت رقابتی آنها محسوب می‌شود و بر آن تمرکز می‌کنند. به‌طور کلی می‌توان درآمدهای عمده این شرکت‌ها را به درآمد ناشی از تعهد پذیره‌نویسی، خدمات مشاوره عرضه و پذیرش، خدمات بازارگردانی اوراق بهادار، مدیریت دارایی‌ها و سایر درآمدها تقسیم‌بندی کرد. با توجه به روند چرخش نسبی تامین مالی شرکت‌ها و صنایع به سمت بازار سرمایه و به‌تبع آن توسعه حوزه کسب و کار شرکت‌های تامین سرمایه، انتظار بر این است که شرکت‌های تامین سرمایه فعال و شرکت‌های تامین سرمایه جدیدی که پا به این عرصه می‌گذارند به تدریج سهم خدمات تخصصی‌شان را در کسب سود و ایجاد ارزش برای سهامداران ارتقا دهند.

بررسی صورت گرفته از ترکیب درآمدهای شرکت‌های تامین سرمایه فعال حاکی از آن است که سهم درآمدی فعالیت‌های فرعی این شرکت‌ها روند رو به کاهش دارد و این شرکت‌ها با شناسایی و فعال شدن در حوزه‌های اصلی فعالیتی‌‌شان، در چارچوب درنظر گرفته شده برای این نهادها در بازار سرمایه قرار می‌گیرند، به طوری که تعهد پذیره‌نویسی اوراق بهادار به عنوان مهم‌ترین فعالیت شرکت‌های تامین سرمایه به عنوان فعالیت منحصربه‌فرد در بین نهادهای مالی محسوب می‌شود، به گونه‌ای که در سالی مالی گذشته ۱۱۳ هزار و ۹۵۰ میلیارد ریال افزایش سرمایه در بورس و فرابورس صورت پذیرفته است که از این مبلغ ۷۴ هزار و ۶۴۷ میلیارد ریال آن از محل مطالبات و آورده نقدی بوده است که نیاز به تعهد پذیره‌نویسی داشت، بر این اساس می‌توان گفت که از ۷۴ هزار و ۶۴۷ میلیارد و ۲۴۶ میلیون ریال افزایش سرمایه صورت گرفته از محل مطالبات و آورده نقدی، ۷ هزار و ۳۵۳ میلیارد و ۸۶۷ میلیون ریال (معادل ۱۰ درصد) از این مبلغ را شرکت‌های تامین سرمایه متعهد شده‌اند پذیره‌نویسی کنند.

از سوی دیگر با توجه به نقش مهم شرکت‌های تامین سرمایه در انتشار سهام شرکت‌های سهامی عام در شرف تاسیس، انتشار ۱۰۰ درصد از ۱۳‌هزار و ۹۰۰ میلیارد ریال سهم منتشر شده در بازار سرمایه، از سوی شرکت‌های تامین سرمایه صورت پذیرفته شده است. همچنین در سال گذشته، ۵‌‌هزار و ۹۵۰‌میلیارد ریال اوراق مشارکت منتشر شده‌است که شرکت‌های تامین سرمایه انتشار ۲‌هزار و ۷۵۰ میلیارد ریال (معادل ۴۸ درصد) آن را بر عهده داشته‌اند.

اما در سال گذشته در بخش تعهد پذیره‌نویسی، شرکت‌های تامین سرمایه نقش فعالی را در انتشار اوراق اجاره و مرابحه داشته‌اند، به طوری که از ۳ هزار و ۶۰۵ میلیارد ریال اوراق اجاره منتشر شده، انتشار ۹۷ درصد آن بر عهده شرکت‌های تامین سرمایه بوده است. همچنین سال گذشته شرکت‌های تامین سرمایه مبادرت به انتشار ۳۰۱ میلیارد ریال اوراق مرابحه کردند. در مجموع می‌توان گفت از ۹۸ هزار و ۴۰۳ میلیارد و ۲۴۶ میلیون ریال اوراق بهادار منتشر شده در بازار سرمایه، تعهد پذیره‌نویسی ۲۷‌هزار و ۸۱۰ میلیارد و ۷۳۲ میلیون ریال آن (معادل ۲۸ درصد) بر عهده شرکت‌های تامین سرمایه بوده است.

تامین سرمایه‌های فعال

در این میان با توجه به نقش عمده شرکت‌های تامین سرمایه در تعهد پذیره‌نویسی اوراق بهادار دارای مجوز از سوی بانک مرکزی، به نظر می‌رسد که سهم بالای بانک‌ها در مالکیت شرکت‌های تامین سرمایه موجب شده تا این شرکت‌ها نقش عمده‌ای را در تعهد پذیره‌نویسی اوراق بهادار دارای مجوز از سوی بانک مرکزی داشته باشند؛ به طوری که در بررسی میزان تعهد پذیره‌نویسی شرکت‌های تامین سرمایه در اوراق بهادار به تفکیک بازار پول و سرمایه، این مساله به وضوح قابل مشاهده است. به گونه‌ای که شرکت‌های تامین سرمایه در سال ۱۳۹۱، پذیره‌نویسی ۲۷۰ میلیارد و ۴۷۵ میلیون ریال (معادل حدود ۲۱ درصد) از اوراق مشارکت منتشر شده با مجوز بانک مرکزی را متعهد شده بودند، اما در بررسی فعالیت شرکت‌های تامین سرمایه در این عرصه به تفکیک می‌توان گفت که این حجم سرمایه‌گذاری در شرکت تامین سرمایه نوین ۲۷۰ میلیارد و ۴۷۵ میلیون ریال، در تامین سرمایه لوتوس پارسیان ۱۲۴ میلیارد و ۹۶۸ میلیون ریال و در تامین سرمایه بانک ملت ۳ میلیارد و ۵۰۷ میلیون ریال بوده است.

در ضمن ۴۹/۳۴ درصد از سهام تامین سرمایه نوین به بانک اقتصاد نوین، ۵۴ درصد از سهام تامین سرمایه سپهر به بانک صادرات، ۱۰۰ درصد از سهام تامین سرمایه بانک ملت به مجموعه بانک ملت، ۳۰ درصد از سهام لوتوس پارسیان به بانک پارسیان و ۵۵ درصد از سهام تامین سرمایه آرمان به بانک شهر تعلق دارد.در بررسی سهم درآمد شرکت‌های تامین سرمایه به واسطه قرارداد با اشخاص وابسته می‌توان گفت که به‌رغم میزان مالکیت بانک‌ها در شرکت‌های تامین سرمایه و فعالیت بالای آنها در تعهد پذیره‌نویسی در اواق بهادار دارای مجوز از سوی بانک مرکزی، از مجموع درآمدهای شرکت تامین سرمایه امید، ۳۷ درصد آن از محل قرارداد با اشخاص وابسته انجام شده است. بانک ملت هم در فعالیت ۱۸‌ماهه خود از سهم ۱۸ درصدی از منظر این شاخص برخوردار بوده است. در این فهرست تامین سرمایه نوین در رتبه سوم قرار می‌گیرد که پس از آن تامین سرمایه امین درآمد یک درصدی داشته است؛ این مساله حاکی از آن است که این شرکت‌ها در ایجاد درآمد، به سهامداران خود وابسته نیستند و درآمدهای خود را به واسطه انعقاد با اشخاص غیروابسته حاصل کرده‌اند.

این گزارش می‌افزاید: درآمد شرکت‌های تامین سرمایه از محل تعهد پذیره‌نویسی، ارائه خدمات مشاوره عرضه و ارزش‌گذاری، بازارگردانی اوراق گواهی سپرده عام و مشارکت و سایر خدمات مالی در سال ۸۸ رقم ۱۸ میلیارد و ۵۲ میلیون ریال را نشان می‌داد که این درآمدها در سال گذشته به رقم یک هزار و ۱۷۶ میلیارد و ۴۵۹ میلیون ریال رسیده است. بر این اساس بیشترین درآمد شرکت‌های تامین سرمایه در سال مالی گذشته به ترتیب شامل سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار و سپرده بانکی (معادل ۶۲ درصد)، تعهد پذیره‌نویسی (۱۹ درصد)، بازارگردانی (۱۳ درصد)، سایر درآمدها ۶/۳ درصد و سایر خدمات مالی ۱/۲ درصد بوده است. در این میان شرکت‌های تامین سرمایه در بخش خدمات مشاور عرضه و ارزش‌گذاری از کمترین درآمد برخوردار بوده‌اند. در این میان، تامین سرمایه امین از محل سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار و سپرده بانکی بیشترین درآمد و شرکت تامین سرمایه بانک ملت از محل تعهد پذیره‌نویسی و بازارگردانی درآمد بیشتری را کسب کرده است.

اما در بخش انتشار اوراق بهادار با درآمد ثابت با مجوز از سوی سازمان بورس و اوراق بهادار، تنها شرکت تامین سرمایه نوین، امین، لوتوس پارسیان و بانک ملت در این اوراق در مجموع به میزان ۲ هزار و ۴۴۴ میلیارد و ۹۳۹ میلیون ریال سرمایه‌گذاری کرده‌اند؛ همچنین مجموع سرمایه‌گذاری صندوق‌های آنها از رقم ۲ هزار و ۸۴۳ میلیارد و ۸۸۹ میلیون ریالی برخوردار بوده است که از این میزان سرمایه‌گذاری، ۲ هزار و ۴۴۳ میلیارد و ۲۱۹ میلیون ریال آن توسط صندوق‌های این چهار شرکت فعال در صنعت تامین سرمایه بازار‌گردانی شده است.

این گزارش می‌افزاید: بر اساس بررسی‌های صورت گرفته، پس از سرمایه‌گذاری ۹۱۷ میلیارد و ۶۵۲ میلیون ریالی شرکت تامین سرمایه نوین در اوراق بهادار با درآمد ثابت، صندوق‌های سرمایه‌گذاری این شرکت نیز به سرمایه‌گذاری در یک هزار و ۱۸۸ میلیارد و ۱۲۷ میلیون ریال اوراق مبادرت کرده‌اند که ۱۰۰درصد بازارگردانی آن را نیز بر عهده داشته‌اند. از سوی دیگر تامین سرمایه امین نیز پس از سرمایه‌گذاری ۸۷۹ میلیارد و ۹۸۳ میلیون ریالی در این اوراق، به بازار گردانی ۷۰ درصد از ۸۷۹ میلیارد و ۹۸۳ میلیون ریال اوراق موجود در صندوق خود پرداخت. در این بین نیز شرکت تامین سرمایه لوتوس پارسیان در بازار سرمایه پس از سرمایه‌‌گذاری ۶۲۱ میلیارد و ۷۳۷ میلیون ریالی در اوراق بهادار با درآمد ثابتی که بر اساس مجوز سازمان بورس منتشر شده است، در صندوق خود نیز ۷۴۶ میلیارد و ۷۰۵ میلیون ریال از این اوراق را قرار داده و پس از آن به بازار گردانی ۸۳ درصد آن پرداخته است.

در این میان سهم تامین سرمایه بانک ملت از سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت ۲۵‌میلیارد و ۵۶۷ میلیون ریال بوده است که این شرکت نیز بازارگردانی ۶۶ درصد از ۲۹ میلیارد و ۷۴ میلیون ریال اوراق موجود در صندوق خود را در سال مالی گذشته بر عهده داشت. بر این اساس می‌توان عنوان کرد که سهم پایین انتشار اوراق بهادار با درآمد ثابت دارای مجوز از سازمان بورس و نیز سهم بالای تخصیص ظرفیت‌های شرکت‌های تامین سرمایه به تعهد پذیره‌نویسی اوراق بهادار با درآمد ثابت منتشره با مجوز بانک مرکزی (به‌طور متوسط ۶۰ درصد) سبب شده است تا این نهادهای مالی جهت کسب درآمد به سمت انتشار اوراق بهادار در بازار پول متمایل شوند.

تامین سرمایه‌ها ۲۰ صندوق را اداره می‌کنند

به گزارش «دنیای اقتصاد»، از ۹۲ صندوق سرمایه‌گذاری موجود در بازار سرمایه، ۲۰ صندوق به ۵ شرکت تامین سرمایه تعلق دارد که این تعداد شامل ۳ صندوق سهام، ۱۶ صندوق با درآمد ثابت و یک صندوق مختلط است. در این میان از ۱۰ صندوق شرکت تامین سرمایه نوین، یک صندوق آن مربوط به اوراق بهادار و یکی دیگر از آنها شامل صندوق مختلط است. ۸ صندوق دیگر این شرکت تامین سرمایه به صندوق‌های با درآمد ثابت تعلق دارد.

شرکت تامین سرمایه بانک ملت تنها ۳ صندوق با درآمد ثابت دارد. از ۵ صندوق تشکیل شده در شرکت تامین سرمایه امین، دارایی‌های یک صندوق آن مربوط به صندوق‌های سهام است. ۴ صندوق دیگر این شرکت به اوراق بهادار با درآمد ثابت تعلق یافته است. لوتوس پارسیان نیز تنها از یک صندوق سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت برخوردار است.

فعالیت عمده شرکت‌های تامین سرمایه در تاسیس صندوق‌های با درآمد ثابت حاکی از آن است که پوشش ریسک ناشی از تعهد پذیره‌نویسی، بازارگردانی اوراق بهاداری که شرکت‌های تامین سرمایه متعهد آن هستند و نیز تامین مالی بانک‌های موسس این نوع صندوق‌ها (از طریق سرمایه‌گذاری منابع صندوق‌ها در همان بانک‌ها) از جمله دلایل ایجاد این صندوق‌ها محسوب می‌شود.

اما در بررسی وضعیت مالی شرکت‌های تامین سرمایه در سنوات گذشته نیز می‌توان به سود خالص این شرکت‌ها از سال ۸۷ تا ۹۱ اشاره کرد، به طوری که مجموع سود خالص شرکت‌های تامین سرمایه از ۴۱۴ میلیارد و ۸۱۰ میلیون ریال در سال ۸۷ به ۲ هزار و ۵۴۷ میلیارد و ۸۰۴ میلیون ریال در سال ۹۱ افزایش یافته است.

در این میان هزینه کاهش ارزش سرمایه‌گذاری‌های شرکت‌های تامین سرمایه از ۸ میلیارد و ۱۱۷ میلیون ریال در سال ۸۷ به ۴ میلیارد ریال در سال ۸۸ کاهش و در سال‌های ۸۹ ، ۹۰ و ۹۱ به صفر رسیده است. همچنین به تفکیک در میان شرکت‌های تامین سرمایه، بیشترین سود عملیاتی در سال مالی گذشته از آن بانک ملت با یک هزار و ۱۲۰ میلیارد و ۴۳۳ میلیون ریال، لوتوس پارسیان با ۳۶۰ میلیارد و ۱۶۷ میلیون ریال، امین با ۳۴۷ میلیارد و ۱۶۸ میلیون ریال و نوین ۳۳۲ میلیارد و ۲۸۲ میلیون ریال بوده است تا بر این اساس بیشترین سود خالص نیز به ترتیب به تامین سرمایه‌های بانک ملت، لوتوس پارسیان، امین و نوین تعلق گیرد.

اما طی مقایسه‌ای که در ترازنامه شرکت‌های تامین سرمایه فعال در بازار سرمایه براساس صورت‌های مالی حسابرسی شده سال ۹۱ صورت گرفته است، تامین سرمایه بانک ملت و امین از بیشترین سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت برخوردار بوده‌اند.

دارایی کدام‌یک از تامین سرمایه‌ها بیشتر است

درخصوص دارایی‌های ثابت مشهود نیز شرکت‌های تامین سرمایه امید، بانک ملت در رتبه‌های اول و دوم قرار می‌گیرند. شرکت لوتوس پارسیان، تامین سرمایه نوین، امین و ملت نیز به ترتیب از سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت و صندوق‌ها برخوردارند. اما بیشترین دارایی غیرجاری از آن تامین سرمایه لوتوس پارسیان، نوین، ملت بوده است. در این میان شرکت تامین سرمایه ملت از بیشترین دارایی‌های جاری برخوردار است. نسبت کل تعهدات و بدهی‌های احتمالی به سرمایه ثبت و پرداخت شده شرکت‌های تامین سرمایه ۶/۳ است که به معنای آنست که در ازای هر یک ریال سرمایه ۶/۳ ریال تعهدات و بدهی‌های خارج از ترازنامه برای این شرکت‌ها وجود دارد.

اما صورت سود و زیان تجمیعی شرکت‌های تامین سرمایه نشان می‌دهد که حاشیه سود شرکت‌های تامین سرمایه بسیار بالا است و هزینه‌های شرکت‌های تامین سرمایه در مقایسه با درآمدهای آنها بسیار ناچیز است. در واقع آنها به راحتی می‌توانند هزینه‌های خود را پوشش داده و به سودآوری برسند.

تامین سرمایه‌ها چگونه جان می‌گیرند؟