نهادینه شدن عادت به شفافیت در بورس
گروه بورس- مجید اسکندری: «تالار شیشه‌ای» جدا از شکل ظاهری‌اش، مفهوم یک بازار شفاف را نیز در ذهن، تداعی می‌کند؛ بازاری که مهم‌ترین مزیتش بر دیگر بازارها، نبود ابهام و فراهم بودن امکان پاسخگویی به فعالان در آن است. مقام ناظر این بازار همواره سعی بر آن دارد زمینه لازم برای توزیع برابر و شفاف اطلاعات میان فعالان بازار را فراهم آورد و شرکت‌ها نیز ملزمند این امکان را برای سهامداران خود ایجاد کنند تا از این طریق، شفافیت در بازار گسترش یابد. در این میان ممکن است این تصور برای برخی از شرکت‌ها ایجاد شود که مقام ناظر، با اعمال سختگیری، در روند فعالیت آنها اخلال ایجاد می‌کند اما واقعیت این است که حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران یکی از وظایف اساسی سازمان بورس است.
فاصله‌ای طولانی با بورس‌های پیشرفته
حسین خزلی‌خرازی، کارگزار بورس‌های کشور، شفافیت را موضوعی می‌داند که نمی‌توان حد صفر یا صد برای آن متصور شد و باید به صورت مقایسه‌ای به آن نگریست.
او بر این باور است که شفافیت اطلاعات شرکت‌ها و معاملات نسبت به سال‌های قبل بسیار بهتر شده است و بی‌شک، شفافیت موجود در بورس‌ها با هیچ کدام از بازارهای دیگر در کشور قابل مقایسه نیست و بسیار بهتر و بالاتر از سایر بازارها است.
البته خزلی درخصوص رعایت شفافیت به معنای قانونی آن تاکید کرده است: بین سطح شفافیت موجود در اقتصاد ایران و شفافیت موجود در بازار سرمایه با استانداردها و رویه‌های بین‌المللی و بازارهای سرمایه پیشرفته هنوز فاصله بسیار زیادی است.
وی توضیح داد: هم‌اکنون استانداردهای حسابداری در شرکت‌ها متداول است و استانداردهای حسابرسی هم الزامی و رعایت می‌شوند، اما هنوز استانداردهای گزارشگری مالی و افشای اطلاعات همه‌گیر و عمومی نشده است.
در بخش معاملات نیز هنوز می‌شود اطلاعات بیشتر و با کیفیت بهتری را افشا کرد. خزلی خاطرنشان کرد: کمبود شرکت‌های تحلیلگر و شرکت‌های مشاور سرمایه‌گذاری و نبود شرکت‌های رتبه‌بندی در بازارسرمایه و اقتصاد ایران، اطلاعات آتی و پیش‌بینی‌ها در مورد آینده شرکت‌ها را سخت و غیرمعتبر کرده است.
وی درباره موضوعاتی که باید در شفافیت بازار مورد بررسی قرار گیرند، یادآور شد: هنوز شرکت‌ها عادت به انتشار به موقع اطلاعاتی که روی قیمت تاثیر قابل توجه می‌گذارد، ندارند، به خصوص در مورد شرکت‌های تازه پذیرش شده یا شرکت‌های اصل ۴۴ که سال‌ها با ساختارهای نظارتی دولتی مدیریت شده‌اند تا خود را با دستورالعمل‌های افشای اطلاعات تطبیق دهند.
اطلاعاتی برای منتشر نشدن
این کارگزار ادامه داد: هرچند اطلاعات معاملات به سرعت و توسط سایت‌های رسمی بورس‌ها و شرکت مدیریت فن‌آوری بورس (TSETMC) منتشر می‌شود، اما هنوز اطلاعات بیشتری از عمق بازار، معاملات بازار پایه و خرید و فروش‌های حقیقی‌ها و حقوقی‌ها قابل انتشار است.
خزلی درباره مولفه‌های مهم شفافیت توضیح داد: یک نکته که در بورس‌های مهم دنیا رویه و معمول و به عنوان مثال روی سایت yahoo finance هم قابل پیگیری است، افشای معاملات افراد دارای اطلاعات درونی است. مدیران و ذی‌نفعان شرکت‌ها اطلاعات معاملاتشان در آن شرکت یا اطلاعات معاملات‌شان در ابزارهای مالی مشتق از دارایی پایه آن شرکت را در تمامی سایت‌ها منتشر می‌کنند.
مثلا اگر مدیرعامل HP سهم این شرکت را بخرد یا بفروشد یا اختیار معامله یا قرارداد آتی سهام این شرکت را مورد معامله قرار دهد، کل بازار از این اقدام وی مطلع می‌شوند.
وی افزود: افشای معاملات افراد حقیقی و حقوقی که دارندگان اطلاعات نهانی و مرتبطین نزدیک شرکت هستند، می‌تواند به شفافیت اطلاعات شرکت‌ها کمک کند.
این کارشناس ارشد بازار درخصوص شرکت‌هایی که هزینه‌های شفافیت در بورس را بسیار بالاتر از هزینه‌های تامین مالی از خارج از بورس می‌دانند، خاطرنشان کرد: این مشکل بورس نیست. بلکه مشکل اقتصاد ایران است که در آن تخصیص منابع، دستوری و رابطه‌ای است. اگر تخصیص منابع و تسهیلات در بازار کارآی پولی انجام می‌گرفت و ساختار تامین مالی ما از بانک‌های دولتی و دستوری با نرخ‌های ترجیحی به بازار سپرده می‌شد، شاهد بودیم که شرکت‌ها حاضر می‌شدند هزینه‌های بیشتری برای شفافیت و پذیرفتن الزامات بورس‌ها بپردازند.
پیش‌بینی را از تحلیلگران بخواهیم نه از مدیران
خزلی یادآور شد: سطح شفافیت و الزامات پذیرش در بورس‌های کشورهای پیشرفته و هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم و مسوولیت مدنی و کیفری مدیران در عدم انتشار اطلاعات مرتبط و به موقع در این کشورها بسیار بیشتر از ایران است.
این کارگزار درباره توقف برخی نمادهای بازار به دلیل روشن شدن وضعیت شرکت‌ها و تعلل در بازگشایی آنها به بهانه شفافیت گفت: اینجانب همواره با توقف نماد معاملاتی شرکت‌ها به دلیل ابهام اطلاعاتی آنها مخالف بوده‌ام. شرکت‌هایی که ابهام اطلاعات دارند یا اصلا اطلاعاتی ندارند یا حسابرس آنها نظر منفی یا عدم اظهار‌نظر روی اطلاعات آنها دارد، می‌توانند به تابلویی خاص (مثلا بازار پایه) منتقل شوند.
وی تاکید کرد: به راحتی ثابت می‌شود که کارآیی معاملات در خصوص این شرکت‌ها بسیار بیشتر از عدم معامله و حبس مال مردم است. به هر حال اطلاعات نهانی حتی با تاخیر و تعلل اثر خود را بر قیمت‌ها خواهند گذاشت. خزلی در واکنش به این پرسش که به عقیده شما گزارش‌های منتشره توسط شرکت‌ها از انحراف شفافیت خبر می‌دهد یا روند متعادلی را به نمایش می‌گذارد، پاسخ داد: سطح شفافیت شرکت‌های پذیرفته شده در بورس‌ها نسبت به قبل و نسبت به سایر شرکت‌ها بسیار بهتر است. نکته مهم آن است که ما در ایران پیش‌بینی آینده را نیز از مدیران شرکت‌ها می‌خواهیم. به خصوص پیش‌بینی سود هر سهم در آینده، زیرا الزام ناشران به ارائه پیش‌بینی سود هر سهم در سایر بورس‌ها متداول نیست و اصولا مدیران در شرایط بسیار پیچیده اقتصادی قادر به ارائه یک عدد به عنوان سود هر سهم در آینده نیستند. وی سپس گفت: مدیران باید بودجه تولید و برنامه فروش سال و فصل آینده را بدهند. این تحلیلگران و شرکت‌های مشاور سرمایه‌گذاری و شرکت‌های متخصص مالی هستند که باید با سناریوهای محتمل، وضعیت آینده بازار، صنعت و شرکت‌ها را پیش‌بینی کرده و برای هر سناریو احتمال وقوع در نظر بگیرند. بنابراین الزام شرکت‌ها به ارائه پیش‌بینی EPS باید مورد تجدید نظر قرار گرفته و با استانداردهای نهاد ناظر بین‌المللی سازمان‌های بورس IOSCo تطبیق پیدا کند.
جای خالی موسسات رتبه‌بندی
در بازار سرمایه ایران
خزلی‌خرازی برای توسعه بیشتر شفافیت آماری، راهکارهای زیر را پیشنهاد کرد:
- استفاده بیشتر از خدمات شرکت‌های مشاور سرمایه‌گذاری برای تحلیل آینده- تاسیس حداقل دو شرکت رتبه بندی ایرانی یا نمایندگی‌های رتبه بندی‌های خارجی در ایران برای دادن رتبه علمی به ناشران و اوراق بهادار منتشر شده.
- برگزاری دوره‌های متعدد آموزشی و کارگاه‌های آموزشی برای مدیران، اعضای هیات مدیره و مدیران مالی ناشران از الزامات دستورالعمل‌ها و قوانین و تبعات عدم انتشار اطلاعات صحیح و به موقع و سامانه‌های موجود در بورس‌ها.
- انتشار همزمان اطلاعات شرکت‌ها در بازار بدون دخالت و بررسی سازمان و بورس‌ها و ارائه نظر سازمان و بورس‌ها بعد از انتشار اطلاعات به صورت اظهار نظر شفافیت.
- برخورد جدی قضایی و انتظامی با ناشرانی که عمدا اطلاعات نمی‌دهند یا اطلاعات انحرافی و ناصحیح داده‌اند.
- لغو اجبار شرکت‌ها به ارائه سودهرسهم در آینده و مطالعه تطبیقی این الزام و سایر دستورالعمل‌ها با بورس‌های پیشرفته و استانداردهای نهادهای ناظر بین‌‌المللی.
خرازی در واکنش به این پرسش که بورس به دنبال افزایش شفافیت و اجرای قانون ضدپولشویی در نظر دارد به برخی اطلاعات افراد دسترسی پیدا کند آیا این موضوع وجهه قانونی دارد و آیا روشن شدن ماهیت اشخاص حقیقی در بورس در کشورهای جهان مرسوم است، توضیح داد: قوانین نظارتی که منتج به سلامت معاملات و صحت آن می‌شود و قوانین ضدپولشویی در بازارهای مالی پیشرفته بسیار سختگیرانه‌تر و دقیق‌تر از ایران است و اصولا ما در این حوزه در اول راه هستیم.
معامله با کدهای دیگران، یک مشکل جدی است
وی تصریح کرد: آنچه مهم است، محدودیت‌های معاملاتی برای افراد خاص و عدم تمایل برخی افراد به افشای ثروت و دارایی‌هایشان است که باعث شده بیشتر افراد تمایل داشته باشند با کدهای دیگران و با نام‌های دیگران معامله کنند. خزلی سپس گفت: بر‌طرف کردن محدودیت‌های یادشده و رواج فرهنگ افتخار کردن به ثروت و دارایی مشروع این مشکلات را بر طرف می‌کند.
مثلا کارکنان و مدیران شرکت‌های کارگزاری حداکثر ۲۵ میلیون تومان در سال می‌توانند معامله کنند. این رویه مربوط به سال ۱۳۸۲ است. از آن سال تا‌کنون این دستورالعمل بازنگری نشده است. بنابراین این قشر سعی می‌کنند، معاملات خود را با کدهای همسر و فرزندان کبیرشان انجام دهند.
این معضل در سایر نهادهای مالی مانند شرکت‌های پذیرفته شده، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، بانک‌ها، سازمان، بورس‌ها و... هم جدی است! این کارگزار درباره ابعاد شفافیت در بورس‌های جهانی و تفاوت‌هایی که بین بورس ایران با بورس‌های جهانی وجود دارد، گفت: ابعاد شفافیت در بازارهای مالی پیشرفته از لحاظ انتشار سریع اطلاعات ناشران، اطلاعات ابزار مالی مورد معامله، جزئیات اطلاعات معاملات و .... غیر قابل مقایسه با بورس‌های کشور ما است.
وی در پایان تاکید کرد: کم کردن فاصله موجود بین بازار مالی کشورمان با استانداردهای بین‌المللی نیاز به مطالعات تطبیقی مفصل و اراده ملی دارد، البته این معضل در بخش مالیاتی و بخش پولشویی هم بسیار مشهود است.
* khezlikharazi@gmail.com