مجید محلاتی *

هدف اصلی تشکیل جوامع حرفه‌ای حسابداری در جهان، ایجاد تشکلی جهت اعمال نظارت مالی و اقتصادی بوده تا از طریق اعضای آن که با عملکرد خود استقلال، تخصص و درستی خود را به اثبات رسانده‌اند، به فعالان اقتصادی اطمینان داده شود که صورت‌های مالی مورد تایید اعضای چنین جامعه حرفه‌ای قابل‌اطمینان و اتکا بوده و ایشان می‌توانند با در نظر گرفتن محدودیت‌هایی ذاتی در این‌گونه رسیدگی‌های حرفه‌ای، نسبت به انجام، ادامه یا توقف سرمایه‌گذاری‌های خود تصمیم‌گیری کنند. جامعه حسابداران رسمی ایران نیز با توجه به ساختار اقتصادی ایران و خصوصیات خاص آن به منظور کمک به دولت در اعمال نظارت مالی بر واحدهای اقتصادی و حصول اطمینان از صحت صورت‌های مالی این واحدها جهت وصول مطالبات قانونی دولت، حفظ منافع عمومی و دادن اطمینان به سرمایه‌گذاران بالفعل و بالقوه و سایر اشخاص ذی‌نفع تشکیل شد. این هدف در ماده واحده قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی‌صلاح به عنوان حسابدار رسمی مصوب ۱۷/۱۱/۱۳۷۲ مورد تاکید قرار گرفته و بند الف

ماده دو آیین‌نامه اجرایی تبصره ۴ قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی‌صلاح به عنوان حسابداران رسمی، شرکت‌های پذیرفته‌شده یا متقاضی پذیرش در بورس اوراق‌بهادار و شرکت‌های تابعه و وابسته به آنها را مکلف کرده تا حسابرس و بازرس قانونی خود را از میان موسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران انتخاب کنند. ماده ۱۵ قانون بازار اوراق‌بهادار، انتخاب بازرس را از میان موسسات حسابرس عضو جامعه حسابداران رسمی خواستار شده و جهت اطمینان از جلوگیری از هر گونه تضاد منافع، انتخاب مجدد یک بازرس را فقط برای دو دوره متوالی دیگر مجاز دانسته است. تاکید بر انتخاب بازرس شرکت‌های عضو بورس یا متقاضی پذیرش در بورس در بند ۱۲ ماده ۲ آیین‌نامه شرایط و ضوابط پذیرش سهام در بورس اوراق‌بهادار نیز آورده شده است.

در ارتباط با وظایف سازمان بورس اوراق‌بهادار و ارکان و زیرمجموعه‌های این سازمان، قانون بازار اوراق‌بهادار هدف از تشکیل سازمان را حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران و با هدف سازماندهی، حفظ توسعه بازار شفاف، منصفانه و کارای اوراق‌بهادار و به منظور نظارت بر حسن اجرای قانون اعلام کرده است و در تجهیز ارکان سازمان در اجرای امر نظارتی خود بر شرکت‌های عضو سازمان بورس اوراق بهادار، ابزار مختلفی را در اختیار ایشان قرار داده که در فصل ششم آن با اعلام تنبیه‌هایی برای اشخاص متخلف و مشخص کردن تکلیف پیگیری قضایی توسط سازمان در ماده ۵۴، اهمیت امر نظارتی سازمان را بر شرکت‌های حاضر در بورس مشخص کرده است.

با توجه به مقررات و قوانین اشاره شده در بالا، وظیفه اصلی سازمان بورس اوراق بهادار نظارت بر عملکرد اشخاصی است که با عضویت در سازمان و انتفاع از امکانات سازمان، امتیازات بسیاری را کسب کرده و از طریق آن اعتباری را برای خود به‌دست می‌آورند. قانون‌‌گذار جهت اطمینان از انجام صحیح وظایف محوله توسط سازمان و ارکان آن، ابزار نظارتی خاصی را پیش‌بینی کرده که در مورد عملکرد مالی سازمان، همان بازرس (حسابرس) است که باید موسسه حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران باشد. حال چگونه می‌توان قبول کرد که با وجود کلیه این مقررات، سازمان که خود باید مورد رسیدگی قرار گرفته و عملکرد آن مورد قضاوت بیطرفانه و حرفه‌ای اعضای جامعه حسابداران رسمی ایران قرار گیرد، مجاز به صدور دستورالعملی شود که طی آن ضوابط بازرسان خود را مشخص و نحوه عملکرد و مدیریت موسسات حسابرسی عضو جامعه را تعیین و آن را پیش‌شرط حضور در فهرستی اعلام و آن را به جامعه حسابداران رسمی ایران و اعضای آن تحمیل کند؟ سازمانی که در انجام وظایف قانونی محوله خود دچار نواقص و کاستی‌های فراوانی است، تا آنجا از پیگیری تخلفات هیات مدیره شرکت‌های عضو سازمان که توسط ارکان جامعه حسابداران رسمی ایران قطعیت یافته و منجر به تعلیق اعضای متخلف عضو جامعه حسابداران رسمی به خاطر قصور ایشان در گزارش این تخلفات شده، خودداری و به راحتی و با نادیده گرفتن وظایف خطیر نظارتی خود موضوع را به بوته فراموشی سپرده است. سازمان و ارکان آن با توجه به مسوولیت مهمی که به عهده ایشان گذارده شده، باید تمامی منابع خود را صرف انجام این وظایف کرده و با اعمال صحیح و کامل نظارت بر عملکرد شرکت‌های عضو سازمان و شرکت‌های تابعه، قدمی استوار در راستای شفاف‌سازی و اعمال قوانین و مقررات موجود بردارند. سعی در تعیین ضوابط برای موسسات عضو جامعه حسابداران رسمی که خود نقش ناظر بر اعمال سازمان را دارند، با هیچ منطق و اصولی منطبق نیست. وظیفه نظارت بر اعمال اعضای جامعه حسابداران رسمی و تعیین ضوابط و مقررات مربوطه به عهده جامعه حسابداران رسمی ایران است. اگر کاستی و نواقصی در جامعه حسابداران رسمی وجود دارد که چنین نیز هست، این مسائل باید توسط جامعه و با اصلاح قوانین و مقررات آن مورد حل و فصل قرار گیرد. اگر جامعه در انجام این امر کوتاهی می‌کند، نباید دلیلی برای دخالت توسط سازمان بورس یا هر ارگان دیگری شود. اعضای جامعه حسابداران رسمی ایران باید با رعایت اصول و ضوابط حرفه‌ای به خصوص در مورد حجم مسوولیت‌های حرفه‌ای پذیرفته شده و اطمینان از انجام صحیح، کامل، متخصصانه، بی‌طرفانه و درست وظایف محوله برای حرفه حسابداری در ایران اعتباری را در‌خور اهداف و وظایف محوله کسب کنند و راه را بر دخالت سازمان‌ها و ارگان‌هایی که بعضا از روی ناچاری و با ملاحظه نقاط ضعف عمده در مدیریت، دست به چنین اقداماتی می‌زنند، ببندند. اگر اعضای جامعه حسابداران رسمی ایران توانایی‌ها و محدودیت‌های خود را به درستی شناسایی کرده و در راستای استفاده بهینه از توانایی‌ها و قبول محدودیت‌ها و سعی در رفع آن تلاش کنند، به طور حتم حرفه حسابداری در ایران حرفه‌ای معتبر، قابل احترام و رقابت‌پذیر می‌شود و امکان فعالیت سالم، سودمند و غیرانحصاری برای کلیه اعضای آن فراهم خواهد آمد.

* عضو پیوسته انجمن حسابداران خبره انگلستان وولز