لیلا زمانی*

یکی از اشکال بازارهای سرمایه در دنیا «بازار خارج از بورس» است که نقش چشمگیری در ایجاد کارایی و افزایش نقدینگی بازارهای سرمایه داشته است. در کشورهای توسعه یافته و صنعتی در میان بازارهای خارج از بورس (OTC)، بانک‌های سرمایه‌گذاری و سایر بازارهای دست سوم و دست چهارم‌ رقابت شدیدی جهت جذب نقدینگی و سرمایه‌وجود دارد.

براساس طبقه‌بندی بازارهای آمریکا، بازار دست اول: بازاری است که در آن فقط معاملات سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس انجام می‌شود، بازار دست دوم: بازاری است که در آن سهام شرکت‌های خارج از بورس معامله می‌شود، بازار دست سوم: در این بازار سهام شرکت‌های بورسی در بازار خارج از بورس معامله می‌شوند، بازار دست چهارم: در این بازار سرمایه‌گذاران بدون واسطه و از طریق شبکه ارتباطات الکترونیک معامله می‌کنند.

با بررسی تاریخچه بازار فرا بورس (OTC) در آمریکا‌می‌توانیم به روند توسعه این بازار پی ببریم، بازار (OTC) در آمریکا ابتدا به صورت متمرکز وجود داشت، ولی به مرور زمان با پیشرفت‌های تکنولوژیکی به صورت غیرمتمرکز درآمد. انجمن ملی معامله‌گران اوراق بهادار در سال ۱۹۳۸ توسط کنگره ملی آمریکا و تحت نظارت‌SEC تاسیس شد که این انجمن استانداردهایی را جهت انجام معاملات فرا بورس ارائه داد.

تا قبل از سال ۱۹۷۱ بازار(OTC) در آمریکا به صورت یکپارچه نبود و در چند منطقه جداگانه فعالیت داشت. تالار مرکزی جهت عملیات (OTC) وجود نداشت، اما با ابداع «سیستم اعلان کامپیوتری قیمت انجمن ملی معامله‌گران اوراق بهادار در ۸ فوریه ۱۹۷۱ بازار سرمایه آمریکا متحول شد. این سیستم (NASDAQ) از شبکه معامله‌گرانی که در به‌دست آوردن سفارش مشتریان با یکدیگر رقابت می‌کنند تشکیل شده است، البته رقابت تنها در سرعت انجام معامله و کارمزد پایین‌تر است و قیمت‌ها در این سیستم یکسان است.

بازار (OTC) به دلیل (غیرمتمرکز بودن، قوانین سهل الورود برای شرکت‌ها، گستردگی وسیع، تعدد نوع اوراق بهادار قابل معامله و.....) طی سال‌های اخیر رشد قابل توجهی داشته است، به طوری که‌NASDAQ توانست در سال ۱۹۹۲ حدود ۸۳درصد از بازار IPO‌را به‌دست آورد.

بازار (OTC) در بیشتر کشورهای دنیا ‌مستقل از بورس ملی است و توسط انجمن ملی معامله‌گران اوراق بهادار آن کشورها اداره می‌شود ‌و از طریق این انجمن‌ بر معاملات فرابورس نظارت می‌شود.

سیستم مبادلات در بازار (OTC) ترکیبی از سیستم متکی به سفارش (order-driver) و اعلان قیمت (quote driver) است و قیمت در این بازار بر اساس چانه‌زنی و در چارچوب عرضه و تقاضا تعیین خواهد شد.

عوامل اجرایی در این بازار (OTC) شامل معامله‌گران، بازارسازها و کارگزاران هستند.

بورس اوراق بهادار ایران با درک نیاز به چنین بازار منسجمی ‌در ماده ۲۸ قانون جدید بورس اوراق بهادار به بازار فرابورس اشاره کرده است‌که این مهم گامی ‌است در جهت ایجاد کانون معامله‌گران فرا بورس و تشکیل بازاری سازمان یافته برای معامله سهام شرکت‌هایی که به هر دلیل در بورس اوراق بهادار انجام نمی‌شود. معاملات فرابورس هم اکنون درکشور ما به‌صورت پراکنده و غیرمنسجم صورت می‌پذیرد، که ‌در جهت کارایی بازار سرمایه، تامین نقدینگی برای شرکت‌های غیربورسی و جذب پس‌اندازهای مردمی، ‌لزوم تصویب‌ آیین‌نامه تشکیل کانون معامله‌گران از طرف سازمان بورس ‌هر چه سریعتر احساس می‌شود.

*مدیر اطلاع رسانی فرابورس دریا