سیامک میراحمدی

شرکت‌های تولیدکننده اتوبوس در ایران با پیشینه‌ای نزدیک به ۵۰سال، همچنان حضور در خور توجهی در بازار سرمایه کشور ندارند، به استثنای شرکت ایران‌خودرو دیزل که سهم عمده بازار اتوبوس کشور را در اختیار دارد، سایر شرکت‌های فعال در این زمینه (شهاب‌خودرو، رانیران، زرین‌خودرو، عقاب افشان) تاکنون به جمع شرکت‌های حاضر در بورس نپیوسته‌اند. شرکت ایران‌خودرو دیزل علاوه بر تولید انواع اتوبوس محصولات متنوع دیگری شامل (کامیون‌های سبک و سنگین، کشنده، مینی‌بوس و ون) را نیز در لیست تولیدات خود جای داده است، همچنین شرکت شهاب‌خودرو دیگر تولیدکننده که جایگاه دوم را از لحاظ سهم بازار به خود اختصاص داده است، علاوه‌بر عرضه انواع اتوبوس، تولید تجهیزات خدمات شهری را نیز عهده‌دار است. سایر شرکت‌های فعال نظیر رانیران، عقاب‌افشان و زرین‌خودرو صرفا به تولید اتوبوس‌های ویژه بین شهری اشتغال دارند.محصول اتوبوس به‌دلیل کاربرد عمومی آن و سیاست‌های دولت مبتنی‌بر توسعه و گسترش حمل‌ونقل جمعی به‌ویژه کاستی‌های سایر بخش‌های حمل‌و‌نقل عمومی (هوایی - ریلی - مترو و ...) همواره مورد حمایت و توجه جدی دولت بوده است.برخورداری از حمایت‌های دولتی، بازار وسیع و گسترده داخلی و گاه خارجی (خاورمیانه)، آسیای میانه و شمال (آفریقا) موجب شد که طی سالیان اخیر شرکت‌های فعال در این صنعت نسبت به توسعه و افزایش ظرفیت، به میزان بیش از ۱۱هزار دستگاه در سال اقدام کنند.

چشم‌انداز این صنعت و وجود بازاری با تقاضای نزدیک به هشت‌هزار دستگاه در سال برای این محصول در داخل کشور موجب شده، به تدریج شرکت‌های بیشتری به این محصول گرایش یافته و مجوزهای لازم جهت تولید را اخذ کنند.

در این مورد می‌توان به شرکت‌های زامیاد، شرکت ارگ دیزل، صنایع خودرو کویر، پیشرو یدک، هوراند سیستم آذر، ایران اسکانیا و ... اشاره کرد. اما عملا تا این تاریخ هیچ کدام از شرکت‌های برشمرده، به جز عرضه نمونه‌هایی در نمایشگاه‌های خودرو محصول تولیدی را تجاری نکرده‌اند.

بر اساس پیش‌بینی کارشناسان صنعت خودرو و نیاز بازار داخلی تا سال ۱۳۹۲ با در نظر گرفتن رشد متوسط سالانه دو درصد تعداد ۴۰هزار دستگاه انواع اتوبوس است. این در حالی است که هم‌اکنون حدود ۷۰هزار دستگاه با میانگین طول عمر بیست و سه سال فعالیت می‌کند که از این تعداد نزدیک به پنجاه هزار دستگاه فرسوده محسوب می‌شوند.

تولیدکنندگان اتوبوس به‌دلیل وجود بازار انحصاری خرید (سیستم دولتی) به‌ویژه برای اتوبوس‌های شهری همواره با مشکلات عدیده مواجه بوده‌اند. عدم‌تامین منابع مالی در زمان مناسب (تاخیرهای طولانی در دریافت پیش‌پرداخت‌ها و بهای محصولات تحویل شده) شرکت‌های تولیدکننده را ناچار به استقراض از سیستم بانکی و در نهایت افزایش ناخواسته بهای تمام‌شده محصولات کرده است. این مساله خود به مرور زمان موجب از دست دادن مزیت نسبی تولید اتوبوس در کشور می‌شود. در حالی که تامین منابع مالی مهم‌ترین چالش پیش روی تولیدکنندگان است.وجود انبارهای مملو از اتوبوس در کارخانه‌ها برای مدت‌های طولانی فشارهای غیرقابل تحملی را به تولیدکنندگان وارد می‌کند، کافی است بدانیم نقدینگی مورد نیاز برای ساخت و تکمیل یک دستگاه اتوبوس به‌طور متوسط چیزی در حدود ۸۰۰میلیون ریال است.

صرف‌نظر از کلیه فرصت‌هایی که ورود به بازار سرمایه به‌طور عام برای شرکت‌ها ایجاد می‌کند (کسب وجهه و اعتبار، بهینه‌سازی سیستم‌های اطلاعاتی و مالی شرکت، قابلیت نقدشوندگی بالا، ارزیابی عملکرد مدیران)، دامنه تاثیر سایر مزایای عضویت در بورس همچون بهره‌مندی از تخفیف مالیاتی، شرایط آسان‌تر برای دریافت اعتبار، افزایش سقف تسهیلات بانکی، پذیره‌نویسی سهام، امکان انتشار و فروش اوراق مشارکت جهت تامین منابع موردنیاز طرح‌های توسعه و سرمایه‌گذاری‌ها، شرایط و فضای حاکم بر فعالیت این گونه شرکت‌ها را متاثر کرده و امکان تامین سرمایه در گردش بالا و حیاتی جهت استمرار تولید را میسر می‌سازد. آیا وقت آن نرسیده که این بخش صنعتی حضور جدی در بازار سرمایه داشته باشد؟