* ابوالفضل صمدی
موضوعی که از سال‌های قبل مورد توجه فعالان و دست‌اندرکاران بازار سرمایه بوده و هست، بحث نرخ کارمزد خدمات کارگزاری است.

البته مطرح کردن نرخ کارمزد به تنهایی و بدون توجه به اهداف مسوولان امر و سرمایه‌گذاران چندان منطقی نیست.
ابتدا باید بدانیم هدف از مطرح شدن چنین موضوعاتی در سطح کلان بازار سرمایه به‌خصوص در بازار سهام چیست، بعد با توجه به اهداف مد نظر دنبال راهکار باشیم.
آن طور که از جلسات و سخنرانی‌های صاحبنظران اجرایی به ویژه در دو سه سال اخیر برمی‌آید هدف عمده‌شان از طرح موضوعاتی نظیر نرخ کارمزد کارگزاری کمیسیون معاملات تصویب دستورالعمل‌های جدید و ... بالا بردن فرهنگ سرمایه‌گذاری و مشارکت دادن اکثر مردم در امر سرمایه‌گذاری از طریق ارائه مشوق‌های جدید از یک سو و بالا بردن حجم معاملات (افزایش نقدینگی بازار) از سوی دیگر است.
حال با این رویکرد ما به مساله نگاه می‌کنیم آیا هزینه‌ای که سهامداران و فعالان بازار سهام حین خرید و فروش اوراق بهادارشان می‌پردازند فقط هزینه خدمات کارگزاری است؟
پاسخ سوال منفی است. بنابراین اینجا لازم است که به ترکیب هزینه خرید و فروش اشاره‌ای بشود که عبارتند از: عوارض بورس، هزینه خدمات کارگزاری و در نهایت مالیات بر درآمد که مورد سوم فقط برای عملیات فروش است.
اگر هدف پایین آوردن هزینه‌های خرید و فروش سهام در بازار سهام و ایجاد جذابیت برای معامله‌گران و سرمایه‌گذاران است، بنابراین به نظر نمی‌آید تنها با کنترل کارمزد معاملات از سوی کارگزاران مشکل حل شود و اهداف مد نظر برآورده شود.
به عبارت دیگر می‌توان گفت که کنترل کارمزد معاملات از سوی کارگزاران به تنهایی کافی نیست، چرا که موسسات کارگزاری موسسات ارائه دهنده خدمات مالی بسیار حساسی هستند که جهت کنترل صحت فعالیت‌شان نظارت دقیق را می‌طلبد. با این پیش فرض می‌توان گفت که کاهش کارمزد خدمات کارگزاری نه تنها مشکل گشا نشده، بلکه زمینه‌های رفتارهای غیراخلاقی در بازار را فراهم می‌آورد.
حال در جواب بعضی از کارشناسان که میزان هزینه کارمزد معاملات در ایران را با کشورهای دیگر به ویژه کشورهایی که دارای بازار سرمایه پیشرفته هستند مقایسه می‌کنند، باید گفت که نوع خدماتی که کارگزاران کشورهای دارای بازار سرمایه منسجم و پیشرفته انجام می‌دهند، به دلیل گستردگی حجم بازار و تنوع ابزارهای موجود، به‌طور کلی با فعالیت کارگزاران کشورمان که تنها به ارائه خدمات خرید و فروش می‌پردازند متفاوت است.
ببینید حجم بسیار پایینی از درآمد شرکت‌های کارگزاری را در کشورهای دارای بازار سرمایه قوی کارمزد ناشی از خرید و فروش تشکیل می‌دهد، به عبارتی بهتر است به منابع درآمدی این گونه موسسات نگاهی بیندازیم.
۱ - کارمزد خرید و فروش اوراق بهادار ۲- ارائه مشاوره خرید و فروش ۳- مدیریت پرتفوی ۴- ارائه خدمات در زمینه بازاریابی برای ادغام یا فروش سهام شرکت‌ها.
بنابراین ملاحظه می‌شود که بالا یا پایین بودن کارمزد معاملات برای شرکت‌های کارگزاری به دلیل تنوع محل درآمد زیاد بر سودآوری این گونه موسسات مالی موثر نیست. از طرف دیگر به دلیل این که معاملات در بیشتر بازارهای سرمایه دنیا کامپیوتری است، بنابراین هزینه‌های جانبی کمتری را می‌طلبد. اما ببینیم شرکت‌های کارگزاری در کشورمان چه نوع درآمدهایی را کسب می‌کنند که جواب واضح است، تنها از محل کارمزد ناشی از خدماتی که برای خرید یا فروش سهام ارائه می‌شود.
این موسسات برای حفظ سطح درآمدی خود در وضعیت نامناسب ممکن است اقدام به رفتارهای غیراخلاقی کنند که یکی از آنها می‌تواند ارائه اطلاعات محرمانه به برخی از موسسات سرمایه و یا اشخاص حقیقی باشند که دارای حجم معاملات بالایی هستند تا بدین وسیله بتوانند مشتری خود را حفظ کنند.به عبارتی شرکت‌ها برای حفظ مشتریانشان رقابت می‌کنند، حالا به هر قیمتی، معلوم نیست. به نظر می‌آید برای کاهش هزینه معاملات و ایجاد جذابیت کلا هزینه‌ها از هم تفکیک شوند و مخصوصا در مورد بخش مالیات بر درآمد بازنگری صورت گیرد، طوری که هنگام فروش سهام فروشنده چه از فعالیتش سود کرده باشد چه زیان، توفیری نمی‌کند باید مبلغ ثابتی را به عنوان مالیات بر درآمد بپردازد که همین نرخ هم براساس دوره سرمایه‌گذاری می‌تواند متنوع و متفاوت باشد. بنابراین توصیه می‌شود مسوولان امر جهت افزایش جذابیت بازار در کنار حفظ خدمات سالم، موسسات کارگزاری در صورت امکان در دو جزء دیگر هزینه خرید و فروش توجه بیشتری کنند.
*کارشناس سرمایه‌گذاری بانک سامان