بخش نخست

فارس - یک کارشناس بازار سرمایه با ارزیابی تاریخچه فارکس در ایران و بررسی فعالیت آن، به ابعاد و زوایای پنهان فارکس پرداخت. وی معتقد است: فارکس فعالیت هرمی ندارد اما از حضور هرمی‌ها سود برده، پس از انهدام ۴۱۰ دفتر شرکت هرمی کوئست در تهران، از این موقعیت در سایه بودن استفاده کرد و ضمن برائت از هرمی‌ها به تصور خ ود از برخورد گریخت.

بابک پانیران در این زمینه می‌گوید: در بررسی شکایات مالباختگان متوجه می‌شویم که اساسا موضوع معامله و خرید و فروش بر روی یک دموی نرم‌افزاری صورت گرفته است؛ یعنی با فریب مشتری یا مخاطب پول را از او گرفته و به جیب زده‌اند و تنها در یک نمایش نموداری به مخاطب چنین القا می‌کنند که شما این معامله را تحت این شرایط باخته‌اید، در حالی که ساز و کار بورس و سنجش نوسانات به راحتی در تهران قابل ارائه است به چه دلیل این چنین افسار گسیخته افراد به ترویج معاملاتی آن هم در قالب‌های موهوم بدون پشتوانه و توام با ضرر بیش از ۹۰درصد می‌پردازند؟

گفت‌وگوی مشروح با این کارشناس مسائل اقتصادی و بازار سرمایه را با هم می‌خوانیم.

فارکس چیست؟

در دانشنامه جهانی ویکی‌پدیا این گونه تعریف شده است: فارکس (FOREX) اصطلاحی برگرفته از دو کلمه Foreign Exchange، به معنی تبادلات ارزهای خارجی است. در واقع فارکس بازار تبدیل یک ارز به ارز دیگر است، یا به قولی فارکس بازار جهانى خرید و فروش ارز است. در ادامه تعریف با کلمات جالب و اغواگری مواجه می‌شویم: «فارکس بزرگ‌ترین، کارآترین، پویاترین و جذابترین بازار مالی در جهان با حجم تبادلات روزانه بیش از ۳ تریلیون دلار براساس آمار سال ۲۰۰۷ میلادی است.» دقیقا مشابه عملکرد شرکت‌های هرمی که برای خود تاریخچه‌ای از بازاریابی شبکه‌ای را برای مشروعیت خود عنوان می‌کنند فعالان این عرصه نیز تاریخچه مفصلی برای فارکس تعریف می‌کنند که شامل، مبادلات پایاپای، پیدایش پول، قانون برتون وودز، مبادلات آزاد ارزها و در نهایت ایجاد تحول اینترنت در مبادلات است. این تاریخچه بسیار شبیه تاریخچه بازاریابی شبکه‌ای است که شرکت‌های هرمی برای فعالیت کلاهبرداری خود به عاریه می‌گیرند و خود را شبکه‌ای می‌نامند. جالب است که در نوع ابزار که اینترنت است و این که این مبادلات از طریق اینترنت و به قصد سهولت معامله‌گران و با سرعت انجام می‌شود نیز این دو فعالیت مشترک هستند. در این تاریخچه سیستم مالی و ارزی کشورهای اروپایی سیستم کاملا باز و بر اساس قاعده عرضه و تقاضا معرفی می‌شود که بیشتر یک ادعای تبلیغاتی به نظر می‌رسد و خود جای بحث و بررسی فراوان دارد.

شروع عمل در این بازار از طریق یک بروکر انجام می‌شود. برای ورود به بازار شبیه بازارهای بورس لازم است برای خود کارگزار تعیین کنید. این کارگزار، «بروکر» نامیده می‌شود. در بررسی بروکرها نکات جالبی به چشم می‌آید. بروکر به نوعی واسطه شخص و بازار است.

به طور اجمالی به ظهور و فعالیت فارکس در ایران بپردازید و توضیح دهید؟

عبارت فارکس در حدود ۱۰سال پیش اولین بار وارد ایران شد. در سال ۱۳۸۰ نخستین شرکت فعال در فارکس در خیابان خالد اسلامبولی و با یک دفتر وسیع و تعداد زیادی کارمند شروع به کار کرد. با توجه به حجم بالای فعالیت این شرکت و وعده‌های فراوان سود دهی و همین‌طور نو بودن و جذابیت این موضوع، مشتریان فراوانی جذب این شرکت شدند. پس از مدتی و با متضرر شدن عده‌ای از هموطنان، این شرکت برچیده شد، اما با توجه به نحوه عمل و این که قراردادها یک جانبه بسته شده بود و شناخت نداشتن افراد از این فعالیت، همه فکر می‌کردند در بازار بین‌المللی متضرر شده‌اند. تا آنجا که می‌دانیم هیچ پرونده قضایی در این مورد تشکیل نشد. در مرحله دوم برخی بازماندگان این شرکت تصمیم به ادامه این فعالیت گرفتند. این گروه شامل کارمندان، شاگردان آموزش دیده و برخی سرمایه‌گذاران متضرر بودند که اکنون تلاش می‌کردند با ادامه فعالیت و آموزش و جذب سرمایه‌های دیگران درآمدی کسب کنند. در این مرحله چند شرکت به وجود آمدند. در این میان برخی شرکت‌ها اقدام به تبلیغات گسترده و همه جانبه کردند.

در این دوره خلاءهای قانونی و شناخت نداشتن عامه مردم از این فعالیت موجب یکه‌تازی این شرکت‌ها شده بود. در نهایت با چندین اطلاعیه که از جانب بانک مرکزی در سال ۸۳ به مردم هشدار می‌داد این دوره به پایان رسید.

مرحله بعدی فعالیت فارکس در ایران چگونه بود؟

این چرخه ادامه پیدا کرد. در دور سوم، شاگردان این شرکت‌ها و کارمندان جداشده و سرمایه‌گذاران متضرر، شرکت‌های جدیدی ایجاد و اقدام به جذب سرمایه‌های مردم کردند. این دوران، دوران ایجاد شرکت‌های جدید به صورت قارچی بود.

این دوره مصادف است با بالا گرفتن حجم عملیات شرکت‌های هرمی و به خصوص کوئست و مطرح شدن مسائلی چون تجارت الکترونیک و بازاریابی شبکه‌ای و سوءاستفاده از این نام‌ها که در این دوره در برخی مقاطع فارکس زیر سایه هرمی‌ها مخفی می‌شود. برخی اوقات هرمی‌ها از همین نام جعلی هم سوءاستفاده می‌کنند و این خود به مطرح شدن فارکس کمک می‌کند.

در یکی از همایش‌های شرکت هرمی گالف، فردی خود را عضو تیم فارکس ایران معرفی کرده و در مورد فارکس صحبت می‌کند و با تشریح این که می‌توان از این بازار حتی روزی ۱۰۰ درصد سود کسب کرد در خدمت هرمی‌ها قرار می‌گیرد و به این ترتیب است که هرم گالف توجیه می‌شود.

دوره آخر دوره یک تا یک و نیم سال اخیر است که در این دوره فارکس از حضور هرمی‌ها سود برد. در حالی‌که زمان انهدام و ضربه زدن، از این موقعیت در سایه بودن استفاده کرد و ضمن برائت از هرمی‌ها به تصور خود از برخورد گریخت.

این دوره آخر را باید دوره بلوغ این موجود ناخلف دانست. شکل کار بسیار به روز و پیشرفته است، شرکت‌های فراوانی با عناوین دهان پرکن فعالیت می‌کنند. مصاحبه‌های تلویزیونی و همین طور روزنامه‌ها، شرکت در نمایشگاه‌های مختلف، برگزاری سمینار و کلاس‌های مختلف در دانشگاه‌ها و پارک‌های فناوری، مجوز از فنی حرفه‌ای و... .

ارزیابی شما از فعالیت ۱۰ ساله فارکس در ایران و دوره‌هایی که درباره آن بحث کردید، چیست؟

در دوره اول موضوع فعالیت فقط نمایندگی بروکر خارجی و البته آموزش بود که هر دو فعالیت بدون ریسک و با سود خوبی بوده و هستند. (تمرکز روی این دو فعالیت بدون ریسک تا به امروز الگوی فعالیت بیشتر شرکت‌ها بوده است.) در دوره دوم علاوه بر این دو بخش برخی شرکت‌ها شروع به اقدامات مشکوکی مثل گرفتن نمایندگی انحصاری از بروکرهای خارجی کردند که جای سوال و ابهام بسیار داشت. در نهایت با بررسی شرکت‌هایی که ادعای نمایندگی انحصاری می‌کردند مشخص شد این شرکت‌ها و اشخاص با خرید یک نرم‌افزار و پلت‌فرم نرم‌افزاری و اجاره یک سرور اقدام به کلاهبرداری از هموطنان کرده‌اند.

فعالیت اشخاص و شرکت‌ها در فارکس چگونه است و از چه روش‌هایی بهره می‌برند؟

در واقع فعالیت اشخاص و شرکت‌ها در فارکس در چند بخش خلاصه می‌شود که شامل آموزش، نمایندگی بروکر خارجی، فروش سیگنال و اکسپرت و عملیات بروکری است. در بخش آموزش؛ با توجه به این که بیشتر آنها یا در شرکت‌های دیگر شاگرد بوده و آموزش دیده‌اند و اکنون با تصورات واهی تصور می‌کنند که خود استادند و این نکته که کم ریسک‌ترین و راحت‌ترین درآمدها در این وادی با آموزش دیگران به دست می‌آید اقدام به آموزش می‌کنند و در این راه از چاپ کتاب نرم‌افزار و سی‌دی نیز بهره می‌برند. روش بعدی نمایندگی بروکر خارجی است، یکی از راه‌های کم‌ریسک فعالیت شرکت‌ها در فارکس نمایندگی بروکرهای خارجی است. بروکر به ازای جذب مشتری بخشی از سرمایه اولیه را به نماینده می‌دهد (مشابه سود بازاریابی مستقیم هرمی‌ها) و در ازای هر بار معامله کمیسیونی از اصل سرمایه سرمایه‌گذار می‌گیرد که بخشی از آن به نماینده پرداخت می‌شود (مثل سود بازاریابی غیر مستقیم هرمی‌ها). طبیعی است که شرکت‌ها و اشخاص داخلی به دنبال بروکرهایی می‌روند که بخش بیشتری از درآمد را به نماینده پرداخت کنند و بروکرهای غیر قانونی یا در جه ۴ و ۵ و پایین‌تر حاضرند تن به این عمل دهند و نماینده نیز در مقابل وی را قانونی و صالح جلوه داده و این چرخه بین نماینده و بروکر تا زمان ورشکستگی سرمایه‌گذار مرتب ادامه دارد.

روش‌های فروش سیگنال و اکسپرت و عملیات بروکری را هم توضیح دهید؟

سیگنال عبارت است از اعلامی که به معامله‌گر می‌گوید اکنون چه کالایی را بخرد یا بفروشد. برخی شرکت‌ها با ادعاهای عجیب و اغواگرانه سعی در متخصص نشان دادن خود دارند و اقدام به فروش سیگنال می‌کنند. مثلا ادعای ماهی ۱۰۰۰ پیپ سود یعنی ۱۰ برابر سود. حال این سوال مطرح می‌شود اگر این سیگنال این چنین سود ساز است چرا شرکت زحمت اجاره محل و ثبت شرکت و آموزش و حتی جذب مشتری برای سیگنال خود می‌کند.کافی است با یک وام صد میلیونی در عرض یک سال چندین میلیارد سود کسب کند. اکسپرت نرم‌افزارهای کمکی معاملات هستند در واقع نرم‌افزارهای معاملات هوشمند، که سوال قبلی اینجا نیز جای پرسش دارد.

عملیات بروکری (واسطه گری) نیز اوج فعالیت یک شرکت در فارکس است، در واقع شرکت با خرید یک نرم‌افزار و پلت‌فرم خود جای بروکر می‌نشیند. این عملیات در دو شکل انجام می‌شود: با ثبت یک شرکت صوری خارجی و اجاره یک تلفن در آن کشور خارجی خود را نماینده انحصاری آن معرفی می‌کنند و مبالغ دریافتی از مردم را خود دریافت می‌کنند.

روش دیگر هم به این شکل است و به‌تازگی با انفعال دستگاه‌های مسوول، خود را نماینده بروکر خارجی معرفی نمی‌کنند بلکه مدعی هستند که بروکر ایرانی هستند.

پس با این حساب در فارکس همه بازنده هستند؟

در این بازار پول تولید نمی‌شود و جمع جبری آن با جمع سرمایه شرکت‌کنندگان برابر است پس باید جمع صفر باشد، اما با توجه به حق کمیسیون‌های کلانی که بروکر اخذ می‌کند جمع جبری بازی منفی می‌شود.

این به این معناست که سود هرکس حاصل ضرر شخص یا اشخاص دیگری است به علاوه کمیسیون بروکر که از دو طرف معامله دریافت کرده است. در واقع بر همین اساس بین منافع معامله‌گر و سرمایه‌گذار و طرف مقابل، بروکر، تضاد منافع وجود دارد یعنی سود هر طرف زیان طرف مقابل است، این یعنی بروکر برای سود و بقا دست به هر فعالیتی می‌زند و از هر ابزاری استفاده می‌کند.

هایرونی موس اقتصاددان دانشگاه ایلینویز در تحقیقی که چند سال پیش انجام داد به نتایج جالبی رسید که امروز به نام تئوری‌هایرونی موس شناخته می‌شود. موس معتقد است؛ داد و ستد منجر به سود برای برخی از معامله‌گران اتفاق افتاده است اما در بیشتر موارد معامله‌گران حرفه‌ای سود خود را از معامله‌گران غیرحرفه‌ای دریافت کرده‌اند و مبلغ آن را به واسطه‌ها (بروکرها) برای ادامه معاملات پرداخته‌اند.

جمع جبری فعالیت در فارکس همیشه منفی است و نتیجه فعالیت منجر به ضرر سرمایه‌گذاران می‌شود و مشتری فارکس در این قمار ۱۰۰ درصد بازنده است.

بروکر‌ها در فارکس نقش مهمی دارند، در این باره توضیح دهید؟

همانطور که می‌بینید بر اساس این تئوری که اساس بازارهای سوداگرانه چون فارکس است سود اصلی را در این بازار همواره بروکر می‌برد و دیگران چه آماتور و چه حرفه‌ای محکوم به شکست هستند، چون بازی با جمع جبری منفی مواجه است تلاش معامله‌گران حد بیشتر برای بقا است و نه کسب سود.

به همین دلیل است که در موج اخیر این جریان شرکت‌های داخلی تلاش می‌کنند خود را بروکر معرفی کنند یا عمل بروکر را انجام دهند.

در یکی از پرونده‌های مفتوح در دادسرا دو جوان زیر ۳۰ سال با ثبت یک شرکت در انگلستان و اجاره یک خط تلفن و سپس ایجاد یک سایت به زبان انگلیسی‌یک ظاهرا بروکر را ایجاد و سپس نمایندگی انحصاری آن را به خود می‌دهند و سال‌ها با این روش کلاهبرداری می‌کردند. یکی دیگر از این شرکت‌ها تا چند سال قبل به کار واردات دستگاه‌های گنج یاب اشتغال داشته اما ظاهرا متوجه شده که گنج همین جاست و با حجم تبلیغاتی بالایی شروع به فعالیت کرده است.

برخی شرکت‌های داخلی نیز دانسته یا نادانسته این خدمت را در ازای شراکت در سود برای شرکت‌های خارجی انجام می‌دهند.

روش‌های فریب شرکت‌های داخلی، بیشتر در چند محور انجام می‌شود: جلب اعتماد سرمایه دار با ترفندهای مختلف، وعده سود بالا، اطمینان به این موضوع که ریسک بسیار پایین و در کنترل است، ثبت یک نام تجاری در خارج و ادعای خارجی بودن و ادعای بروکر بودن آن هم بدون داشتن هیچ مجوزی.

بروکرهای این بازار چه کسانی هستند؟

یک نمونه سکسو بانک (saxo bank) است. بر اساس اطلاعات سایت الکسا بیشترین بازدید از این سایت از کشور گرجستان است. این بروکر به دلیل تحریم‌ها با اشخاص ایرانی کار نمی‌کند. یکی از بروکرهای مورد علاقه ایرانیان ACM است. بر اساس اطلاعات، بعد از کشور روسیه، ایران بیشترین بازدید‌کننده را از این سایت دارد. جالب است بدانید کشور سوئیس بر خلاف تصور عامه در بحث مالی و مجوزهای مالی بسیار ضعیف بوده و به راحتی می‌توان یک مجوز بانک در این کشور تهیه کرد. یکی دیگر از این بروکرها www.windsorbrokers.biz است، این بروکر مدعی است در قبرس ثبت شده و از این حیث بسیار جالب است. حتما شرکت‌های فراوانی را که مدعی ثبت در قبرس هستند می‌شناسید. به نظر می‌رسد قبرس محل مناسبی برای آدرس‌های جعلی و پولشویی و فرار مالیاتی است. بیشترین بازدید‌کننده از این سایت از قبرس، مصر و ایران هستند.

شرکت فیبو گروپ از بروکرهای مورد علاقه ایرانیان است. این بروکر مدعی است روسی است و در انگلستان دفتر دارد، در بررسی مشخص شد بیشترین بازدید از سایت این بروکر از ایران، آلمان و ویتنام هستند. این که این بروکر از انگلستان یا روسیه بازدید‌کننده چندانی ندارد جای سوال است. دقیقا مشابه عملکرد شرکت‌های هرمی که تلاش می‌کنند وجهه اجتماعی کسب کنند برخی سایت‌های فعال فارکس نیز چنین رویه‌ای دارند. حال سوال این است چطور این تجارت چند تریلیون دلاری بیشترین مراجعه و بازدید را از کشورهایی مثل ایران، اتیوپی و قبرس دارد و چگونه است که کشورهای با اقتصاد قدرتمندتر مثل ایالات متحده، سوئیس، فرانسه، چین و... در آن نقش کمتری دارند؟ آیا نقش ما در اقتصاد یک جانبه جهانی بیشتر از این کشورهاست؟ اگر این یک تجارت بین‌المللی است چرا سهم کشورهای با اقتصاد باز کمتر از ماست؟

این در حالی است که کشورمان تحریم است؟

دقیقا، با افزایش تحریم‌های اقتصادی علیه کشور، معمولا شرکت‌های خارجی در تجارت و به خصوص در بحث‌های مالی سختگیری و حتی ممانعت‌های فراوانی در کار کردن با هموطنان دارند. حال این سوال به ذهن می‌رسد چگونه است که این عملیات مالی بدون بحث تحریم به جز در یکی دو مورد در حال انجام است؟ آیا فقط در مورد فارکس و خروج ارز از کشور تحریم‌ها حذف شده‌اند؟

تنها پاسخ منطقی از دو نکته پرده بر می‌دارد: عملیات سازمان یافته در جهت ضربه زدن و این عمل یک عمل کلاهبرداری است که دور از چشم نهادهای نظارتی کشور مربوط انجام می‌شود، در واقع بخش مربوط به ایرانیان با یک تشکیلات مجازی و بدون حضور واقعی و تنها با یک نرم‌افزار شبیه‌ساز و اجاره یک سرور انجام می‌پذیرد.

بحث بروکرها ناتمام ماند، در این باره بیشتر توضیح دهید؟

هر بروکر برای خود تعدادی شرکت بازاریاب دارد که اصطلاحا IB نامیده می‌شوند یا به قولی INTRODUCER BROKER یعنی معرف بروکر. در واقع اشخاص یا شرکت‌هایی که برای شرکت مادر اقدام به جذب سرمایه یا سرمایه‌گذار می‌کنند، چیزی مشابه لیدرهای شرکت‌های هرمی. حال سوال این است منفعت این شرکت‌ها چیست؟ و محل درآمدشان از کجاست؟ و اصولا نفع این شرکت‌ها در انجام این عمل چیست؟

این شرکت‌ها از دو یا سه راه منتفع می‌شوند: در ابتدای سرمایه‌گذاری، شرکت مادر بخشی از سرمایه شخص سرمایه‌گذار را به نماینده خود پرداخت می‌کند. این سهم معمولا از ۵ تا ۲۰ درصد متغیر است. این امر شباهت بسیاری به پورسانت اولیه پرداختی شرکت‌های هرمی در تشویق عضوگیری جدید دارد.

یا شرکت مادر بخشی از پورسانت دریافتی بابت معاملات را به نماینده پرداخت می‌کند، این مبلغ معمولا بین ۵ تا ۵۰ درصد پورسانت دریافتی است. این سود نیز مشابه پورسانت معرفی اعضای غیرمستقیم در شرکت‌های هرمی است با این تفاوت که آنجا بابت عضویت جدید است و اینجا بابت معامله جدید، در شرکت‌های هرمی تعداد اعضای بیشتر تشویق می‌شود و اینجا تعداد معاملات بیشتر، اما هدف یکی است: منفعت بیشتر شرکت مادر و نماینده وی.

بنابراین سود نماینده در معرفی بروکری است که پورسانت بیشتری به وی پرداخت می‌کند. روش سومی هم وجود دارد که توضیح خواهم داد که تحت عنوان نرم‌افزار معاملاتی است.

در فارکس به موضوع آموزش تاکید فراوانی می‌شود، هدف چیست؟

یکی دیگر از نکات جالب روی آوردن سایتهای ایرانی به آموزش این کار است. در واقع هرکاری برای شروع نیاز به آموزش دارد. متاسفانه برخی دانشگاه‌های رسمی و کارگزاری‌های رسمی بورس نیز نه به قصد آگاه‌سازی و نه به قصد آموزش بلکه به قصد سودجویی و ترغیب افراد به حضور در فارکس اقدام به برگزاری کلاس‌های آموزش کرده‌اند. برخی سایت‌های ایرانی امروزه محل درآمد خود را در برگزاری دوره‌های آموزشی و چاپ کتاب‌هایی با موضوع فارکس و برگزاری سمینار و کارگاه‌های آموزشی قرار داده‌اند.

این دوره‌های آموزشی هزینه‌های گزافی را شامل می‌شود، معمولا دوره‌ها در چند سطح مقدماتی و پیشرفته برگزار می‌شوند و هزینه آن از چند صد هزار تومان تا چند میلیون تومان متفاوت است، در این آشفته بازار مدعیان فراوانی به چشم می‌خورند.

در بررسی مقدماتی مشخص می‌شود تاکنون هیچ دوره رسمی یا دانشگاهی برای آموزش این امر برگزار نشده است و اشخاص آموزش دهنده عموما اشخاصی هستند که تا چند روز پیش خود آموزش می‌دیده اند و امروز خود را استاد می‌نامند و دانسته یا نادانسته در جهت منافع نامشروع دیگران، هموطنان خود را فریب می‌دهند.

معاملات فارکس چگونه انجام می‌شود؟

در فارکس قرار است شما ارزهای مختلف را در مقابل هم خرید و فروش کنید تا از اختلاف قیمت آنها سود ببرید. در واقع شما به طور مثال دلار را با پوند عوض می‌کنید تا با بالا رفتن قیمت پوند یا پایین آمدن دلار سود کسب کنید. برای این کار از طریق اینترنت و یک نرم‌افزار تحت وب عمل می‌شود. برای این عمل از نرم‌افزارهای مختلفی استفاده می‌شود. یکی از معروف‌ترین این نرم‌افزارها meta trader نام دارد که شرکت روسی metaquotes آن را می‌فروشد. در بررسی سایت این شرکت مشخص شد بیشترین بازدیدکنندگان این سایت از کشورهای قبرس، برمودا، غنا و اردن هستند. در واقع پرطرفدارترین نرم‌افزار معاملات فارکس بیشترین طرفدار را در این کشورها دارد که خود جای سوال و تعجب است.

این نرم‌افزار دو بخش دارد یک نسخه مربوط به معامله‌گر یا client و یک نسخه مربوط به شرکت‌های کارگزاری. نسخه معامله‌گر به راحتی و به صورت رایگان دانلود شده و با اتصال به اینترنت و یک کارگزار قیمت‌ها را عرضه می‌کند، اما درآمد اصلی این شرکت از فروش نسخه کارگزاری است که شامل یک نرم‌افزار به قیمت حدودا چند هزار دلار و یک وب سرویس قیمت فارکس با اجاره ماهانه ۲۰۰ تا ۳۰۰ دلار و برای راه‌اندازی این موارد یک سرور که اجاره ماهانه حد بیشتر چند صد دلار دارد کفایت می‌کند. یعنی با یک هزینه اولیه چند هزار دلاری و هزینه ماهانه چند صد دلار اکنون شما می‌توانید به عنوان یک بروکر بازارساز عمل کنید یعنی مشتری بگیرید، قیمت بدهید و... . این دقیقا عملی است که بروکرها در بیشتر حالات و حداقل در مواجهه با مشتریان ایرانی انجام می‌دهند.

ادامه دارد