فارس - ابزار نوین صکوک در حالی دارای مزیت‏های ۶گانه و ریسک‏های متعددی است که برای توسعه بازار این نوع از اوراق بهادار، سه زیرساخت می‏تواند مدنظر مسوولان قرار گیرد. بنابراین گزارش، در حالی از اواخر سال گذشته نخستین ابزار جدید بازار مالی یعنی صکوک اجاره به‎کار گرفته شد و سازمان بورس در تدارک توسعه این ابزار و دیگر نوع اوراق استصناع در سال جاری است که در ادامه سلسله مباحث مربوط به صکوک، این ابزار با ابزارهای مرسوم دارای درآمد ثابت مقایسه شده و مزایا و ریسک های کلی آن به همراه توسعه زیرساخت‎های لازم تشریح شده است.

تفاوت‌ها و شباهت‌های صکوک با اوراق قرضه

براساس این گزارش،‌ ابزارهای دارای درآمد ثابت مانند صندوق های سرمایه مشترک با سود و درآمد تضمین شده در حالی از عمر چند ساله در بازار سرمایه کشور برخوردارند که به دلیل موانع شرعی، امکان استفاده از اوراق قرضه وجود ندارد؛ بنابراین اوراق قرضه و صکوک حداقل ۵ تفاوت و ۴ تشابه دارند.

براین اساس صکوک با اوراق قرضه مرسوم در بازارهای مالی از ۵ جهت تفاوت دارد. اول اینکه صکوک بیانگر مالکیت یک دارایی مشخص است در حالی که اوراق قرضه فقط حاکی از تعهد بدهی هستند. یعنی رابطه بین صادرکننده و خریدار اوراق قرضه رابطه وام‌دهنده و وام‌گیرنده است که نرخ بهره وام هم ثابت است و این موجب ربا می‌شود.

دومین نکته این است که دارایی موضوع اوراق صکوک از نظر شرعی باید مجاز و صحیح باشد، درحالی که در اوراق قرضه دارایی‌هایی که از نظر اسلام پذیرفته نیست نیز می‌تواند پشتوانه اوراق قرار بگیرد. سوم این که اعتبار اوراق قرضه به اعتبار صادرکننده یا ناشر آن وابسته است و با آن سنجیده می‌شود، درحالی که اعتبار صکوک به ناشر بستگی ندارد، بلکه به ارزش دارایی پشتوانه بستگی دارد.

همچنین فروش صکوک در بازار ثانویه فروش مالکیت یک دارایی است، اما فروش اوراق قرضه فروش بدهی است. پنجمین تفاوت هم این است که در صکوک امکان افزایش اصل دارایی و در نتیجه ارزش خود ورقه صکوک وجود دارد درحالی که اصل بدهی در اوراق قرضه قابلیت افزایش ندارد. در برابر این ۵ تفاوت، وجوه تشابه صکوک و اوراق قرضه هم شامل قابلیت نقدشوندگی در بازار ثانویه، درجه‌بندی اعتباری توسط موسسات رتبه‌بندی، قابلیت افزایش اعتبار و تنوع در طراحی و عرضه هستند.

مزایای ۶ گانه

صکوک دارای مزیت های متعددی بوده و به عقیده برخی صاحبنظران، این نوع اوراق بهادار اسلامی پل ارتباطی بین دو بازار پول و سرمایه به‌شمار می‌رود. برخی از مزایای انتشار اوراق صکوک را می‌توان در ۶ مورد بیان کرد.

براساس این گزارش، صکوک، نقدینگی بانی را افزایش می‌دهد .از طرف دیگر دارایی‌هایی که نقدینگی پایینی دارند و یا غیرنقد هستند از ترازنامه خارج شده و وجوه نقد جایگزین آن می‌شود. همچنین با اینکه قسمتی از دارایی‌ها از شرکت بانی جدا می‌شود اما با این حال باز هم بانی می‌تواند از دارایی‌ها استفاده کند. مزیت چهارم هم این است از آنجا که صکوک با پشتوانه دارایی منتشر می‌شود لذا دارای ریسک کمتر است و هزینه تامین مالی را نیز کاهش می‌دهد. یک راه دیگر کاهش هزینه تامین مالی استفاده از افزایش

اعتبار است. در حالی مزیت پنجم صکوک کمک به توسعه بازار سرمایه با فراهم کردن امکان تبدیل دارایی‌ها به اوراق بهادار است که چنانچه برای دادوستد این نوع اوراق بازاری ثانویه فراهم شود آنگاه قابلیت نقدشوندگی این اوراق هم افزایش

می‌یابد.

ریسک‌های سه‌گانه

ریسک های مربوط به صکوک اجاره را در حالی به طرق مختلفی می‌توان دسته‌بندی کرد که مهمترین ریسک‌هایی که دارندگان اوراق صکوک با آن مواجه هستند را می‌توان به سه گروه دسته بندی کرد. اولین ریسک مربوط به از بین رفتن دارایی‌ها است. یعنی چنانچه به دارایی مورد اجاره در فرآیند انتشار اوراق صکوک به هر دلیل خسارتی وارد آید طیبعتا از ارزش آن دارایی کاسته شده و در نتیجه دارندگان صکوک متضرر می‌شوند. البته این ریسک را می‌توان از طریق بیمه کردن دارایی‌ها به طور کامل حذف کرد.

ریسک دیگر به نرخ سود تعلق دارد. مبلغ اجاره بها معمولا ثابت تعیین می‌شود و دارندگان اوراق صکوک در هر دوره اجاره بهای ثابتی را دریافت می‌کنند. بنابراین چنانچه نرخ سود متداول در بازار افزایش یابد آنگاه آنها در مقایسه با نرخ سود بازار، سود کمتری را دریافت

می‌کنند. سومین ریسک هم کاهش قیمت دارایی است. یعنی چنانچه ارزش دارایی‌ها در تاریخ سررسید (پایان مدت اجاره) به هر دلیل کاهش یابد آنگاه دارندگان اوراق صکوک با زیان سرمایه‌ای مواجه می‌شوند. البته این ریسک را می‌توان از طریق اعطای اختیار فروش به دارندگان اوراق صکوک حذف کرد، زیرا در این صورت آنها می‌توانند با اعمال اختیار فروش خود، اوراق صکوک را به قیمت مندرج در برگة اختیار فروش به شرکت با مقصد خاص یا بانی بفروشند.

زیرساخت‌های لازم برای توسعه

بر پایه این گزارش،‌ یکی از برنامه های مسوولان سازمان و شرکت بورس در سال جاری توسعه صکوک اجاره و استفاده از دیگر انواع اوراق مانند صکوک استصناع است؛ بنابراین برای توسعه بازار صکوک چند نکته می‌تواند مد نظر متولیان قرار گیرد. استانداردکردن دارایی‌هایی که می‌تواند در این فرآیند مورد استفاده قرار گیرد و همچنین استانداردکردن فرآیند ارزیابی قیمت‌گذاری این دارایی‌ها، تسهیل امور مربوط به رتبه‌بندی اوراق و تسهیل فرآیند ارزیابی، استاندارد کردن فرآیند انتشار و عرضه اوراق و ایجاد بازاری ثانویه برای خرید و فروش صکوک و کمک به نقدشوندگی آن می‌تواند در توسعه این ابزار نوین و جذاب مفید باشد. اما برای این که بازار صکوک به یک بازار توسعه یافته و برای مدیریت نقدینگی تبدیل شود باید ناشران متعددی با رتبه‌بندی‌های اعتباری متفاوت اقدام به عرضه صکوک کنند. از طرف دیگر اوراق صکوک موجود در بازار دارای سررسیدهای متفاوت (کوتاه‌مدت و بلندمدت) باشد و بین ناشران، سرمایه‌گذاران، موسسات رتبه‌بندی و سایر نهادهای مربوطه رابطه منسجمی وجودداشته باشد.