هدی داودی - لیلا مقدمی *
این مقاله به بررسی ارتباط میان مدیریت سرمایه در گردش، عملکرد شرکت و فعال‌سازی گردش نقدی می‌پردازد. این ارتباط با استفاده از تحلیل‌های Panel data، مورد مطالعه قرار می‌گیرد.

تحلیل‌ها بر مبنای نمونه‌ای از400 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، در مقطع زمانی بین سال‌های 1385 تا 1387 انجام گرفته است. نتایج حاکی از آن است که مدیران با کوتاه کردن چرخه تبدیل نقدی و با کوتاه کردن مدت جمع‌آوری حساب‌های دریافتنی می‌توانند سوددهی و گردش نقدی شرکت خود را افزایش دهند. نتایج همچنین نشان می‌دهد که کوتاه کردن دوره تبدیل موجودی و طولانی کردن دوره سررسید حساب‌های پرداختنی موجب کاهش سوددهی و گردش نقدی شرکت می‌شود. اصلی‌ترین موضوع در مدیریت سرمایه در گردش، فعالیت‌های مالی و عملیاتی کوتاه‌مدت شرکت است. یکی از ارکان مدیریت سرمایه در گردش، جمع‌آوری حساب‌های دریافتنی با حداکثر سرعت ممکن و به تاخیر انداختن بدهی به فروشندگان تا بیشترین حد ممکن است، این اصل سرمایه در گردش بر مبنای مفهوم چرخه تبدیل نقدی است. چرخه تبدیل نقدی شیوه مناسبی برای ارزیابی گردش نقدی شرکت است، زیرا بعد زمانی نقدینگی را نیز در نظر می‌گیرد و توان کلی شرکت در نقدینگی را مورد ارزیابی قرار می‌دهد؛ بنابراین هدف این مقاله، بررسی و مطالعه رابطه بین طول مدت چرخه تبدیل نقدی به عنوان معیار جامع مدیریت سرمایه در گردش و سودآوری شرکت است.
۲ - داده‌ها و روش انجام مطالعه
داده‌های این مقاله عبارتند از: اطلاعات سالانه فروش، قیمت فروش کالا، حساب‌های دریافتنی، حساب‌های پرداختنی، موجودی‌ها، درآمد عملیاتی و گردش نقدی عملیاتی. از این داده‌ها برای محاسبه مدت جمع‌آوری حساب‌های دریافتنی، مدت تبدیل موجودی‌ها، مدت تاخیر حساب‌های پرداختنی، چرخه تبدیل نقدی، درآمد عملیاتی حاصل از فروش و گردش نقدی عملیات مربوط به فروش استفاده می‌شود.


در الگوی (1) (Ois) متغیر وابسته درآمد عملیاتی به فروش است، و (Ocfts) در الگوی (2) متغیر وابسته گردش نقدی عملیاتی به فروش است. متغیرهای تحقیقی در دو الگوی حاضر عبارتند از: rcp که به این صورت محاسبه می‌شود.
[۳۶۵ × (فروش / حساب‌های دریافتنی)]. icpکه به این صورت محاسبه می‌شود. [ ۳۶۵× (قیمت فروش کالا/ موجودی)]. pdp این میزان به این صورت محاسبه می‌شود : [ ۳۶۵× (قیمت فروش کالا/ حساب‌های پرداختنی)]. Ccc که به سادگی از طریق این عبارت به دست می‌آید: [(مدت تاخیر حساب‌های پرداختنی- مدت تبدیل موجودی‌ها + مدت جمع‌آوری حساب‌های دریافتنی)] و نسبت بدهی‌های بلندمدت به موجودی‌ها
(Itde).اSg عبارت است از رشد فروش و به این صورت بیان می‌شود: [فروش سال‌های قبل / (فروش سال قبل- فروش سال‌جاری)] به‌علاوه ما به بررسی ارتباط بین سود‌دهی و نقدینگی با استفاده از معیار سنتی نقدینگی (نسبت سریع qr) می‌پردازیم.
۳ - نتایج تجربی
ضرایب برآورد شده بر مبنای معادله (1) نشان می‌دهند که طول چرخه تبدیل نقدی (ccc) و طول دوره جمع‌آوری حساب‌های دریافتنی (rcp)، بر اساس ارزیابی درآمد عملیاتی به فروش (Ois)، تاثیری منفی بر عملکرد شرکت دارد. این امر مبین آن است که کوتاه کردن چرخه تبدیل نقدی (ccc) و کوتاه کردن مدت جمع‌آوری حساب‌های دریافتنی (rcp) با کاهش طول مدت درگیری وجوه نقد، سرمایه در گردش و تسریع روند جمع‌آوری حساب‌های دریافتنی منجر به درآمد عملیاتی بالای حاصل از فروش (ois) می‌شود. نتایج همچنین نشان می‌دهند که مدت تبدیل موجودی‌ها (icp)، تاثیر مثبت بر عملکرد شرکت (ois) خواهد داشت. در هر حال، نتایج حاصل از این مطالعه نشان می‌دهد که مدت تبدیل موجودی‌ها (icp) تاثیر منفی بر عملکرد شرکت (ois) دارد. علامت مثبت ضریب مدت تبدیل موجودی‌ها (icp) را می‌توان چنین تعبیر کرد که کوتاه شدن مدت تبدیل موجودی‌ها (icp) منجر به افزایش قیمت موجودی می‌شود و این خود می‌تواند موجب از بین رفتن فرصت‌های فروش و عملکرد ضعیف شود. نتایج نشان می‌دهند که مدت تاخیر حساب‌های پرداختنی (pdp) تاثیر منفی قابل‌توجهی بر عملکرد دارد (Ois. علامت منفی مدت تاخیر حساب‌های پرداختنی (pdp) بدان مفهوم است که کند شدن روند پرداخت بدهی‌ها به فروشندگان به اعتبار و شهرت شرکت آسیب رسانده و سبب عملکرد ضعیف می‌شود. نتایج ارتباط بین مولفه‌های مدیریت سرمایه در گردش و گردش نقدی شرکت بر اساس معادله (2) مشابه نتایج مربوط به ارتباط مولفه‌های مدیریت گردش نقدی و عملکرد شرکت است.
۴ - نتیجه‌گیری
چرخه تبدیل نقدی، معیار عملکردی قدرتمندی است برای ارزیابی، کیفیت مدیریت گردش نقدی یک شرکت. نتایج همچنین حاکی از ارتباط منفی قابل‌توجه بین طول مدت جمع‌آوری حساب‌های دریافتنی و درآمد عملیاتی حاصل از فروش و گردش نقدی عملیاتی است؛ بنابراین کوتاه شدن چرخه تبدیل نقدی و مدت جمع‌آوری حساب‌های دریافتنی موجب بهبود عملکرد شرکت و گردش نقدی خواهد شد. نتایج همچنین نشان می‌دهد که با کوتاه شدن مدت تبدیل موجودی‌ها به جای بهبود عملکرد شرکت و گردش نقدی موجب تضعیف آن خواهد شد. این نتایج بیانگر آن است که با کوتاه شدن مدت تبدیل موجودی‌ها، مدیران مجبور به پیشگیری از افزایش هزینه‌هایی خواهند شد که به عملکرد شرکت و گردش نقدی آسیب وارد می‌کند. نتایج همچنین حاکی از ارتباط منفی قابل‌توجهی بین مدت تاخیر پرداخت بدهی‌ها و درآمد عملیاتی حاصل از فروش و گردش نقدی هستند. این نتایج نشان می‌دهند که شرکت‌ها می‌توانند با کوتاه کردن مدت چرخه تبدیل نقدی و کوتاه کردن مدت جمع‌آوری حساب‌های دریافتنی، سوددهی خود و گردش نقدی را بهبود بخشند.
* کارشناسان ارشد حسابداری