اظهارنامه الکترونیکی «ابتکاری جدید یا چالشی مضاعف»!

پرویز شایسته شجاعی - حمید رادبرد*

بخش پایانی

۴ -۲- مطابق با استانداردهای پذیرفته شده حسابداری، ارائه هزینه‌های تاسیس و قبل از بهره‌برداری به عنوان دارایی جداگانه در ترازنامه مجاز نبوده، بلکه حساب مزبور باید به عنوان هزینه دوره یا در صورت احراز شرایط مندرج در استاندارد حسابداری به عنوان بخشی از بهای تمام شده دارایی‌های واحد تجاری گزارش‌ شود، اما... این سرفصل در ترازنامه تهیه شده توسط سازمان امور مالیاتی بر خلاف مفاد استاندارد حسابداری تحت عنوان یک دارایی جداگانه قید‌ شده است.

۵ -۲- مطابق با عرف معمول نوشتن اعداد در زبان فارسی که زبان رایج و رسمی کشور است، اعداد و ارقام ریاضی از چپ به راست نوشته می‌شود، اما در اظهارنامه الکترونیکی و شکل کاغذی آن بر خلاف عرف معمول، این اعداد باید از سمت راست به چپ نوشته شود و پرواضح است که این ابتکار خلاقانه و جدید طراحان (شاید بتوان یکی از ابتکارات طرح اظهارنامه الکترونیکی را همین مورد اعلام کرد) علاوه بر نامانوس بودن برای مودیان مالیاتی، به سبب غیرمعمول بودن روش درج اعداد نه تنها احتمال بروز اشتباه در ورود اعداد و ارقام را افزایش داده، بلکه وارد کردن اعداد ساده ریاضی در اظهارنامه کاغذی جدید مستلزم دقت، توجه و تمرکز بالایی از جانب مودیان خواهد بود.

۶ -۲- در جدول شماره ۱۶ ضمیمه اظهارنامه، ترازنامه و صورت سود و زیان الکترونیکی و نوع کاغذی آن برای زمین نیز هزینه استهلاک و حساب استهلاک انباشته منظور‌ شده، در حالی‌که طبق استانداردهای حسابداری، زمین در حالت کلی به دلیل دارا بودن عمر نا محدود (به‌جز موارد خاص و نادر مانند زمین‌های معادن یا زمین‌های دفن زباله که دارای عمر محدود اقتصادی هستند) مستهلک نمی‌شود، بنابراین با توجه به اینکه در طراحی جدول دارایی‌های ثابت اظهارنامه مالیاتی توسط سازمان، دارایی‌های ثابت در حالت عام مد نظر است و نه دارایی‌های ثابت در حالت خاص، بنابراین به نظر می‌رسد پیش‌بینی هزینه استهلاک برای زمین با توجه به استهلاک‌ناپذیر بودن آن در حالت کلی، مناسب نباشد.

۷ -۲- در جداول شماره ۱،۲، ۳، ۱۲، ۱۵، ۱۶ ضمیمه اظهارنامه، ترازنامه و صورت سود و زیان الکترونیکی و نوع کاغذی آن، مطابق با عرف حسابداری ابتدا اعداد و ارقام ابتدای دوره حساب‌های مربوطه درج‌ شده و سپس افزایش یا کاهش در طی دوره و در نهایت مانده پایان دوره حساب در جداول مزبور درج می‌شود؛ اما در جدول شماره ۸ بر خلاف رویه معمول حسابداری، ابتدا افزایش حساب طی دوره در جدول درج‌ شده و سپس مانده اول دوره، کاهش طی دوره و در نهایت مانده حساب در پایان دوره قید‌ شده که علاوه بر نامانوس بودن ترتیب درج اعداد، احتمال بروز اشتباه و خطای سهوی در درج اعداد را با توجه به متفاوت بودن تکمیل جداول فوق افزایش داده و تنظیم و تکمیل جداول یاد شده مستلزم صرف دقت و توجه بیش از حد مودیان است. همچنین طراحی برخی جداول اظهارنامه از لحاظ درج اعداد و مانده پایان دوره استاندارد نبوده و شیوه طراحی جداول مزبور، افزایش احتمال ایجاد سر درگمی و اشتباه را برای مودیان در پی خواهد داشت.

۸ -۲- جدول مالیات پرداختی و جدول شماره ۷ ضمیمه اظهارنامه، ترازنامه و صورت سود و زیان الکترونیکی و نوع کاغذی آن، دارای محدودیت ردیف بوده؛ به گونه‌ای که به عنوان مثال در شرکت‌های پیمانکاری که تعداد کارفرمایان یا قراردادهای منعقده بیش از ۶ مورد باشد، موارد مازاد بر آن در اظهارنامه الکترونیکی قابل درج نبوده و این امر خود از ایرادات نرم‌افزاری این اظهارنامه بوده که موجب بروز ابهام برای مودیان مالیاتی به ویژه شرکت‌های بزرگ پیمانکاری و خدماتی می‌شود و مشخص نیست موارد مازاد به چه صورت باید در اظهارنامه درج‌ شود. همچنین محدودیت مزبور در خصوص درج تعداد فیش‌های متعدد پرداخت مالیات در جدول مالیات پرداختی صفحه ۳ اظهارنامه نیز مشهود است! هر چند که به نظر می‌رسد در نوع کاغذی اظهارنامه الکترونیکی، اضافه کردن تصاویر جداول مزبور برای درج موارد بیش از تعداد پیش‌بینی شده سازمان امور مالیاتی کشور، منعی نداشته باشد!

۹ -۲- استفاده از رنگ صورتی با جداولی به رنگ قرمز و همچنین درج شدن حروف مندرج در اظهارنامه با رنگهای مشکی و قرمز و تعبیه ستون‌هایی با رنگ سفید پررنگ و کمرنگ برای درج ارقام، وجود علائم متعدد مانند مربع‌های کوچک مشکی، دوایر کوچک، مستطیل‌های متعدد و همچنین تغییر جهت‌های متعدد و مختلف جداول اظهارنامه، وجود ستاره‌های متعدد و کوچک به رنگ روشن نیز از ابتکارات جدید سازمان امور مالیاتی در اظهارنامه الکترونیکی جدید است که انعکاس رنگ‌های مزبور و تلاقی موارد فوق در اظهارنامه کاغذی جدید، علاوه بر ایجاد خستگی چشمی آزار‌دهنده نیز بوده و به میزان زیادی از تمرکز و دقت شخص تکمیل‌کننده اظهارنامه خواهد کاست (البته شاید برای نگارندگان این مقاله).

۱۰ -۲- ستون درج اقلام مقایسه‌ای ترازنامه و صورت سود و زیان در شکل کاغذی اظهارنامه جدید که بر خلاف عرف معمول و شیوه توصیه شده در صورت‌های مالی نمونه مصوب کمیته فنی سازمان حسابرسی است؛ به گونه‌ای است که نه تنها احتمال بروز اشتباه در درج اعداد و ارقام مقایسه‌ای و ارقام دوره جاری را منتفی نساخته بلکه احتمال بروز اشتباه و خطای انسانی را دو چندان می‌کند به‌نحوی که درج اعداد و ارقام در این ستون‌ها مستلزم دقت و تمرکز بسیار بالایی است.

در نهایت فارغ از ایرادات یاد شده، عدم اطلاع‌رسانی دقیق سازمان امور مالیاتی کشور در خصوص نحوه تکمیل اظهارنامه الکترونیکی و همچنین وجود محدودیت‌های فن‌آوری اطلاعات و تکنولوژی مانند سرعت پایین اینترنت در بیشتر مناطق کشور، عدم دسترسی همگان به اینترنت پرسرعت، مشکلات موجود در دسترسی به سایت‌های اینترنتی و..... از جمله مشکلاتی است که بر سر راه تسلیم اظهارنامه الکترونیکی وجود داشته و نه تنها تسلیم اظهارنامه توسط مودیان را تسهیل نکرده بلکه موجب پیچیدگی بیشتر نیز‌ شده است.

همچنین با توجه به متفاوت بودن ادارات کل امور مالیاتی دریافت کننده اظهارنامه اشخاص حقوقی (ادارات کل امور مالیاتی شمال تهران، غرب، شرق، شهرستان‌ها و....... ) یکی از ابهامات اساسی مودیان در خصوص تسلیم اظهارنامه‌های الکترونیکی، نحوه توزیع اظهارنامه‌های الکترونیکی دریافت شده در سایت اینترنتی سازمان به ادارات امور مالیاتی ذی‌ربط است که متاسفانه سازمان امور مالیاتی در این رابطه نیز هیچ‌گونه اطلاع‌رسانی دقیق و جامعی نکرده است (البته الزام مودیان به تسلیم نسخه کاغذی اظهارنامه جدید به ادارات امور مالیاتی ذیربط علاوه بر تسلیم اظهارنامه الکترونیکی را میتوان راهکاری برای پاسخ به این ابهام اساسی تلقی کرد).

همچنین مطابق با مفاد بند ۲ ماده ۹۷، مفاد ماده ۲۲۹ ق. م. م و عرف متداول ادارات امور مالیاتی، رسیدگی به اظهارنامه‌های تسلیمی اشخاص حقوقی مستلزم مراجعه به اقامتگاه قانونی اشخاص حقوقی و رسیدگی به مفاد اظهارنامه، دفاتر، اسناد و مدارک مودیان بوده که این امر همراه داشتن پرونده مالیاتی و اظهارنامه‌های تسلیمی مودیان (به‌صورت فیزیکی) را برای ماموران محترم مالیاتی الزامی و اجتناب‌ناپذیر کرده است بنابراین به‌رغم تسلیم اظهارنامه الکترونیکی توسط مودیان، دریافت نسخه کاغذی اظهارنامه توسط ماموران محترم مالیاتی برای همراه داشتن در امر رسیدگی از ضروریات بوده خواه مودی آن را ارائه کرده باشد و خواه از سیستم پرینت‌ گرفته شود! بنابراین ارائه اظهارنامه الکترونیکی، مانع استفاده از اظهارنامه کاغذی در ادارات امور مالیاتی نخواهد بود و در سیستم فعلی رسیدگی ادارات مزبور، وجود اظهارنامه کاغذی اجتناب ناپذیر خواهد بود. !

سخن آخر

اگر نخواهیم سرنوشت پروژه اظهارنامه الکترونیکی همان گونه رقم بخورد که بر سر پروژه اظهارنامه اینترنتی دوره قبل و پروژه تشکیل پرونده‌های جاری و دائمی در سازمان امور مالیاتی کشور آمد (که متاسفانه به‌رغم صرف منابع و زمان بسیار زیاد تا کنون نتیجه‌ای از این پروژه‌ها گزارش نشده است) و اگر بخواهیم تغییرات و تحولات اقتصادی و اجتماعی و تکنولوژی را در اهداف و برنامه‌های خود لحاظ کرده و پویایی عملی و علمی خود را حفظ کنیم چاره‌ای جز انتقاد مستمر از کار خود و جستن راهکارهای بهتر نخواهیم داشت. به قول استاد عزیز و‌گرانقدر جناب آقای دکتر مهدی مراد زاده باید پذیرفت که هر کاری را شاید بتوان بهتر از آنچه اکنون انجام می‌شود به انجام رساند، فقط باید اندیشید و راهکار تازه را جست. باید برنامه‌ها و کارهای خود را در محافل علمی، همایش‌ها و مجلات به چالش بکشانیم و در معرض نقد همگانی قرار دهیم تا از همین ابتدای کار با نضج‌گرفتن چنین فرهنگی شاهد تکرار تجربه ناموفق گذشتگان نباشیم. این نوشتار از سر چنین اعتقادی صورت پذیرفته است و هدف نادیده‌گرفتن زحمات و تلاش‌های افرادی که نخستین گام‌های استفاده از فن‌آوری اطلاعات را در سازمان امور مالیاتی کشور بر داشته اند، نیست.