سید مهدی سدیدی- بر فعالان بازارهای مالی ، نقش و اهمیت شاخص‌های قیمت پوشیده نیست.

شاخص‌ها همانند دماسنجی نمایانگر وضعیت بازار مرتبط با خود هستند. بی‌تردید نگاه به شاخص با در نظر گرفتن عوامل موثر بر نوسانات آن برای تحلیلگران امری حیاتی است. شاخص‌ها در بازارهای مختلف بر اساس متدولوژی‌های متفاوتی ابداع و محاسبه می‌ شوند. دقت و واقع‌بینی در محاسبه شاخص‌ها رابطه مستقیمی با دریافت صحیح از بازار مرتبط به همراه خواهد داشت. برای نمونه می‌‌توان در نظر گرفتن «سهام شناور آزاد» در محاسبه شاخص را از موارد «رعایت انصاف» در تنظیم شاخص دانست. محدودیتی که سال‌های زیادی است در بازارهای بین‌المللی لحاظ می‌‌شود ولی در بورس کشور ما بسیار دیر در خصوص آن اقدام شد. «شاخص کل قیمت» را در هر بازار می‌‌توان به عنوان «شاخص مادر» نامگذاری کرد.
شاخصی که تغییرات ارزش بازار (قیمت) کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در یک بازار را نمایش می‌‌دهد. در این مسیر محاسبات و تعدیلاتی نیز صورت می‌‌گیرد که مهم‌ترین آنها محاسبه میزان «سهام شناور آزاد» هر شرکت است که البته این مقاله قصد و مجالی برای بررسی دستورهای مختلف محاسبه شاخص ندارد. علاوه بر شاخص کل قیمت، ذی‌نفعان، بنا به نوع نیاز خود اطلاع از تغییرات قیمتی گروه‌ها و ترکیب‌های خاصی از بازار را همیشه در نظر داشته‌اند.
این نیاز سبب شده است دست‌اندرکاران ارائه خدمات در بازارهای بورس نیز اقدام به محاسبه و تعریف زیرشاخص‌های متفاوتی کنند که از جمله مهم‌ترین آنها را می‌‌توان شاخص‌های گروه صنعت نام برد. در فضای مورد بحث این نوشتار جای دارد به برخی از شاخص‌های مورد محاسبه در مورد نایمکس اشاره کرد. شاخص‌هایی مانند شاخص مرکب چهار گروه حمل‌ونقل، تاسیسات، صنعت و مالی، شاخص گروه مالی، شاخص گروه بهداشت و سلامت، شاخص گروه ۱۰۰ شرکت ایالات متحده، شاخص گروه ۱۰۰ شرکت بین‌المللی و شاخص‌هایی دیگر از این قبیل.شاخص گروه انرژی نیز از جمله همین شاخص‌ها است که سعی داریم نگاهی به جوانب آن داشته باشیم. شاخص گروه انرژی نایمکس نشان‌دهنده تغییرات قیمتی ۱۵۲ شرکت عضو این گروه است.
ویژگی‌های این شاخص را در جدول یک می‌‌توان مشاهده کرد. همانگونه که ذکر شد و در جدول مشاهده می‌ شود، گروه انرژی مشتمل بر 152 شرکت به ارزش کل 2350میلیارد دلار است (ارزش بازار در 8/1/2010). ویژگی خاص این نوشتار در به روز بودن اطلاعات مورد تحلیل آن است. بی‌تردید برای تحلیل بازارهای بورس و البته بازار پرتحرکی مانند بازار نایمکس باید اصل به روز بودن اطلاعات را رعایت کرد. ترکیب تعدادی ملیت شرکت‌های موجود در این گروه قابل دقت است. در نایمکس- بزرگ‌ترین بازار سهام دنیا- و در گروه انرژی آن نزدیک به 80درصد شرکت‌ها مربوط به ایالات متحده بوده و 34شرکت (قریب 22درصد) به سایر ملیت‌ها اختصاص دارد. میانگین ارزش بازار هر شرکت برابر با 5/15میلیارد دلار است.
آنچه قابل بحث است میانه ارزش بازار این گروه است. همان طور که مشاهده می‌‌شود این عدد برابر با ۷/۲میلیارد دلار است. تحلیل میانگین و میانه ارزش بازار این نکته را نشان می‌‌دهد که چولگی مثبت بالایی در تحلیل آماری این گروه قابل مشاهده است. به بیان ساده شرکت‌های اول این گروه وزن بالایی از ارزش بازار گروه را دارا هستند. شاهد صحت این محاسبات به طور مثال ارزش بازار دو کمپانی اکسون موبیل و شورون است. در ۸/۱/۲۰۱۰ ارزش بازار این دو شرکت به ترتیب برابر با ۳۳۰ و ۱۵۹میلیارد دلار بوده است که این مقدار ۲۰‌درصد ارزش بازار کل گروه را تشکیل می‌‌دهد. البته باید در اینجا اشاره کرد آنچه در محاسبه شاخص گروه انرژی لحاظ شده است سهام شناور آزاد هر یک از شرکت‌ها است. نکته جالب دیگر رتبه بندی‌ برترین شرکت‌های این گروه در میان ۵۰۰ شرکت برتر دنیا است . در گزارش جولای ۲۰۰۹ فورچون می‌‌توان این موضوع را بررسی کرد. شرکت شل رتبه ۱، اکسون موبیل رتبه ۲، بریتیش پترولیوم رتبه ۴، شورون رتبه ۵، توتال رتبه ۶ و کونوکوفیلیپس رتبه ۷ را در لیست ۵۰۰ شرکت برتر دنیا به خود اختصاص داده‌اند. این رتبه‌بندی بر اساس درآمد سال ۲۰۰۹ تنظیم شده است. ۶ شرکت نامبرده شده در سال ۲۰۰۹ درآمدی برابر با ۱۹۹۷ میلیارد دلار و سود خالص برابر با ۱۳۲میلیارد دلار داشته‌اند. نگاه به عدد و رقم‌های مربوط به کشورهای توسعه‌یافته و شرکت‌های چندملیتی به جز سرخوردگی برای کشورهای جنوب، چیزی به همراه نخواهد داشت. سود خالص سال ۲۰۰۹ این ۶ شرکت دو برابر ارزش بازار بورس تهران در حال حاضر است.


درجدول یک ارزش بازار بزرگ‌ترین شرکت این گروه برابر با ۳۳۰میلیارد دلار است که همان گونه که ذکر شد مربوط به شرکت اکسون موبیل است و از مجموع ۱۵۲ شرکت حاضر در این گروه شرکت meridian با ۳۰میلیون دلار کمترین ارزش بازار را به خود اختصاص داده است.
جدول یک اطلاعات مربوط به طبقه‌بندی صنعت شرکت‌های گروه را نیز بررسی می‌‌کند. همانگونه که مشاهده می‌‌شود 73/99درصد شرکت‌های گروه انرژی مربوط به صنعت نفت و گاز است که از این بین زیربخش‌های صنعتی، مجتمع نفت و گاز با 7/60درصد بیشترین سهم و زیربخش خطوط لوله با 6/2 کمترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند.
زیربخش مجتمع نفت و گاز شرکت‌های بزرگی مانند اکسون موبیل، بریتیش پترولیوم، شورون، توتال و شل را در بر می‌‌گیرد که فعالیت‌های جامعی در حوزه نفت و گاز اعم از پایین‌دستی و بالادستی را به خود اختصاص داده‌اند.


تقسیم‌بندی گروه بر اساس ملیت نیز در جدول یک مشاهده می‌‌شود. ایالات متحده با داشتن ۷/۵۶درصد ارزش بازار این گروه مقام اول و انگلیس و کانادا به ترتیب رتبه‌های بعدی را به خود اختصاص داده‌اند. آنچه مشاهده می‌‌شود حضور چین در جایگاه پنجم با ۹/۲درصد ارزش بازار این گروه می‌‌باشد.
حضور 4 شرکت بزرگ نفتی چین در نایمکس و ورود آنها در اکتبر 2007 به این گروه موجب احراز این رتبه شده است.
پس از بررسی ویژگی‌های شاخص، نگاهی به نوسانات این شاخص در دوره‌ای ۱۰ساله می‌‌اندازیم. نمودار یک شاخص گروه انرژی نایمکس(NYE.ID) در فاصله زمانی ۱/۱/۲۰۰۳ لغایت۸/۱/۲۰۱۰ را نشان می‌‌دهد. نمودار ۲ نوسانات را در یک نگاه نشان می‌‌دهد.

نمودار شمعی (Candlestick)ا 4 نقطه اصلی این نمودار را نشان می‌‌دهد. نقطه آغاز در اول ژانویه 2003 در عدد 5104 و بالاترین نقطه لمس شده در تاریخ 21 مه 2008 و در نقطه 17085 است. پایین‌ترین نقطه شاخص در 30 ژانویه 2003 در عدد 4739بوده است و آخرین نقطه بررسی ما تاریخ 8 ژانویه 2008 و عدد 11951 می‌‌باشد. نکته قابل تامل و دقت در نمودار 3، نمودار تغییرات قیمت نفت خام است. در مقایسه نمودار 2 که شاخص گروه انرژی نایمکس است با نمودار 3 که تغییرات قیمت نفت‌خام را نشان می‌‌دهد ارتباط پیوسته و کامل را به وضوح می‌‌توان نظاره کرد. این ارتباط می‌‌تواند نمایانگر سلامت محاسبه شاخص و ارتباط کامل تغییرات ارزشی شرکت‌های این گروه با مولفه اصلی تاثیرگذار بر آنها یعنی «نفت» ‌‌باشد. این ارتباط کامل سبب می‌‌شود تا نمودار تغییرات قیمتی برخی از شرکت‌های برتر این گروه نیز مورد دقت قرار گیرد. در این بررسی مشاهده شد که تغییرات قیمت این شرکت‌ها نیز ارتباط کاملا پیوسته‌ای با تغییرات قیمت نفت خام دارند. بررسی عوامل تشکیل‌دهنده سود و زیان، گردش وجوه نقد و اقلام اساسی ترازنامه و بررسی رابطه طرفین آن با تغییرات قیمت نفت می‌‌تواند جنبه‌هایی از اتفاقات این صنعت تاثیرگذار در عرصه بین‌الملل را روشن کند. آنچه در بررسی‌های گذشته در این حوزه تحصیل شد آن است که محصول این شرکت‌ها دو خاصیت اساسی دارند: 1- انحصار طبیعی و
۲ - کشش‌ناپذیری قیمت. بدین معنا که با توجه به افزایش بهای تمام شده محصول این شرکت‌ها که ارتباط مستقیم با تغییرات قیمت نفت دارد ، مجموع درآمدها به هیچ وجه کاهش نیافته است و تقریبا به همان نسبت رشد داشته است. تکنولوژی منحصر به فرد و متمایز شرکت‌های برتر این گروه و نیاز روز افزون به انرژی به عنوان رکنی برای توسعه اقتصادی در سطح بین‌الملل ، سبب‌ساز کشش‌ناپذیر بودن محصول آنها شده است.در نمودار شاخص و قیمت نفت تاریخ مارس ۲۰۰۳ را می‌‌توان نقطه‌ای خاص در نظر گرفت. با آغاز جنگ ایالات متحده و عراق که مشاهده می‌‌شود شاخص گروه انرژی نایمکس و همین طور قیمت نفت خام از آن تاریخ روند خیره‌کننده صعودی خود را آغاز کرده‌اند.
پژوهشگر حوزه بازار سرمایه و خصوصی‌سازی S.M.sadidi@Gmail.com