دکتر محمد آرام*
بانکداری سرمایه‌گذاری و خدماتی که بانک‌های سرمایه‌گذاری ارائه می‌دهند به تدریج و همگام با بسط بازار سرمایه و نیازهای واحدهای اقتصادی رشد یافته‌اند و نیازهای واحدهای اقتصادی به‌طور طبیعی در ارتباط مستقیم با میزان توسعه اقتصادی است.

مالزی و کره دو نمونه از پیشرفت‌های اقتصادی قابل‌ملاحظه میان کشورهای آسیائی در حال توسعه بوده‌اند که بانکداری سرمایه‌گذاری در آن کشورها بیشتر به صورت یک اقدام آگاهانه برای کمک به توسعه اقتصادی انجام گرفت. هرچند واقعیت‌های تاریخی موید به هم بستگی توسعه اقتصادی و پیشرفت بانکداری سرمایه‌گذاری است. نمونه‌های تاریخی نشان از نقش پویای بانک‌های سرمایه‌گذاری در به حرکت آوردن واحدهای تولیدی و بخش‌های اقتصادی، رونق بورس و توسعه بازار سرمایه و... بوده است.
بانک‌های سرمایه‌گذاری با انتشار سهام و اوراق مشارکت در بازار سرمایه از یک‌طرف موجب جلب اطمینان سرمایه‌گذاران و جذب سرمایه‌های آن‌ها برای سرمایه‌گذاری در صنایع و شرکت‌های مختلف می‌شدند و از طرف دیگر شرکت‌ها را در امر تامین مالی و توسعه فعالیت‌هایشان یاری می‌رسانند. این تسهیل در امر تامین سرمایه خود موجب روی آوردن بسیاری از شرکت‌ها به سمت بازار بورس و ارائه شفاف اطلاعات خود می‌شد. بانک‌های سرمایه‌گذاری نقش مهمی در تشکیل سرمایه ایفاد می‌کنند که به خلاصه‌ای از آن می‌پردازیم:
۱ - تسهیل تامین مالی شرکت‌ها
به لحاظ اقتصادی از وظایف مهم بازارهای مالی تسهیل تشکیل سرمایه است. شرکت‌هایی که‌ درصدد تامین مالی بر می‌آیند، اوراق‌بهادار(دارایی‌های مالی) خود را در ازای پولی که واسطه‌های مالی یا خود پس‌اندازکنندگان می‌پردازند، مبادله می‌کنند. در بازار اولیه وظیفه و نقش اصلی بانک‌های سرمایه‌گذاری عبارت است از پذیره‌نویسی، خرید و توزیع اوراق‌بهاداری که سازمان‌های دولتی و خصوصی منتشر کرده‌اند. بنابراین این نقش، بانک‌های سرمایه‌گذار را در بازارهای اولیه غالب و مسلط ساخته است. وقتی یک شرکت تامین سرمایه، اوراق‌بهادار خاصی را تایید و خود را در پذیره‌نویسی و توزیع آن درگیر می‌سازد موجب جلب اطمینان خریداران و سرمایه‌گذاران شده، فروش و در نهایت، تامین مالی شرکت را تسهیل کرده و شرکت‌ها را قادر می‌سازد قبل از فروش کامل اوراق بهادار، بابت عدم دستیابی به منابع مالی مورد نیاز نگرانی خاصی نداشته باشند.
۲ - تشکیل سرمایه
انتقال سرمایه از پس‌انداز کنندگان به سمت واحدهایی که به منابع مالی نیاز دارند:
حالت اول، انتقال مستقیم پول و اوراق‌بهادار؛ زمانی صورت می‌گیرد که شرکت اوراق‌بهادارش را مستقیما به پس‌انداز کنندگان بفروشد، بدون این‌که وجوه و اوراق‌بهادار ازهیچ نوع واسطه‌ای عبورکند. در این حالت معمولا موسس از اقوام و آشنایان تامین مالی کرده و در ازای این همکاری، اوراق‌بهادار ارائه می‌دهد.این روش برای سرمایه‌گذاری‌های کوچک کاربردی است و در برابر نیاز به حجم بالای سرمایه ناکارآمد است. در این حالت ریسک سرمایه‌گذاری متوجه سرمایه‌گذاران خواهد شد.
حالت دوم، انتقال غیرمستقیم (نیمه‌مستقیم) از طریق بانک‌های سرمایه‌گذاری است؛ در این حالت بانک سرمایه‌گذاری اوراق‌بهادار را از شرکت منتشرکننده آن می‌خرد و سپس به سرمایه‌گذاران نهایی که ممکن است اشخاص حقیقی، شرکت‌های دیگر، صندوق‌های بازنشستگی و... باشند، می‌فروشد. در این حالت به دلیل بررسی اوراق توسط بانک سرمایه‌گذاری، اعتماد و اطمینان سرمایه‌گذاران بیش‌تر است ولی ریسک سرمایه‌گذاری متوجه خود سرمایه‌گذاران است که اوراق‌بهادار شرکت را از طریق بانک سرمایه‌گذاری خریداری می‌کنند.
حالت سوم، انتقال غیرمستقیم منابع از طریق واسطه‌های مالی؛ در این حالت واسطه‌های مالی وجوه را از پس‌انداز کنندگان دریافت و در قبال آن اوراق‌بهادار خود را به آنان اعطا می‌کنند، و از وجوه به دست آمده در جای دیگر و به شکل‌های دیگر استفاده می‌کنند. در واقع بانک‌های سرمایه‌گذاری شکل‌های جدیدی از سرمایه‌گذاری را ایجاد می‌کنند که این باعث افزایش کارآیی کل بازار می‌شود. روشن است که در صورت فقدان چنین موسساتی، تجهیز منابع مالی که بتواند نیازهای مالی موسسات را برآورده سازد، امکان‌پذیر نمی‌شود.
3 - واگذاری فعالیت‌های اقتصادی به بخش خصوصی
فرآیند خصوصی‌سازی به صورت گسترده‌ای در کشورهای جهان درحال اجراست. این امر به دلیل احساس دولت‌مردان به ضرورت واگذاری فعالیت‌های اقتصادی و موسسات دولتی به بخش خصوصی است. آن‌چه در این قسمت مورد توجه قرار می‌گیرد روش‌های اجرای سیاست واگذاری و بررسی نقش بازارهای مالی و بانک‌های سرمایه‌گذاری در تسهیل اجرای این سیاست است.
انتخاب روش‌های مناسب برای واگذاری عامل تاثیرگذار بر جریان واگذاری است. متداول‌ترین روش مورد استفاده در کشورهای مختلف دنیا «عرضه سهام واحد مشمول واگذاری به عموم مردم است.» در این روش از خدمات بانک‌های سرمایه‌گذاری استفاده می‌شود. مزایای این روش شامل آشکار، شفاف و ساده بودن روش انجام کار، گسترش مالکیت سهام و مشارکت تعداد بیش‌تری ازافراد و خانوارها در امر سرمایه‌گذاری روی سهام است. بدیهی است در این موارد در صورت وجود بانک‌های سرمایه‌گذاری، اقدام آن‌ها در پذیره‌نویسی سهام شرکت‌های مشمول واگذاری، فروش سهام شرکت‌ها را تسهیل خواهد کرد. اما در صورت فقدان چنین موسساتی، مسوولیت پذیره‌نویسی و فروش سهام بر عهده خود دولت یا موسسات دولتی خواهد بود.
به طور کلی در کشورهای در حال توسعه به خاطر فقدان بانک‌های سرمایه‌گذاری، جریان واگذاری به‌کندی صورت می‌گیرد. در ایران نیز به‌‌رغم اراده مصمم دولت در واگذاری سهام شرکت‌های دولتی به بخش خصوصی شاهد نارسایی‌هایی درزمینه عدم تعادل عرضه و تقاضا هستیم که این می‌تواند به علت فقدان شرکت‌های تامین سرمایه درکشور باشد.
4 - تعیین ارزش وقیمت‌گذاری
از جمله اقدامات شرکت‌های تامین سرمایه، تعیین قیمت سهام شرکت‌هایی است که برای نخستین بار سهام آن‌ها به عموم مردم عرضه می‌شود. بدین ترتیب شرکت‌های تامین سرمایه با استفاده از کارشناسان مالی مجرب و قوی و شبکه‌های پیشرفته اطلاعاتی و داده پردازی، قادر به تجزیه و تحلیل ابعاد و عوامل موثر بر ارزش شرکت‌ها و در نهایت تعیین قیمت نزدیک به ارزش واقعی شرکت هستند. چنان‌چه قیمت‌گذاری به نحو مطلوب و توسط موسسات مستقلی صورت پذیرد، سبب جلب اعتماد سرمایه‌گذاران خواهد شد.
5 - خدمات کارگزاری و معامله‌گری
شرکت‌های تامین سرمایه در بازارهای مالی به عنوان کارگزار و معامله‌گر در بورس سهام، ارز، نفت و... عمل می‌کنند. در نقش کارگزار حق کمیسیون دریافت می‌کنند و به عنوان یک معامله‌گر از مابه‌التفاوت قیمت خرید و فروش منتفع می‌شوند. در بازارهای خارج از بورس این موسسات نقش بازارگردان را بازی می‌کنند. انجام وظیفه بازارسازی از طرف بانک‌های سرمایه‌گذاری به‌ویژه درباره سهام شرکت‌های پذیرفته نشده در بورس موجب افزایش نقدینگی این بازارها می‌شود.
6 - افزایش کارآیی اطلاعات بازار مالی
برتری بانک‌های سرمایه‌گذاری درافزایش نقدینگی و کارآیی اطلاعات ناشی از تخصص و مهارت کافی آن‌ها در زمینه مسائل مالی شرکت‌ها و توانایی در جمع آوری و پردازش سریع اطلاعات است. در مورد پذیره‌نویسی شرکت‌های بزرگ تحقیقات وسیعی در مورد مدیریت، امورحقوقی، مالی و حسابداری، فنی و مهندسی و دیگر جوانب به عمل
می‌آید.
بانک‌های سرمایه‌گذاری اطلاعات وسیعی را که به دنبال انجام تحقیقات گسترده درمورد قسمت‌های مختلف به ویژه در مورد بخش مالی شرکت به دست می‌آورند را در قالب کتابچه‌هایی تنظیم و آن را به مراجع رسمی و نیز به عموم سرمایه‌گذاران عرضه می‌کنند.
این اقدام یکی از وظایف اصلی بانک‌های سرمایه‌گذاری را تشکیل می‌دهد که در نهایت سبب افشای اطلاعات جامع و صحیح در مورد شرکت شده، موجبات تصمیم‌گیری آگاهانه سرمایه‌گذاران را نسبت به معامله روی اوراق‌بهادار شرکت فراهم می‌آورد.
*مدیرعامل تامین سرمایه امین