دکتر احمد یزدان‌پناه *

بخش پایانی

برای مثال، هر تغییر ۵‌درصدی در قیمت یک سهم ۵۰‌دلاری (یعنی ۵/۲‌دلار) تاثیر کمتری بر آن شاخص نسبت به تغییرات ۵‌درصدی در قیمت یک سهم ۱۰۰‌دلاری (یعنی ۵‌دلار) دارد. به‌رغم این ایراد و سایر انتقادات بر DJIA، هنوز هم این شاخص اعتبار و کاربرد وسیع خود را در بازار سهام دنیا حفظ کرده است.

در عمل مقدار این شاخص تنها وقتی با معنی به حساب می‌آید که با مقادیر قبلی مقایسه شوند. برای مثال اگر گفته شود، در ۲۳ آگوست ۲۰۰۳ بازار در عدد ۹۳۱۷ بسته شد. این عدد وقتی معنی پیدا می‌کند که آن را با عدد پایانی روز قبل بورس یعنی ۹۳۴۹ مقایسه کنیم تا دریابیم که شاخص کاهشی معادل ۳۳‌درصد (۳۳/۰-‌درصد) داشته است. بسیاری از مردم به طور اشتباه بر این باورند که هر «واحد» (point) نوسان در شاخص DJIA معادل یک‌‌دلار در میانگین ارزش هر سهم است. در عمل، در حال حاضر هر «واحد» را می‌توان چیزی معادل ۴۷/۰ سنت در میانگین ارزش سهام به حساب آورد.

شاخص DJIA برای یک دوره زمانی ۶ ماهه یعنی از ۲۶ فوریه ۲۰۰۳ تا ۲۵ آگوست ۲۰۰۳ بازار سهام بازاری رو به رونق (Bull Market) و آهنگ رشدی ملایم داشته است. این روند از آوریل شروع شده و تا آگوست ادامه داشته است. بازار در این دوره زمانی از ۷۸۰۰ شروع شده و در اواسط مارس به ۷۵۰۰ کاهش یافته است. در طول این ۱۶۰ روز بازار آهسته و مدام روند صعودی به‌خود گرفته تا آنکه در پایان آگوست در ۹۳۲۰ بسته شده است.

سه میانگین دیگر داوجونز عبارتند از: شاخص‌ حمل‌ونقل، خدمات عمومی مثل برق و .... و ترکیبی. شاخص حمل‌ونقل داوجونز بر اساس ۲۰ سهم از شرکت‌هایی چون راه‌آهن، خطوط هوایی و خطوط کشتیرانی و سایر شرکت‌های حمل‌ونقل چندمنظوره تشکیل شده است. شاخص خدمات عمومی از سهام ۱۵ شرکت عمومی و سرانجام، شاخص میانگین ترکیبی داوجونز از سهام ۶۵ شرکت شکل گرفته است (شامل ۳۰ صنعتی، ۲۰ حمل‌ونقلی و ۱۵ خدمات عمومی). این سه شاخص هم در کنار شاخص DJIA در رسانه‌های اقتصاد مالی منتشر می‌شوند.

علاوه بر اینها داوجونز شاخص‌های زیادی منتشر می‌کند که اولین آنها شاخص کل بازار ایالات متحده است که یک شاخص وزنی است. بدین معنی که وزنه‌های سهام و عناصر شاخص به نسبت سهم آنها از بازار تعیین می‌شوند. بنابراین، هر شرکت که از بازار سهم بیشتری داشته باشد بر نوسانات شاخص بازار اثر بیشتری را می‌گذارد. این شاخص ۹۵‌درصد ارزش بازار سهام را برای شرکت‌های بزرگ متوسط و کوچک نمایندگی می‌کند. ارزش سهام در سال پایه شاخص ۱۰۰ است و در حال حاضر سال پایه شاخص ۳۰ ژوئن ۱۹۹۷ می‌باشد.

شاخص‌های استاندارد اندپورز (S & P)

شرکت سهامی (عام) S&P یکی دیگر از معتبرترین ناشران شاخص در بازارهای سرمایه و بازار پول دنیاست که ۶ شاخص منتشر می‌کند. یکی از متداول‌ترین آن‌ها شاخص S&P۵۰۰، ترکیبی از ۵۰۰ سهم است. در شاخص S&P برخلاف شاخص میانگین داوجونز، ارزش بازاری هر سهم در پایان روز هر معاملات (یعنی قیمت پایانی هر سهم ضربدر تعداد سهام معامله شده (OutStanding) و در دست مردم مبنای محاسبه به صورت زیر است:

مقدار یا عدد یا ارزش شاخص S&P از تقسیم مجموع ارزش بازار تمامی سهم‌های شاخص برارزش بازار آن سهام در سال پایه وقتی این حاصل تقسیم را در ضریب ۱۰، ارزش پایه شاخص‌های S & P ضرب کنید به‌دست می‌آید بیشتر شاخص‌های S&P با روش‌های مشابهی محاسبه می‌شوند.

چرا شاخص‌های سنجش یک بازار با هم تفاوت دارند؟ تفاوت عمده در شاخص سهام بیشتر به خاطر تفاوت سال پایه آن‌ها و ضریب ارزش پایه شاخص به‌وجود می‌آید. برای مثال، در ۲۵ آگوست ۲۰۰۳ نسبت ارزش‌های پایانی (بسته) بازار برای سهام ترکیبی ۵۰۰ S&P برای دوره پایه ۱۹۴۳-۱۹۴۱، معادل ۳۷۱/۹۹ شده بود که اگر آن را در ضریب پایه‌ این شاخص یعنی عدد ۱۰ ضرب کنیم، عدد شاخص مزبور ۷۱/۹۹۳ می‌شود.

شاخص‌های S&P نسبت به داوجونز سهام بیشتری را شامل می‌شوند و در محاسبه انواع آن‌ها به جای آن‌که شاخص بر پایه «قیمت سهام» ساخته شود بر پایه‌ «ارزش بازار» بنا می‌شوند. به همین دلیل است که به نظر بیشتر سرمایه‌گذاران و فعالان و ناظران بازار سرمایه، چون شاخص‌های S&P بر مبنای پایه وسیع‌تری ساخته می‌شود، نسبت به شاخص داوجونز بهتر می‌توانند نوسانات بازار و اوضاع و احوال کلی بازار را نمایندگی کنند. گرچه محاسبه این شاخص‌ها با مشکلات فنی خاصی همراه است ولی باز در سطح وسیع به کار گرفته می‌شوند، به خصوص وقتی برآورد تفاوت «بازده بازار»ها مطرح هستند. همچون شاخص داوجونز، شاخص‌های S&P هم وقتی معنی و مفهوم پیدا می‌کنند که با ارزش یا اعداد شاخص در زمان‌های دیگر مقایسه شوند. برای مثال، در ۲۵آگوست ۲۰۰۳ ارزش شاخص ترکیبی S&P ۷۱/۹۹۳ بوده است که به معنی آن است که ارزش سهام موجود در شاخص مزبور نسبت به دوره زمانی ۱۹۴۳ - ۱۹۴۱ بر مبنای عدد ۳۷۱/ ۹۹ (۱۰÷۷۱/۹۹۳) افزایش داشته‌اند. در ۲۵ آگوست ۲۰۰۳، ارزش بازاری سهام شاخص ۲۸/۱ برابر ارزش رشدی معادل ۲۸‌درصد داشته است. استاندارد اندپورز ۸ شاخص منتشر می‌کند که اکثر آن‌ها در بازارهای مالی متداول هستند، مثل شاخص داوجونز بیشتر این شاخص‌ها در نشریات بورس‌ها و بازارهای سهام چاپ می‌شوند. گرچه میانگین داوجونز و شاخص‌های S&P در طول زمان رفتار مشابهی از خود نشان می‌دهند مقادیر روزانه آن‌ها و حتی جهت تغییرات (بالا یا پایین رفتن) آن‌ها به طور مشخص با یکدیگر تفاوت معنی‌دار دارند زیرا داوها (Dows) میانگین، ولی S&P ها شاخص هستند.

* عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا