دکتر احمد یزدان‌پناه *

بخش اول

اگر فعالان و سرمایه‌گذاران موفق می‌گویند که کلیدی‌ترین «سرمایه» در بازارهای مالی چه در بازار سرمایه (بورس اوراق بهادار و بورس کالایی) و چه در بازار پول، «اطلاعات» است، گزافه نگفته‌اند. اطلاعات سرمایه‌گذاری به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا جذر و مدهای بازار را رصد کنند و با ردیابی روند حرکت بازار با ابزارهایی چون «شاخص‌ها» تصمیمات سرمایه‌گذاری فردی خود یا طرف مشاوره خود را به خوبی شکل دهند. سرمایه‌گذاران با به‌کارگیری درست مفهوم و تفسیر شاخص‌ها و میانگین بازار «انتظارات» خود را از عملکرد آتی سرمایه‌گذاری‌ها فرموله می‌کنند. دانستن این نکته حیاتی است که رفتار بازار سهام چه وقت به نفع ما و چه وقت به زیان ما حرکت می‌کند.

دانایی از شاخص‌ها و سایر معیارهای مهم سنجش عملکرد بازارها به ما این توانایی را می‌دهد تا با تعبیر و تفسیر درست آن‌ها و غلبه بر مشکل اساسی «انتخاب» زمان خرید یا فروش دارایی‌ها و اقدام به موقع و آگاهانه و مناسب در سرمایه‌گذاری‌ ضریب موفقیت خود را بالا بریم.

امروزه برای ارزیابی رفتار بازار اوراق بهادار (سهام، اوراق قرضه، حق تقدم و ...) به طور وسیع از میانگین شاخص‌های بازار استفاده می‌شود. این معیارها به ما اجازه می‌دهند تا به سهولت اوضاع و احوال و شرایط کلی بازار را سنجیده و اندازه‌گیری کنیم. همچنین عملکرد پرتفولیو (سبد دارایی) خود را با پرتفولیوی بزرگ و متنوع بازار مقایسه کنیم و سرانجام با مطالعه‌ سیکل‌های (ادوار) بازار و روندها و با رفتار‌شناسی بنیادی بازار سهام، رفتار آینده بازار را پیش‌بینی کنیم.

در اینجا سعی می‌شود با رعایت اختصار و بدون ورود به جزئیات فنی، معیارهای کلیدی شناخت فعالیت و رفتار بازار سهام، در معنی وسیع آن، به بحث گذاشته شود.

میانگین و شاخص‌ها در بازار سهام

میانگین‌ها و شاخص‌های بازار سهام رفتار کلی قیمت‌ها را در طول زمان اندازه‌گیری می‌کند. گرچه واژه‌ «میانگین» و «شاخص» توسط بیشتر مردم وقتی از رفتار بازار بحث می‌کنند به صورت جایگزین یکدیگر به کار می‌رود، ولی از نظر دستور زبان فنی بورس این دو با هم تفاوت دارند و دو معیار مختلف برای اندازه‌گیری نوسانات بازار سرمایه هستند.

«میانگین‌ها» متوسط حسابی یا عددی رفتار قیمت یک گروه از سهام به نمایندگی از تمامی سهام یک بازار در یک نقطه معین از زمان (مثل ساعت ده و بیست و هشت دقیقه صبح ۲۰/ ۰۶/۱۳۸۸) هستند.

«شاخص‌ها» معیارهایی برای اندازه‌گیری رفتار قیمت جاری یک گروه از سهام منتخب نسبت به ارزش پایه‌ آن‌ها در یک نقطه زمانی معین در گذشته هستند.

*** میانگین‌ها: اعدادی هستند که برای سنجش و اندازه‌گیری رفتار کلی قیمت سهام به کار می‌روند و محاسبه آن به‌صورت میانگین حسابی، رفتار قیمتی گروهی از سهام بازار به نمایندگی از کل آن بازار در یک نقطه زمانی، به‌دست می‌دهند.

*** شاخص‌ها: اعدادی هستند که برای اندازه‌گیری رفتار قیمت سهام، با اندازه‌گیری رفتار قیمت جاری یک گروه نماینده از سهام بازار، نسبت به سال یا دوره زمانی معینی به نام «پایه» در زمان گذشته، به کار می‌روند.

میانگین‌ها و شاخص‌ها روش‌های مفید و به‌طور نسبی راحتی هستند که با آن‌ها می‌توان اوضاع و احوال کلی بازار را دریافت. با آن‌ها می‌توان در زمان‌های مختف قدرت و ضعف نسبی بازار را ارزیابی کرد. امروزه به طور روزانه شاخص‌ها و میانگین‌های کلیدی بازار سهام در اخبار اقتصادی، رسانه‌های جمعی و در سایت‌های مربوط حتی به‌طور لحظه‌ای منتشر می‌شوند. در اینجا به برخی از مهم‌ترین شاخص‌ها و میانگین‌های متداول در بورس‌های معتبر جهان به اختصار می‌پردازیم.

۱ - میانگین داوجونز: این میانگین که توسط مجله وال‌استریت منتشر می‌شود، از چهار میانگین تشکیل می‌شود که معروف‌ترین و متداول‌ترین آن‌ها میانگین صنعتی داوجونز (DJIA) است. این میانگین از ۳۰ سهم تشکیل شده که بیشترین ارزش بازار و وسعت مالکیت عمومی را دارند. این گروه از سهام شامل مرغوب‌ترین سهام بازار بوده و به باور فعالان بازار آن‌ها می‌توانند رفتار کل بازار را نمایندگی کنند.

هر از گاهی، ادغام شرکت‌های بورسی، ورشکستگی و عدم فعالیت شرکت‌های پذیرفته شده در بورس‌ها موجب بالارفتن میانگین می‌شود. برای نشان دادن تحولات عمده در بازار لازم است میانگین داوجونز مقسوم علیه‌ای (d) قابل انعطاف داشته باشد.

برای محاسبه‌ DJIA برای هر روز کاری در بورس «قیمت پایانی سهام» هر یک از ۳۰ سهم را به صورت میانگین در فرمول زیر قرار می‌دهند:

مقدار و ارزش DJIA مجموع قیمت‌های پایانی

(closing prices ۳۰) سهم شامل آن است که بر d یا مقسوم‌علیه تقسیم می‌شود. این مقسوم‌علیه، همان‌طور که اشاره شد، برای انعکاس فعالیت‌های عمده در شرکت‌ها به کار گرفته می‌شود. گرچه محاسبه (d) کاری مشکل است ولی فقدان آن باعث انحراف (distortion) مقدار DJIA خواهد شد. این مقسوم‌علیه این میانگین را قادر می‌سازد تا مقایسه سری‌های زمانی را به خوبی انجام دهد. برای مثال، در ۲۵ آگوست ۲۰۰۵ مجموع قیمت‌ها پایانی (یا بسته) ۳۰ صنعت شاخص مزبور ۷۱/۱۳۲۷ بود، اگر آن‌را بر مقسوم‌علیه (d) یعنی ۰۱۴۲۴۹۴۱۷/۰ تقسیم کنیم برای DJIA عدد ۶۴/۹۳۱۷ به‌دست می‌آید. وال‌استریت جورنال مقدار d را اعلام می‌کند. (به نمودار ۳ - ۸) مراجعه شود).

از آن‌جا که شاخص میانگین صنعتی داوجونز (DJIA) از مجموع قیمت‌های ۳۰ سهم تشکیل شده است. سهام با قیمت بیشتر نسبت به سهام با قیمت‌های کم‌تر شاخص را بیشتر تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.

*عضو هیات علمی دانشگاه الزهرا