مرتضی پهلوان *
اگرچه آقای غلامحسین دوانی معتقدند که شان و منزلت حسابداران رسمی آن نیست که به‌طور رسمی مورد تعرض ادارات مالیاتی و بعضی ماموران مالیاتی قرار گیرند، اما اینجانب به‌عنوان پایین‌ترین پست سازمان امور مالیاتی (کمک ممیز مالیاتی) که دارای تحصیلات کارشناسی ارشد در رشته حسابداری و دارای تجربه اندکی در امر مالیات می‌باشد برخورد لازم دانستم تا نظر شخصی خود را به‌عنوان یک مدرس دانشگاه (نه به‌عنوان یک عضو سازمان امور مالیاتی) در مورد مقاله ایشان مکتوب نمایم.

قضیه چیست؟
بله درست است. به موجب نص صریح ماده 272 ق.م.، اداره امور مالیاتی گزارش حسابرسی مالیاتی را بدون رسیدگی قبول و مطابق مقررات برگ تشخیص صادر می‌کنند. آیا تاکنون موردی مشاهده شده است که با وجود گزارش حسابرسی مالیاتی باز هم ماموران مالیاتی به منظور رسیدگی دفاتر و اسناد و مدارک به شرکت مراجعه کنند؟ نه اینطور نیست. اما لفظ بدون رسیدگی به معنی بدون اعمال نظارت نیست، کما اینکه حتی اگر گزارش مالیاتی توسط واحد مالیاتی نیز تنظیم شود باز هم اعمال نظارتی از طرف رییس گروه، رییس امور مالیاتی و سایر مراجع ذی‌صلاح صورت می‌گیرد. از طرفی توجه سازمان حسابرسی و جامعه حسابداران رسمی را که بنا به اظهار آقای دوانی، معتقدند به استناد مفاد ماده 272 ق.م.م اداره امور مالیاتی باید گزارش حسابرسی مالیاتی را بدون رسیدگی قبول و مطابق مقررات برگ تشخیص صادر کند، به مفاد تبصره 4 ماده واحده قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی‌صلاح مصوب 21/10/72 جلب می‌کند. این ماده واحده و تبصره‌های پنج‌گانه آن در واقع سنگ بنای تاسیس جامعه حسابداران رسمی و فعالیت‌های آنها به عنوان حسابدار رسمی و حسابرس مالیاتی پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی است، بنابراین همانگونه که اعضای محترم جامعه حسابداران رسمی با تاکید ویژه بر متن تبصره یک ماده 272 ق.م.م خواهان پذیرش بی‌قید و شرط گزارش‌های مالیاتی تنظیم شده توسط خود هستند، بنده نیز با استناد به متن تبصره4 ماده واحده یاد شده که بیان می‌دارد «حدود و ضوابط مربوط به چگونگی استفاده از خدمات و گزارش‌های حسابداران رسمی و موسسات حسابرسی، مطابق آیین‌نامه‌ای است که به پیشنهاد وزیر امور اقتصادی و دارایی به تصویب هیات‌وزیران می‌رسد. «معتقدم که اعمال حاکمیت در چگونگی تنظیم گزارش حسابرسی مالیاتی جزء حقوق ذاتی سازمان امور مالیاتی کشور بوده و باید برای حفظ بیت‌المال دولت جمهوری اسلامی ایران با تمام ظرفیت و جدیت از این حق قانونی خود استفاده کند.
اینکه با اجرای ماده ۲۷۲ ق.م.م منافع معیشتی افرادی در سازمان امور مالیاتی کشور مختل می‌شود به نظر می‌رسد حرفی از روی کینه و غرض‌ورزی باشد. کینه‌ای که در اثر انتشار گزارش‌های خاصی پیرامون سهل‌انگاری، قصور و تخلف و... حسابداران رسمی و سازمان حسابرسی پیرامون حسابرسی مالیاتی به وجود آمده است. روشن است که حقوق و مزایای پرسنل سازمان امور مالیاتی کشور بر اساس احکام کارگزینی آنها پرداخت می‌شود نه براساس اجرا شدن یا نشدن ماده ۲۷۲ ق.م.م اما برعکس اجرای ماده ۲۷۲ ق.م.م ارتباط مستقیم و بسیار موثری بر منافع معیشتی اعضای محترم جامعه حسابداران رسمی داشته است، به نحوی که با اجرای آن حجم قراردادهای بسته شده بین حسابداران رسمی یا موسسات عضو جامعه حسابداران رسمی با مودیان مالیاتی به منظور حسابرسی مالی و مالیاتی به مراتب چندین برابر عملکرد آنها در سنوات قبل از ۱۳۸۱ بوده است و نمودار رشد عملکرد ایشان به لحاظ کمی با شیب بسیار تندی در حال اوج گرفتن است. به راستی جامعه حسابداران رسمی با این حجم گسترده فعالیت اعضای خود، به منظور حفظ شان و منزلت حسابداران رسمی، پیرو گزارش‌هایی که در اجرای تبصره ۴ و ۵ ماده ۶ آیین‌نامه اجرایی تبصره ۴ قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذیصلاح از طرف سازمان امور مالیاتی کشور به آن جامعه ارسال شده است تاکنون کارت چه تعداد از حسابداران رسمی را که مرتکب تخلف‌های فاحشی شده‌اند (از جمله تنظیم گزارش مالی و مالیاتی با وجود سفید و نانویس بودن دفاتر قانونی شرکت) ابطال کرده است تا درس عبرتی برای دیگران باشد؟
1 - بله کاملا صحیح است، قانون مالیات‌های مستقیم و همچنین سایر قوانین مصوب قوه مقننه همچون قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه‌ای حسابداران ذی‌صلاح و آیین‌نامه اجرایی موضوع تبصره 4 ماده واحده قانون مذکور، جزو قوانین آمره حاکمیتی و لازم‌الاجرا است. آیا یک حسابدار رسمی به لحاظ قانونی در جایگاهی قرار دارد که بتواند حکم به غلط یا درست بودن بخشنامه‌های صادره از طرف سازمان امور مالیاتی کشور که به موجب ماده 54 آیین‌نامه موضوع ماده 219 ق.م.م. برای کلیه مراجع مالیاتی و عموم مودیان مالیاتی لازم‌الاجرا است دهد؟ در ضمن بهتر نبود لااقل شماره یکی از این بخشنامه‌های غلط ذکر می‌شد؟
۲ - موضوع نقش چندگانه حسابداران رسمی در واحدهای اقتصادی و تعارض اساسی آنها با حسابرسی مالیاتی، کاملا صحیح بوده و با جنابعالی هم‌عقیده هستم البته باید به دنبال راهکار اجرایی مناسبی جهت رفع این تناقض بود.
3 - اینکه مسوولیت حسابداران رسمی هر روز با پیشرفت‌های بشری و ... از جمله اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده، سنگین و سنگین‌تر می‌شود و لازمه به هوش بودن آنان امری کاملا بدیهی است. امیدوارم این هشدار جدی گرفته شود.
۴ - اینکه قانون مالیات‌های مستقیم به‌رغم اصلاحات مورخ ۲۷/۱۱/۸۰ دچار ضعف‌هایی است، قابل انکار نیست. اما استانداردهای حسابداری لازم‌الاجرا که عملا روزآمد و محصول اقتصاد نوین جهانی و کاملا ترجمه شده است؛ نیز نمی‌تواند برای کشور ما کارآمد باشد.
استانداردهای حسابداری هر کشور باید بر اساس شرایط اقتصادی، قوانین و مقررات، عرف حاکم بر بازار و سرمایه و... تدوین شود، نه اینکه متولیان تدوین استانداردهای حسابداری، استانداردهای ترجمه شده را بدون تغییر خاصی لازم‌الاجرا کنند. نتیجه چنین روشی موجب شده که در مورد برخی فعالیت‌های اقتصادی و مالی که توسط مراجع بین‌المللی استانداردی برای آنها تدوین نشده است، به‌رغم رایج بودن آنها در ایران، فعالیت‌ها، ساخت و نگهداری آزاد‌راه با مشارکت بخش خصوصی است. همان گونه که می‌دانید قانون بر استاندارد مقدم است و در مواقعی که بین قانون مالیات‌های مستقیم و استانداردهای حسابداری تعارضی وجود داشته باشد ماموران مالیاتی قانون مالیات‌های مستقیم را ملاک عمل قرار می‌دهند نه اینکه هر کدام را که موجب افزایش مالیات شود، ملاک عمل قرار دهند.
۵ - بله. نباید حوزه اصلاح و تدوین قانون مالیات‌های مستقیم از حوزه استانداردگذاری منفک باشد. اما برای اینکه قانون مالیات‌های مستقیم را یک عامل بازدارنده منفی خطاب کنیم، بهتر است با استفاده از کار کارشناسی، استانداردهای حسابداری خود را با قانون مالیات‌های مستقیم که از اولویت بیشتری برخوردار است، هماهنگ کنیم.
6 - مساله مالیات‌گریزی همیشه و در همه جای جهان وجود داشته است. سازمان امور مالیاتی کشور همواره در راستای جلوگیری از آن، تلاش و کارهای کارشناسی و عملیاتی بسیاری کرده است که تدوین و اجرای سیستم جامع اطلاعاتی مالیاتی نیز در همین راستا است.
۷ - اینکه به‌رغم مشارکت هرچه بیشتر حسابداران رسمی در اصلاح قانون مالیات‌ها، حوزه استانداردگذاری و تهیه دستورالعمل‌های مالیاتی، کمتر نتیجه مثبت تاکنون حاصل شده است، یک اظهارنظر کاملا شخصی است. زیرا مشخص نیست که منظور از نتیجه مثبت چیست. در ضمن هیچ یک از پرسنل سازمان مالیاتی تاکنون ادعایی مبنی بر حضرت بودن نکرده است که برای خطاب به آنها از لفظ حضرات مالیاتی استفاده شده است. در این راستا به همگان به ویژه حسابرسان توصیه می‌شود، کتاب ضرورت دگرگون‌سازی حسابرسی چرایی و چگونگی نوشته توماس هوک را بخوانند تا بدانند که چه کسانی ادعای حضرت بودن دارند.
8 - آیا شما با این موضوع مشکلی دارید که ماموران مالیاتی در سال‌های اخیر توانسته‌اند سطح علمی خود را بالا برده و روال سنتی و به‌زعم شما غلط 60 ساله را اصلاح کنند. البته این موضوع به این خاطر به مذاق حسابداران رسمی خوش نیامد، زیرا استدلال آنها این است «اگر روشی در سال قبل اجرا شده پس باید خوب باشد» (استفاده از کابرگ سال‌های قبل).
۹ - به نظر اینجانب چنانچه نظر جنابعلی صحیح باشد، به نظر می‌رسد برخی از حسابداران رسمی با تعداد اندکی از ماموران مالیاتی مشارکت‌های خاص Jiont-venture تشکیل داده‌اند که ضمن تقبیح این عمل معتقدم علت آن کم‌اطلاعی و ضعف حسابداران رسمی نسبت به قوانین مالیاتی است. برای جلوگیری ازاین موضوع و جلوگیری از تخریب و آسیب به جامعه حسابداران رسمی، به جامعه حسابداران رسمی توصیه می‌شود به جای اینکه درصدد شناسایی افراد برآید، تلاش کند تا با تشکیل کلاس‌های آموزشی سطح اطلاعات مالیاتی حسابداران رسمی را بالاتر برده تا دیگر شاهد این موارد نباشیم.
1-10 - هیچ کس بر حسابدار رسمی تکلیف نکرده است که حسابرسی یک شرکت را انجام دهد، ایشان می‌توانند در یک درخواست صاحبکار برای انجام حسابرسی مالی و مالیاتی، کار را قبول نکنند.
۲-۱۰ - این موضوع جای اشکال است که حسابدار رسمی در لباس حسابرسی مالیاتی حافظ منافع سازمان امور مالیاتی باشد و دستمزدش را از صاحبکار بگیرد. یکی از علت‌های کیفیت پایین حسابرسی مالیاتی همین موضوع است. ممکن است حسابداران رسمی به خاطر ترس از دست دادن کار حسابرسی، جرات تشخیص مالیات واقعی را نداشته باشند.
3-10 - اگر منظور از پذیرش بار مالی سنگین از طرف کارفرما در نتیجه الزام به رعایت استانداردهای حسابداری، پرداخت مالیات مربوطه (از جمله درآمد تسعیر ارز) است،‌به نظر می‌رسد حسابداران رسمی نگران مالیات دادن صاحبکار خود هستند و در عمل مشاوران مالیاتی صاحبکار تبدل شده‌اند.
پس چه باید کرد؟
بهتر است حسابداران رسمی به جای موضع‌گیری، در مقابل استعلام‌های فنی و درست و کاملا قانونی ماموران مالیاتی و استفاده از الفاظی مانند مچ‌گیری، کنکاش در «الف وب» و وضع استاندارد، به تعامل با ایشان پرداخته و سازمان امور مالیاتی نیز برای ایجاد تعامل هر چه بیشتر بین حسابداران رسمی و ماموران مالیاتی اقدام به تشکیل جلسات، سمینار، کارگروه و... متشکل از حسابداران رسمی و ماموران مالیاتی کند. همچنین به حسابداران رسمی توصیه می‌شود قبل از پذیرش کار حسابرسی مالی و مالیاتی کارهای یاد شده را برنامه‌ریزی کنند تا در مقطعی از سال با انبوهی از استعلام‌ها و... مواجه نشوند که باعث کمبود وقت و در نتیجه عدم دقت و در پاسخ به استعلام‌های ماموران مالیاتی شود.
* مقاله آقای غلامحسین دوانی در روز پنج‌شنبه مورخ ۱۵مردادماه در صفحه ۹روزنامه دنیای‌اقتصاد چاپ شده بود.