دکتر احمد یزدان پناه
ارزش‌گذاری یک بانک تجاری در شرایطی که قرار است مرحله‌گذار از بانک دولتی را به بانک خصوصی به سلامت طی کند علاوه بر یک ضرورت زمانی این فایده را دارد که عوامل موثر بر ارزش یک بانک را که محور تصمیم گیری سرمایه‌گذاران و خریداران سهام آن است، شفاف می‌‌‌سازد.

فرمول زیر ارزش یک بانک را در ارزش حال جریان نقدی (بازده) آتی آن مدل سازی می‌‌‌کند.


که در آن مبین جریان نقدی انتظاری خلق شده در دوره زمانی t و k نرخ بازده مورد نظر یا درخواستی سرمایه‌گذاران است که می‌‌‌خواهند سهام بانک را خریداری نمایند. بنابراین ارزش یک بانک تجاری با تغییرات دو عامل مهم یعنی با تغییر جریان نقدی انتظاری ناشی از فعالیت‌‌های بانک در آینده و تغییرات نرخ بازده مورد نظر سرمایه‌گذاران بستگی دارد:


عوامل موثر بر جریان نقدی
عوامل مهم تاثیر‌گذار بر جریان نقدی انتظاری یک بانک عبارت است از:


که در آن ECON مبین رشد اقتصادی، مبین نرخ بهره (تسهیلات ) بدون ریسک INDUS شرایط صنعت بانکداری کشور (شامل کم و کیف مقررات حاکم بر آن و درجه رقابت‌پذیری آن) و MANAB نمادی برای توانمندی مدیریت بانک تجاری است.
تغییرات رشد اقتصادی
وقتی رشد اقتصادی (رشد درآمد سرانه واقعی مردم) بالا می‌‌‌رود، این امر موجب می‌‌‌شود که تقاضای افراد و بنگاه‌ها برای وام بالا رود. تقاضای بالا برای وام وقتی متکی به بنیان‌‌های واقعی اقتصاد مثل بالارفتن درآمد واقعی باشد به بانک‌ها اجازه می‌‌‌دهد حجم وام‌‌های خود را افزایش دهند. از آنجا که اصولا بازده وام‌ها از سرمایه‌گذاری بانک‌ها در سایر گزینه‌ها بیشتر است لذا جریان نقدی انتظاری بانک بالا می‌‌‌رود. دلیل عمده دیگر آثار مثبت ( به علامت + در مدل بالا توجه شود) رشد بالای اقتصادی بر بازده بانک‌ها آن است که وقتی اقتصاد در نشاط و بالندگی به سر می‌‌‌برد ریسک واخواست یا نکول وام‌ها حداقل می‌‌‌شود. به علاوه، وقتی رونق و رشد بالا و پایداری اقتصادی بر اقتصاد ملی حاکم است، تقاضا برای سایر خدمات مالی که بانک‌ها ارائه می‌‌‌نمایند نیز بالا می‌‌‌رود. برای مثال کم و کیف خدماتی چون کارگزاری، بیمه و خدمات مشاوره ای و برنامه ریزی مالی که بانک‌‌های تجاری ارائه می‌‌‌دهند در دوران رشد اقتصادی بالا و پایدار افزایش می‌‌‌یابد؛ چرا که خانوارها درآمد قابل تصرف نسبی بیشتری در اختیار دارند و نرخ پس انداز ملی شتاب می‌‌‌گیرد.
تغییرات نرخ بهره بدون ریسک
نوسانات نرخ بهره با جریان نقدی بانک‌‌های تجاری رابطه معکوس دارد. اگر نرخ بهره (تسهیلات) بدون ریسک کاهش یابد سایر نرخ‌‌های بهره در بازار نیز پایین می‌‌‌آیند و این امر موجب بالارفتن تقاضا برای وام‌‌های یک بانک تجاری می‌‌‌شوند. ثانیا بانک‌‌های تجاری به شدت به سپرده‌‌های کوتاه مدت مردم وابسته اند و این وجوه یکی از مهمترین منابع آنها را تشکیل می‌‌‌دهد و نرخ این نوع سپرده‌ها با نوسانات سایر نرخ‌‌های بهره مورد تجدید نظر قرار می‌‌‌گیرند. به کارگیرندگان منابع و وجوه بانک (مثل وام گیرندگان) نیز به نوسانات نرخ بهره البته با درجه کمتری حساسیت دارند. بنابراین وقتی نرخ‌‌های بهره کاهش می‌‌‌یابند هزینه به دست آوردن وجوه برای موسسات سپرده پذیر بیشتر از عایدی ناشی از بهره وام دهی و سرمایه‌گذاری کاهش می‌‌‌یابد. برعکس با بالارفتن نرخ‌‌های بهره جریان نقدی مورد انتظار بانک‌‌های تجاری کاهش می‌‌‌ یابند، زیرا بهره پرداختی به سپرده‌ها به مراتب بیشتر است از بهره به دست آمده از وام دادن‌ها و سرمایه‌گذاری ها.
تغییرات شرایط صنعت مالی
یکی از مهمترین عوامل تاثیر‌گذار بر جریان نقدی (بازده) بانک‌‌های تجاری کم و کیف مقررات حاکم بر آنها است. اگر قوانین و مقررات محدود کننده بانک‌‌های تجاری کم شوند. جریان نقدی بانک بالا می‌‌‌رود عامل مهم دیگری که بر جریان نقدی یا بازده بانک تجاری اثر‌گذاری دارد، ابداعات و نوآوری‌‌های تکنولوژیکی است که موجبات افزایش کارآیی بانک‌ها را فراهم می‌‌‌سازد و از آن طریق بازده و راندمان مالی بانک را بالا می‌‌‌برد. عوامل مهم دیگر اثر‌گذار بر بازده بانک‌ها سطح رقابت پذیری صنعت بانکداری است که آن بانک در آن فعالیت دارد؛ چرا که وقتی رقابت پذیری بالا است این امر می‌‌‌تواند حجم کسب و کار بانک را پایین آورد یا قیمت خدمات ارائه شده بانک را نسبت به شرایط انحصاری کاهش دهد. در شرایط بعد از خصوصی سازی بانک باید توجه نمود که تغییرات ساختار بازار فعالیت بانک و مقررات رقابتی جدید ممکن است سهم بازار بانک خصوصی شده را کاهش دهد.
تغییرات در توانمندی مدیران
از میان چهار عامل مهمی‌‌‌که بر جریان نقدی بانک اثر‌گذار است تنها عاملی که بانک بر آن کنترل دارد مهارت مدیریتی است. بانک‌ها مدیریت بانک‌‌های خود را بر می‌‌‌گزینند (سهامداران) و ساختار تشکیلاتی بانک را هم خود تدوین می‌‌‌کنند ولی تغییرات نرخ بهره یا مقررات برای آنها یک متغیر برونزا است. تمام لیاقت مدیران بانک‌ها در این خلاصه می‌‌‌شود که با بهره جستن از عوامل غیر کنترلی بانک آنها را در خدمت حداکثر سازی ارزش بنگاه به‌کار گرفته و تلاش خود را بر پایه حداکثر سازی ثروت سهامداران قرار دهند.
با بهبود مهارت‌‌های مدیریتی و قدرت مانور بیشتر به مدیران در سایه خصوصی سازی بانک انتظار می‌‌‌رود که بازده یا جریان نقدی بانک فزونی یابد.
بهبود مهارت مدیران باعث می‌‌‌شود که با بهره گیری از عوامل خارج از کنترل بانک آرایش (پرتفوی) دارائی‌ها و بدهی‌‌های بانک در راستا اهداف سهام داران تجدید نظر شود.
آنها با تغییرات ابعاد بانک از صرفه‌جویی‌‌های در مقیاس بهره می‌‌‌گیرند و با بکارگیری تکنولوژی مناسب بانکداری و تجدید ساختارهای عملیاتی هزینه‌ها بانک را کاهش داده و در نتیجه سود بانک را بالا می‌‌‌برند.
مدیریت کارآمد و قوی در بانکداری رقابتی امروز با بکارگیری ابزار مالی مشتقه و فعالیت در بورس‌‌های اوراق بهادار و کالایی تعادل ریسک و بازده و مصالحه بین آن دو را به نفع سهام داران خود شکل می‌‌‌دهد. بنابراین حتی اگر تنها مهارت مدیریتی بانک در اثر خصوصی سازی تغییر کند، جریان نقدی بانک ( و در نتیجه ارزش بانک ) در پاسخ به تغییر مدیریت تغییر می‌‌‌کند.
*نرخ بازده مورد نظر (درخواستی ) شما برای خرید سهام بانک چقدر است ؟
نرخ بازده مورد نظر یک سرمایه‌گذار از خرید سهام بانک‌ها به دو عامل مهم زیر وابسته است:


که در آن Rf مبین تغییرات نرخ بهره بدون ریسک و Rp مبین صرف ریسک(Risk Premium) آن بانک است .

تغییرات در نرخ بهره بدون ریسک
وقتی نرخ بهره بدون ریسک (مثل نرخ اوراق مشارکت دولتی) افزایش می‌‌‌یابند، نرخ مورد نظر و درخواستی سرمایه‌گذاران در سهام بانک‌ها بالا می‌‌‌رود. پرسش آن است که چه عواملی بر نرخ بهره بدون ریسک موثر است. چهار عامل در این جا از مهمترین عوامل هستند. به مدل زیر توجه کنید :


تابع بالا گویای آن است که نرخ بهره بدون ریسک به عواملی چون : انتظارات تورمی(IFN)، رشد اقتصادی(ECON)، عرضه پولی(M) و کسری بودجه دولت‌ها بستگی دارد.
نرخ تورم بالا نرخ رشد اقتصادی بالا و کسری بودجه بالا بر نرخ بهره فشارهایی به سمت بالا وارد می‌‌‌سازند در صورتی‌که عرضه بیشتر پول در جریان (به فرض آنکه موجب تورم نشود) نرخ بهره را پایین می‌‌‌آورد.

تغییرات در صرف ریسک
اگر صرف ریسک در یک بانک تجاری بالا رود، سرمایه‌گذارانی که تمایل به خرید سهام آن بانک را دارند نرخ بازده یا برگشت سرمایه درخواستی خود را بالا می‌‌‌برند. چه عواملی صرف ریسک در یک بانک را تغییر می‌‌‌دهد؟ سه عامل از مهمترین عوامل تاثیر‌گذار بر صرف ریسک در بانک‌ها هستند: رشد اقتصادی، اوضاع واحوال و شرایط صنعت و توانمندی‌‌های مدیریت .


بالارفتن رشد اقتصادی کشور ریسک بانک‌‌های تجاری را کاهش می‌‌‌دهد، زیرا شرایط خوب اقتصادی ریسک نکول وام‌‌های پرداختی بانک و سرمایه‌گذاری بانک در اوراق بهادار بدهی (مثل اوراق قرضه یا مشارکت)را پایین می‌‌‌آورد. ویژگی‌‌های صنعت بانکداری کشور مثل محدودیت‌‌های مقرراتی ابداعات و نوآوری‌‌های تکنولوژیکی و سطح رقابت پذیری عواملی هستند که بر صرف ریسک بانک‌ها اثر‌گذارند.
وقتی مردم و سرمایه‌گذاران علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در بانک‌ها و خریداران سهام بانک‌ها، بدانند که مدیریتی قوی و کارا اداره بانک و حداکثر سازی ثروت سهام داران را به کمک خلق ارزش در بانک به عهده دارند یا به عهده می‌‌‌گیرند. آنها تفاوت نرخ بازده یک گزینه بدون ریسک و نرخ بازده سرمایه‌گذاری در مالکیت و اداره بانک‌ها را کمتر توقع می‌‌‌کنند، به عبارت دیگر بهبود مهارت‌‌های مدیریتی بانک‌ها صرف ریسک سرمایه‌گذاران بانک‌ها کاهش می‌‌‌دهد.
بحث مهم بالا را در ارزش‌گذاری یک بانک تجاری می‌‌‌توان برای عوامل موثر در آن به صورت زیر در یک چارچوب مفهومی‌‌‌خلاصه کرد: