دکتر علی رحمانی
مدیرعامل شرکت بورس تهران
بخش مالی یکی از اهرم‌های اثرگذار در توسعه اقتصادی است.

آرمان و هدف اصلی شرکت بورس هم افزایش دادن سهم تامین مالی اقتصاد از طریق بورس است. درواقع ما به دنبال آن هستیم که اقتصاد بانک محور را به سمت اقتصاد بازار محور هدایت کنیم؛ چرا که هم امکان انتخاب افراد را افزایش می‌دهد و هم از بازدهی بسیار بالایی برخوردار است.
در نوشته پیش‌رو، نقش شرکت‌های تامین سرمایه را در واگذاری شرکت‌های مشمول اصل44 مورد بررسی قرار می‌دهیم.
آماده‌سازی
آماده‌سازی شرکت‌های مشمول واگذاری از مراحل مقدماتی و در عین حال بسیار مهم و عرضه سهام شرکت‌های مشمول اصل44 است؛ به طوری که در بند «ج» سیاست‌های کلی اصل44 درخصوص الزامات واگذاری تاکید بسیار شده است. این الزامات شامل موارد زیر هستند که شرکت‌های تامین سرمایه می‌توانند در بخش‌های مختلف آن مشارکت داشته باشند.
الف) آماده‌سازی بنگاه‌های داخلی جهت مواجهه هوشمندانه با قواعد تجارت جهانی در یک فرآیند تدریجی و هدفمند، ب) جهت‌گیری خصوصی‌سازی در راستای افزایش کارآیی و رقابت‌پذیری و گسترش مالکیت عمومی، ج)انجام اصلاحات لازم در خصوص بازار، قیمت‌گذاری محصولات و مدیریت مناسب براساس قانون تجارت جهت تضمین بازدهی مناسب سهام شرکت‌های مشمول واگذاری، د)انجام اقدامات لازم جهت جذب مدیران با تجربه، متخصص و کارآمد به منظور اصلاح مدیریت و افزایش بهره‌وری بنگاه‌های مشمول واگذاری، ه)واگذاری سهام شرکت‌های مشمول طرح در قالب شرکت‌های مادرتخصصی و شرکت‌های زیرمجموعه با کارشناسی همه جانبه.
چالش‌های پذیرش
از عمده‌ترین چالش‌های پذیرش شرکت‌ها در بورس، کم‌توجهی به آماده‌سازی شرکت‌ها است.
از سوی دیگر مشخص نبودن وضعیت مالکیت دارایی‌ها و نیز نحوه قیمت‌گذاری نهاده‌ها و ستانده‌ها نیز معضل بعدی است؛ چرا که شرکت‌های دولتی به نوعی در هم تنیده شده‌اند و وضعیت دارایی‌های آن نامشخص است.
ارائه اطلاعات نادرست به بورس که مشخص نیست از روی ناآگاهی است یا عمدی هم فرآیند پذیرش شرکت‌ها را با معضل دو چندان روبه‌رو کرده است.
اینجا است که شرکت‌های تامین سرمایه می‌توانند با بررسی دقیق و همه‌جانبه صحت اطلاعات شرکت‌ها را مورد بررسی قرار دهند. از سوی دیگر شاید بتوان عدم پایبندی شرکت‌ها به برنامه زمان‌بندی را ناشی از مقررات قانون دست و پاگیر، کم‌توجهی مدیران شرکت مادر تخصصی و کم‌توجهی مدیران شرکت مشمول واگذاری مربوط دانست.
همچنین ضروری است که شرکت‌های مشمول واگذاری از خدمات مشاوران حرفه‌ای که شرکت‌های تامین سرمایه یکی از آنها هستند، بهره گیرند.
چالش‌های قیمت‌گذاری در بورس
نکته دیگری که در بند «ج» سیاست‌های کلی به آن اشاره شده ضرورت قیمت‌گذاری سهام از طریق بورس است؛ چرا که به جریان شفاف اطلاعات کمک می‌کند. از سوی دیگر چون روش‌های قیمت‌گذاری بسیار متنوع‌ است، تجمیع روی یک روش خاص وجود ندارد؛ ولی اگر از تجربه شرکت‌های تامین سرمایه استفاده شود، قیمت‌های تعیین شده از سوی آنها می‌تواند مورد قبول واقع شود؛ چرا که قیمت‌گذاری روند بسیار تخصصی و پیچیده‌ای است که این شرکت‌ها می‌توانند آن را به نحو کامل به انجام برسانند.
چالش‌های عمده‌ای که بر سر راه قیمت‌گذاری سهام وجود دارد، عبارتند از :
تنوع روش‌های قیمت‌گذاری و تفاوت دیدگاه‌ها، ارزان‌فروشی در مقابل گران‌فروشی، شرایط بازار و کشف قیمت بازار، دستکاری قیمت‌ها و تضاد منافع سهامداران عمده و در نهایت بی‌توجهی به شرایط خاص شرکت یا صنایع خاص.
شرکت‌های تامین سرمایه می‌توانند نقش‌های زیادی در قیمت‌گذاری و ارزشیابی شرکت‌ها بر عهده داشته باشند. این امر از طریق استفاده از کارشناسان زبده برای قیمت‌گذاری، قیمت‌گذاری صنایع خاص، برندسازی و حمایت از سهامداران و تضمین حداقل قیمت میسر می‌شود.
بازاریابی
سیاست‌های کلی بر واگذاری سهام شرکت‌ها از طریق بورس تاکید دارد. در واقع بهره‌گیری از عرضه تدریجی سهام شرکت‌های بزرگ در بورس به منظور دستیابی به قیمت‌های پایه مدنظر است.
شرکت‌های تامین سرمایه می‌توانند در دو بخش بازاریابی داخلی و خارجی به فرآیند عرضه سهام شرکت‌های دولتی کمک کنند.
شرکت‌های تامین سرمایه در بخش بازاریابی داخلی می‌توانند اقدامات زیر را به انجام برسانند: استفاده از ابزارهای بازاریابی و تبلیغاتی مناسب برای جذب عموم، شناسایی سرمایه‌گذاران نهادی و استفاده از روش‌های بازاریابی سازمانی و فراهم کردن امکان تامین منابع مالی برای سرمایه‌گذاران نهادی. در بخش بازاریابی خارجی هم شناسایی سرمایه‌گذاران نهادی خارجی (ورود خارجی‌ها به بورس ایران)، عرضه سهام در بورس‌های خارجی و عرضه گواهی سپرده فراملی در خارج (عرضه عمومی یا خصوصی)، نیز از جمله اقدامات این قبیل شرکت‌ها به شمار می‌رود.
کمک به عرضه عمومی و خصوصی
عرضه‌های خصوصی‌سازی شرایط بسیار مناسبی را برای مشارکت شرکت‌های تامین سرمایه فراهم کرده است.
این شرکت‌ها می‌توانند در تعیین زمان مناسب برای عرضه، روش و میزان مناسب عرضه و در نهایت انتخاب سرمایه‌گذاران مناسب با توجه به شرایط محیطی اثرگذار باشند.
تعهد پذیره‌نویسی سهام و بازارگردان
زمانی که شرکتی از طریق شرکت‌های تامین سرمایه به بازار معرفی می‌شود هم به خریداران و هم به ناشر کمک می‌شود.
اطمینان به خرید این سهام، کاهش ریسک فروش سهام، کاهش ریسک نقدشوندگی سهام، تثبیت بازار و کشف و اصلاح قیمت از جمله فواید اصلی عرضه از سوی شرکت‌های تامین سرمایه به شمار می‌رود.
حمایت‌های بورس از شرکت‌های تامین سرمایه
بورس در هر حالی از شرکت‌‌های تامین سرمایه حمایت می‌کند و برای این حمایت خود هم برنامه‌های زیادی را تعریف کرده است.
سرفصل‌های اصلی این حمایت‌ها به شرح زیر دسته‌بندی می‌شوند:
الف) شناسایی به عنوان مشاور پذیرش، ب) شناسایی به عنوان بازارگردان و فراهم نمودن امکان دسترسی مستقیم به سیستم معاملات بورس با کارمزد کم، ج) هدایت شرکت‌های متقاضی پذیرش و نیز تقاضاهای افزایش سرمایه به شرکت‌های تامین سرمایه و کارگزار معرف، د) پشتیبانی‌های فنی و آموزشی و هـ) فرصت‌های جدید کاری: مدیریت ریسک، راهبری شرکتی و روابط سرمایه‌گذاران.
انتظارات بورس از تامین سرمایه‌ای‌ها: شرکت بورس در کنار حمایت‌هایی که از این قبیل شرکت‌ها دارد، انتظاراتی هم دارد که اهم آن به دنبال می‌آید:
الف) تجهیز شرکت‌ها به منابع انسانی متخصص
ب) انجام فعالیت به عنوان نقطه تلاقی بورس، مراجع قانونی، سرمایه‌گذاران و ناشران، ج) ارتقای استانداردهای کاری و حرفه‌ای در کلاس جهانی، د) ارتباط موثر با شرکای راهبردی خارجی خوشنام، هـ) مشتری‌محوری در بازار سرمایه، ر) رعایت مقررات و ضوابط (مقررات بازار سرمایه، مقررات احتیاطی، مدیریت ریسک و...)،
خ) گسترش فعالیت‌های بازاریابی و برندسازی، و) جلب و حفظ اعتماد‌و ز) ادامه فعالیت با شرکت‌ها پس از عرضه اولیه جهت تثبیت یک بازار آگاه و نقدشونده برای سهام شرکت‌ها.