دکتر یداله مکرمی *
بنگاه‌های اقتصادی نقش مهمی در تولید ثروت و ایجاد رفاه اجتماعی و سهم مهمی در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور دارند.
در ایران، پس از انقلاب اسلامی، بخش‌های عمده‌ای از اقتصاد و تقریبا تمام بنگاه‌های بزرگ تولیدی و خدماتی در کنترل دولت قرار گرفت و از همین‌جا بحث درباره مرزبندی بخش‌های اقتصادی و تعیین نقش بخش‌خصوصی در اقتصاد کشور و در ادامه آن واگذاری بنگاه‌های دولتی به بخش‌خصوصی همواره مطرح بوده است.

بررسی سیاست‌های رسمی و مدون نظام، نشان می‌دهد که هدف‌های گوناگونی برای خصوصی‌سازی در نظر بوده است که افزایش کارآیی و اثربخشی بنگاه‌های اقتصادی قابل واگذاری و متقابلا کوچک‌سازی دولت و تمرکز بر اعمال حاکمیتی، در محور آنها قرار داشته است.
اگر افزایش کارآیی و اثربخشی بنگاه‌های اقتصادی از هدف‌های مهم خصوصی‌سازی باشد، آنگاه، واگذاری شرکت‌‌ها تنها گام اول از فرآیند خصوصی‌سازی است و همانگونه که در وظایف اصلی سازمان خصوصی سازی آمده است، فراهم ساختن سازوکارهای لازم برای «افزایش توانمندی‌های بخش‌خصوصی» گام مهم بعدی است. بررسی تجربه چندین ساله ایران در زمینه خصوصی‌سازی نشان می‌دهد، بخش‌خصوصی تاکنون آن‌طور که انتظار می‌رفت موفقیتی در افزایش ارزش بنگاه‌های واگذار شده نداشته است و فرضیه افزایش کارآیی بنگاه‌ها پس از واگذاری به بخش‌خصوصی با تردید جدی روبه‌رو است. از طرف دیگر، مطالعات گسترده‌ای که در جهان در پی رسوایی‌های مالی شرکت بزرگ و از دست رفتن اعتماد سرمایه‌گذاران به نظام راهبری بنگاه، انجام شد روشن ساخته است که بین نظام راهبری بنگاه‌ و افزایش ارزش بنگاه رابطه مستقیم وجود دارد. مطالعات انجام شده آشکار ساخت که نظام راهبری موجب بهبود عملکرد بنگاه و سودآوری می‌شود. نتایج یاد شده این فرضیه را مطرح می‌سازد که رعایت اصول راهبری بنگاه توسط سهامداران و مدیران شرکت‌های واگذار شده ممکن است تاثیر مهمی در تحقق انتظار جامعه از خصوصی‌سازی یعنی افزایش ثروت ملی و رفاه اجتماعی داشته باشد.
مفهوم نوپدید «نظام راهبری واحد اقتصادی« کلیت چارچوب پاسخگویی سازمان را تشکیل می‌دهد. راهبری واحد اقتصادی دو بعد دارد. نظام راهبری بنگاه که به مفهوم «رعایت» اصول و مقررات است و نظام راهبری کسب و کار که به مفهوم «عملکرد» بنگاه است. نظام راهبری بنگاه در برگیرنده مباحثی چون نقش و ساختار هیات‌مدیره و مدیران اجرایی و حقوق و مسوولیت‌ها و اختیارات آنان است که در قالب اصول، استانداردها و آیین رفتار شرکتی تعریف می‌شود که باید رعایت شود. اطمینان از رعایت اصول راهبری بنگاه نیازمند خدمات اطمینان بخشی و حسابرسی است که توسط کمیته حسابرسی مراقبت و نظارت می‌شود.
کمیته حسابرسی که به عنوان مهم‌ترین جزء نظام راهبری بنگاه به حساب می‌آید، به وسیله هیات‌مدیره و از میان اعضای آن تشکیل می‌شود و وظیفه اصلی آن حفظ سلامت بنگاه و ایجاد اطمینان از کارکرد نظام راهبری و رعایت اصول آن است. اعضای این کمیته با توجه به نوع وظیفه الزاما باید دارای تخصصی مالی باشند و از اینرو گرایش چشمگیری در سراسر جهان برای استفاده از متخصصان حسابداری و مالی در هیات‌مدیره پدیده آمده است.
متخصصان حسابداری و علوم مالی در ایران می‌تواند نقش مهمی در توسعه اصول راهبری بنگاه، به ویژه شکل‌دهی کمیته حسابرسی، ایفا کنند و از این طریق در سلامت شرکت‌های واگذار شده و افزایش ارزش آنها سهیم شوند.
سازمان خصوصی‌سازی در چارچوب وظایف اساسی خود، می‌تواند و باید پرچمدار این نهضت باشد.
*سردبیر مجله حسابرس