گزارشگری مالی متقلبانه، تحریف‌ یا حذف‌ عمدی مبالغ‌ یا موارد افشا از صورت‌های‌ مالی‌ برای فریب‌ استفاده‌کنندگان‌ صورت‌های‌ مالی است که شامل بازی اعداد مالی می‌شود. بازی اعداد مالی، به‌کارگیری روش‌های حسابداری ساختگی برای دگرگون‌سازی برداشت استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی از عملکرد تجاری شرکت است. روش‌های حسابداری ساختگی یعنی به‌کارگیری یک یا چند روش برای بازی با اعداد مالی شامل انتخاب و به‌کارگیری رویه‌های حسابداری به‌گونه‌ای متهورانه و هرگونه اقدامی برای مدیریت یا هموارسازی سود. روش‌های بازی با اعداد مالی به‌شرح زیر است:

حسابداری متهورانه: انتخاب و به‌کارگیری آگاهانه رویه‌های حسابداری به‌گونه‌ای که منجر به دستیابی به نتایج موردنظر، به‌ویژه سود بیشتر شود. ممکن است به‌کارگیری رویه انتخاب شده، مطابق با استانداردهای حسابداری باشد یا نباشد. مدیریت سود: دستکاری سود به‌گونه‌ای پویا که منجر به دستیابی به هدف از پیش تعیین شده، شود. سود هدف ممکن است توسط مدیریت، پیش‌بینی تحلیلگران یا برای حفظ روند سود، تعیین شده باشد. هموارسازی سود: گونه‌ای از مدیریت سود که برای از بین بردن افت و خیزهای سود نسبت به روند عادی آن طراحی شده است. هموارسازی سود شامل مراحلی برای نگهداشت (انبار کردن) سود در سال‌های خوب برای استفاده از آن در سال‌هایی است که سود، چندان خوب نیست.همواره این ریسک وجود دارد که صورت‌های مالی دچار گزارشگری مالی متقلبانه شده باشد. ریسک گزارشگری مالی متقلبانه عبارت است از اینکه بنگاه اقتصادی به عمد نتایج مالی خود را تغییر دهد که این اغلب حساب‌سازی نامیده می‌شود. روش‌های عمومی حساب‌سازی به‌شرح زیر است: «دستکاری سود و زیان»: هرگاه بنگاهی بخواهد سودش (برای مثال سود خالص) را بزرگ کند؛ می‌تواند هر یک از این فنون را به‌کار برد: ۱. بیش‌نمایی دارایی‌ها، ۲. کم‌نمایی بدهی‌ها، ۳. بیش‌نمایی درآمدها و ۴. کم‌نمایی هزینه‌ها. گرچه بیشتر تقلب‌های مشهور برای بالا بردن سود رخ داده است؛ برخی از بنگاه‌ها می‌خواهند نتایج را بدتر از واقع گزارش کنند. روش‌های دستیابی به این هدف دقیقا عکس روش‌های بزرگ‌نمایی سود و شامل:

۱. کم‌نمایی دارایی‌ها، ۲. بیش‌نمایی بدهی‌ها، ۳. کم‌نمایی درآمدها و ۴. بیش‌نمایی هزینه‌ها، است.«طبقه‌بندی نادرست معاملات»: یک بنگاه اقتصادی می‌تواند بدون تغییر سود یا زیان خالص نیز نتایج مالی را تحریف کند. چنین تحریفی با کم‌نمایی و بیش‌نمایی حساب‌های گوناگون مرتبط به یک مبلغ رخ می‌دهد ولی سود بدون تغییر باقی می‌ماند. «تغییر یادداشت‌ها»: بنگاه‌ها می‌توانند با دستکاری افشای انجام‌شده در یادداشت‌های توضیحی، خوانندگان صورت‌های مالی را گمراه کنند. مدیریت ممکن است موارد مهمی را افشا نکند یا ارقام مندرج در یادداشت‌های توضیحی صورت‌های مالی را تغییر دهد؛ این را روشی ساده (گرچه تا اندازه‌ای پیچیده) برای فریب دادن خوانندگان صورت‌های مالی می‌دانند. برای نمونه، ممکن است برای بهتر نشان دادن سود عملیاتی، برخی از درآمدهای غیرعملیاتی به‌عنوان عملیاتی طبقه‌بندی شود. بازی اعداد مالی و گزارشگری مالی متقلبانه، نبود تقارن اطلاعاتی میان استفاده‌کنندگان را می‌افزاید و تصمیم‌گیری مبتنی بر اقلام دستکاری شده در صورت‌های مالی، موجب زیان استفاده‌کنندگان ناآگاه خواهد شد. یکی از پیامدهای این گونه تقلب، توزیع متقارن ثروت و انتقال ثروت از افراد ناآگاه از تقلب به افراد آگاه از آن است. در گزارش سال ۲۰۱۲ ACFE آمده است که تقلب صورت‌های مالی گران‌ترین گونه تقلب است؛ یعنی بیشترین زیان را تحمیل می‌کند. با وجود این، سوء‌استفاده از دارایی‌ها بیشترین فراوانی را داشته و سوء‌استفاده از موقعیت شغلی نیز بین این دو قرار گرفته است. در نتیجه، حسابرسان و همچنین استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی باید همواره به ریسک گزارشگری مالی متقلبانه توجه داشته باشند؛ به ویژه هنگامی که انگیزه و شواهد گزارشگری مالی متقلبانه وجود دارد.

* کارشناس ارشد حسابداری و حسابدار رسمی