سایه روشن صنعت کارگزاری در بورس

درآمد کارگزاران معطوف به کارمزد است، اما محدود به کارمزد نیست، چرا که کارگزاران فعالیت‌های دیگری هم طبق مقررات مجازند انجام دهند

گروه بورس- مجید اسکندری: کارگزاران به عنوان حلقه واسط سرمایه‌گذاران و بازار سرمایه، نقش اساسی در توسعه این بازار بر عهده دارند. زمانی بورس ایران با تعداد محدودی کارگزار فعالیت می‌کرد اما وجود صف‌های طویل خرید و فروش، مدیران بازار را بر آن داشت که تعداد کارگزاران بازار را افزایش دهند. به این ترتیب کمیت این صنعت افزایش یافت و در گذر زمان، سعی بر آن شد تا کیفیت خدمات آنها نیز افزایش یابد تا از این طریق سرمایه‌گذاری در بورس، توسعه یابد.

اما از سوی دیگر باید به نیاز و خواسته کارگزاران نیز توجه شود، تا فعالیت در این صنعت توجیه‌پذیر باشد. البته تالانه عضو هیات مدیره کارگزاری ایران سهم معتقد است ساختار درآمدی یک کارگزار بورس نیویورک مشابه ما است اما...

تطبیق با شرایط موجود

عبدالرضا تالانه درخصوص ارزیابی خود از کارنامه صنعت کارگزاری در بازار سرمایه ایران در سال مالی ۹۱-۹۰ گفت: برای بیشتر کارگزاران سال خیلی خاصی بود زیرا مسائل مربوط به مذاکرات هسته‌ای پیچیدگی‌های زیادی داشت و همین امر باعث حساسیت زیاد بازار شد که این وضعیت به صندوق‌های مشاع نیز سرایت کرد، به طوری که سمت و سوی استقبال مردم از صندوق‌های سهام به صندوق‌های با درآمد ثابت یا اوراق مشارکت تغییر کرد. وی افزود: مسائل سیاسی روی بازارهای رقیب مثل ارز و طلا نیز تاثیرات زیادی داشت و همین امر تا حد زیادی باعث سردی بازار اوراق بهادار نسبت به بازارهای رقیب شد، اما بیشتر فعالان این صنعت چاره‌ای جز این نداشتند که خودشان را با این اوضاع تطبیق دهند و صبر پیشه کنند.

تالانه سپس گفت: معمولا کارنامه یک صنعت یا شرکت را با ارقام دوره مشابه قبلی مقایسه و ارزیابی می‌کنند، اما چیزی که به نظر من می‌تواند مبنای ارزیابی خدمات صنعت کارگزاری باشد ضریب نفوذ خدمات کارگزاران در جامعه است که آمار روشنی از آن به سهولت در دست نیست. وی توضیح داد: بخشی از آمار معاملات بازار توسط منابعی رقم می‌خورد که در اختیار شخصیت‌های حقوقی شبه دولتی نظیر شرکت‌های سرمایه‌گذاری صندوق‌های بازنشستگی یا بانک‌ها است. این منابع که معمولا با افق بلندمدت سرمایه‌گذاری می‌شوند باعث بالا رفتن آمارها و احیانا بهبود شاخص خواهند شد اما باعث بهبود نسبت معاملات مردمی به معاملات شرکتی نمی‌شود. نسبت معاملات روزانه خرد باید آنقدر افزایش یابد که نسبت به تعیین دقیق مظنه قیمتی اطمینان حاصل شود. امیدوارم صندوق‌های سرمایه‌گذاری که فلسفه وجودی آن جذب سرمایه‌های کوچک مردمی بوده است بتوانند این نقیصه را بر طرف کنند.

تالانه خاطرنشان کرد: آن قدری که کارگزاران در بازار اوراق بهادار توفیق داشته‌اند، در بازارهای کالایی موفق نبوده‌اند که با توجه به شرایط خاص چنین بازارهایی به نظر می‌رسد زمان بیشتری برای افزایش نفوذ خدمات کارگزاران در بازارهای کالایی لازم است.

مشکلات وقتگیر

عضو هیات مدیره کارگزاری ایران سهم درباره مشکلات صنعت کارگزاری در کشور گفت: مثل همیشه مشکل وجود دارد، اما شکل و ماهیت آن عوض می‌شود. بخشی از مشکلات که به حوزه مدیریتی کارگزاری باز می‌گردد قابل بررسی و کنترل است، اما بخش دیگری از مشکلات به خارج از حوزه کارگزاری مربوط می‌شود که متاسفانه حل و فصل این نوع از مشکلات وقت و انرژی زیادی می‌برد. این کارگزار ادامه داد: مشکلات مربوط به سامانه معاملاتی و شبکه مخابراتی و مشکلات مربوط به قوانین نظارتی که از سوی سازمان تدوین و اجرا می‌شود از نمونه‌های قابل عنوان هستند. خوشبختانه مسوولان سازمان در این زمینه همواره با نظر مساعد به مسائل نگاه کرده‌اند. به نظر من، در این زمینه‌ها کانون کارگزاران می‌تواند نقش متعادل‌کننده‌ای را ایفا کند تا فضای کار برای کارگزاران ساده‌تر شود.

تالانه درباره این موضوع که کارگزاران اغلب با سرمایه خودشان صندوق‌ها را اداره می‌کنند، چون اساسا سرمایه‌گذار خرد زیادی در این نهادهای مالی متمرکز نیستند، اما سازمان بورس همچنان مقررات سختی را در نحوه اداره صندوق‌ها حاکم کرده است، گفت: در قوانین کشور چیزی به اسم صندوق‌های مشاع قبلا وجود نداشته است و این مخلوق جدید، حسب مقررات بازار سرمایه متولد شده است. بخشی از مقررات ناظر بر تشکیل صندوق‌ها مثل نصاب تاسیس صندوق، الزام به حسابرسی و نظایر آن به نوعی الگوبرداری از قانون تجارت است.

وی تاکید کرد: مقررات تدوینی حاکم بر تاسیس و نظارت بر صندوق‌ها نسبتا سخت‌گیرانه نگارش شده اما با توجه به جدید بودن صندوق‌های مشاع، به نظر طبیعی می‌رسد.

تالانه سپس گفت: کارگزاری ایران سهم نیز با این سختی‌ها مواجه بود اما بعد از انجام مکاتبات مکرر، مسوولان سازمان هم به این نتیجه رسیدند که باید مقررات تاسیس صندوق‌ها ساده‌تر شود و همین اواخر بود که مقررات تاسیس، بازنگری و اصلاح شد به طوری که در حال حاضر تاسیس صندوق دشواری‌های قبلی را ندارد، اما مقررات نظارتی سختگیرانه بر عملکرد صندوق‌ها هنوز وجود دارد و به نظر من این بخش از مقررات نیز جای اصلاح دارد. به نظرم کارگزاران می‌توانند با انعکاس مشکلات به کانون و سازمان در این فرآیند مشارکت کنند. خوشبختانه مسوولان سازمان از انتقادات و پیشنهادات استقبال کرده‌اند.

درآمد کارگزاران محدود به کارمزد نیست

وی درباره نبود تنوع در کسب درآمد کارگزاران و معطوف بودن آن به کارمزد گفت: درآمد کارگزاران معطوف به کارمزد است اما محدود به کارمزد نیست، چون که کارگزاران فعالیت‌های دیگری هم طبق مقررات مجازند انجام دهند و از محل آن درآمد داشته باشند برای مثال فعالیت‌های مشاوره پذیرش از این نوع است.

تالانه خاطرنشان کرد: ساختار درآمدی یک شرکت کارگزاری بورس نیویورک را اخیرا با خودمان مقایسه کردم، تقریبا ساختار درآمدی مشابه است اما شاید به دلیل مشکلات حقوقی و اجرایی کارگزاران از فعالیت‌های مشاوره‌ای و فعالیت‌های مشابهی که فرمول روشنی برای محاسبه حق‌الزحمه ندارد پرهیز می‌کنند. برای پررنگ تر شدن سهم درآمدهای حاصل از فعالیت‌هایی غیر از معاملات اوراق، نیاز به قوانین روشن‌تر و تجربه بیشتر است.

شرکتی برای خدمات ارزنده به کارگزاران

وی درباره راه‌اندازی یک شرکت کامپیوتری جدید از سوی کارگزاران گفت: یکی از مشکلات اساسی که کارگزاران همواره با آن درگیر بودند دریافت خدمات رایانه‌ای اعم از خدمات مربوط به سامانه معاملاتی و خدمات جانبی آن بود. خدمات مرتبط با سامانه معاملاتی به صورت یکنواخت در اختیار تمام کارگزاران قرار دارد و مشکلاتی نظیر قطع سیستم و نظایر آن به مشکلات زیرساختی و مخابراتی باز می‌گردد که به دلیل حساسیت موضوع در کوتاه مدت قابل تصحیح نیست. اما نوع دوم مشکلات که به انواع خدمات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری در حیطه فعالیت کارگزاران ربط دارد مثل انواع نرم‌افزارهای حسابداری و نگهداری سبد اختصاصی مشتریان یا نرم‌افزارهای حسابداری و تارنماها قابل رفع هست اما متاسفانه شرکت‌های ارائه کننده خدمات معمولا بعد از عقد قرارداد و فروش محصول در ارائه خدمات نگهداری و خدمات پس از فروش عملکردشان روز‌به‌روز ضعیف‌تر شده و همین امر باعث شد تا برخی از کارگزاران به فکر راه‌اندازی یک شرکت خدمات رایانه‌ای بیفتند که مالکیت آن در اختیار کارگزاران باشد.

وی افزود: من به نمایندگی از ایران سهم در چند جلسه مربوط به تاسیس شرکت خدمات رایانه‌ای کارگزاران شرکت کردم و پیش‌نویس‌های اولیه هم در کارگروهی که ایران سهم عضو آن بود، تهیه شد، اما بعد از آن ادامه کار به صورت غیررسمی جلو رفت که از آن بی اطلاع ماندیم. به هر حال امیدوارم که این شرکت بتواند منشا خدمات ارزنده‌ای برای کارگزاران موسس آن باشد.

تالانه درباره ایجاد اختلال در سیستم معاملات آنلاین کارگزاران و لزوم نرم‌افزار جدید معاملات آنلاین گفت: معاملات آن لاین باعث افزایش عمق بازار و تسهیل معاملات شده است، اختلالات سیستم‌های آن لاین ناشی از دو موضوع کاملا جداگانه است. برخی مشکلات ناشی از بسترهای مخابراتی و برخی دیگر حاصل از عملکرد نرم‌افزارهای آنلاین است که هیچکدام از این دو مقوله در حیطه اختیارات کارگزاران نیست اما جوابگوی مشتریان کارگزاران هستند و در این دو حوزه فضای زیادی برای رشد و توسعه وجود دارد.

ریسک بالا، درآمد پایین

مدیرعامل کارگزاری بانک پاسارگاد هم درباره کارنامه کارگزاران در سال مالی گذشته (۹۱-۹۰) گفت: درآمد کارگزاران در اواخر سال گذشته بهتر از امسال بود اما اندوخته آنها در شش ماه نخست سال جاری به دلیل نامناسب بودن وضعیت بازار، مصرف شده است.

مصطفی حاجی‌حسینی افزود: کارگزاری در کشور ما، صنعتی است که باوجود ریسک بالا از درآمد به نسبت پایینی برخوردار است و به دلیل وجود تضاد منافع میان سرمایه‌گذاران و کارگزاران، درآمد کارگزاران افزوده نمی‌شود.

این کارگزار بورس درباره مشکلات این صنعت به خبرنگار ما گفت: صنعت کارگزاری با مشکلات متعددی رو‌به‌رو است.

وی توضیح داد: قوانین و مقررات بورس به گونه‌ای تنظیم شده که افراد مختلف می‌توانند تفسیرهای گوناگونی از آن داشته باشند به همین دلیل کارگزاران در برخی موارد بلاتکلیفند و نمی‌دانند چه کار باید بکنند و ممکن است برخوردهایی از طرف سازمان با آنها صورت گیرد.

حاجی‌حسینی درباره مدیریت صندوق‌ها توسط کارگزاران و مشکلات آنها در این خصوص گفت: فلسفه وجودی صندوق‌ها، دادن تضمین به سرمایه‌گذاران خرد و افزایش نقدشوندگی بازار است به گونه‌ای که در بازار نامناسب نیز سرمایه‌گذاران خرد گرفتار صف خرید و فروش نشوند اما در عمل، ریسک کارگزاران افزایش می‌یابد و در این مواقع فشار زیادی به کارگزار می‌آید و مجبور می‌شود خودش و ضامن بازخرید انجام دهند که این موجب انباشت سرمایه میان کارگزاران می‌شود و ریسک کارگزار را در مواقع رکود افزایش می‌دهد.

مدیرعامل کارگزاری بانک پاسارگاد درباره ایجاد تنوع در درآمد کارگزاران گفت: با ایجاد دستورالعمل سبدگردانی، در نحوه درآمد کارگزاران، تحول ایجادشده اما این دستورالعمل پیچیده است و اجرای آن برای کارگزاران هزینه ایجاد می‌کند اما اگر کارگزاران بتوانند سرمایه خود را افزایش دهند و بتوانند به عنوان کارگزار پذیرش و نیز ارائه‌دهنده خدمات مشاوره فعالیت کنند، درآمد آنها متنوع خواهد شد.

وی درباره تشکیل یک شرکت کامپیوتری جدید توسط کارگزاران گفت: حدود ۴۰ کارگزار این شرکت را تاسیس و هیات مدیره آن را انتخاب کرده‌اند و در حال حاضر در مورد مسائل اجرایی آن در حال مذاکره با افراد و شرکت‌های مختلف هستند. حاجی‌حسینی درباره وجود اختلال در سیستم‌های معاملات آنلاین گفت: متاسفانه این اختلال به طور معمول وجود دارد و کارگزاران همیشه با آن مشکل دارند، البته بازار ما نیز خیلی بزرگ نیست که بتوانند شرکت‌های کامپیوتری متعددی خدمات آن را انجام بدهند.