گروه بورس- محبوبه مغانی: بورس، معامله سهام، سود و زیان، استرس و دیگر هیچ. در بازار سرمایه ایران سهامداران باید سفارش خرید یا فروش سهام خود را به معامله‌گران کارگزاری بدهند و در واقع معامله‌گران کارگزاری اجراکننده دستورات سهامداران هستند، اجراکنندگانی که استرس بسیار بالایی را تحمل می‌کنند تا فرآیند پیچیده و سختی تحت عنوان معامله در بورس شکل گیرد. معاملاتی که در برخی موارد مورد اعتراض سهامداران قرار می‌گیرد، همچنین احتمال اشتباه معامله که سبب تشدید استرس در این شغل شده است. از این رو در گفت‌وگو با برخی از معامله‌گران به بررسی خوب و بد شغل معامله‌گری در بورس پرداخته‌ایم که در ادامه از نظرتان می‌گذرد:

یوسف ‌هاشمی مدیر معاملات اوراق بهادار کارگزاری بانک تات (در حال تبدیل به بانک آینده) در اشاره به استرس بالای فعالیت در شرکت‌های کارگزاری اظهار کرد: فعالیت در شرکت کارگزاری در هر سطح و هر پستی دارای استرس است، البته میزان آن در بخش‌های مختلف متفاوت است، این امر به دلیل ماهیت کار شرکت‌های کارگزاری و فعالیت در این شرکت‌های مالی است و تمام بخش‌های شرکت نهایتا به نوعی با پول مشتریان سرو‌کار دارند؛ بر این اساس به عنوان امانت‌دار و مجری دستورات مشتریان بدیهی است که استرس زیادی را تحمل می‌کنند.

نباید از بازار هم جا ماند

وی با اشاره به سابقه بیش از شش سال کار در شرکت‌های کارگزاری و فعالیت در سمت‌های مختلف پویایی را به عنوان برجسته‌ترین مشخصه این کار نام برد. به طوری که در این حرفه هر روز تجربه جدیدی می‌توان آموخت و در این میان مسیر رشد کاملا وابسته به میزان فعالیت افراد است. سستی و خاموشی در هر زمان و برای تمام سطوح آن حتی افرادی با سال‌ها تجربه می‌تواند به سرعت فرد را از کوران رشد بازار جا گذاشته و به حاشیه بکشاند که نتیجه آن سرخوردگی از کار و نارضایتی است.

هاشمی ادامه داد: به جرات می‌توانم بگویم که این کار جزو معدود کارهایی است که در ایران از این ویژگی خاص برخوردار است. پس یک شخص فعال در این حرفه در کنار استرس، همیشه باید دغدغه عدم جا ماندگی از روند توسعه بازار سرمایه را هم داشته باشد.

رده‌بندی پرسنل کارگزاری‌ها

وی در تقسیم‌بندی خود از پرسنل کارگزاری‌ها بعد از هیات مدیره و مدیر‌عامل، به طور کلی پرسنل شرکت‌های کارگزاری را به دو گروه عمده تقسیم‌بندی کرد. بخش اجرایی و بخش پشتیبانی؛ در این میان پرسنلی که وظیفه اجرایی را بر عهده دارند افرادی هستند که برای آن کار احتیاج به مدارک خاص دارند که این مدارک را پس از گذراندن امتحانات مربوطه که توسط سازمان بورس و اوراق بهادار برگزار می‌شود دریافت می‌کنند؛ این افراد در کار خود متخصص هستند و عموما در بخش‌های صندوق سرمایه‌گذاری، سبدگرانی، پذیرش، معاملات، تحلیل و مشاوره و... مشغول هستند، بخش دیگر پشتیبانی شرکت است که فعالین آن از داشتن مدارک حرفه‌ای سازمان بورس مبرا بوده و ستون فقرات شرکت کارگزاری را تشکیل می‌دهند، از قبیل بخش‌های مالی و حسابداری، انفورماتیک، اداری و ...

حق و حقوق پرسنل کارگزاران

مدیر معاملات اوراق بهادار کارگزاری بانک تات در مورد حق و حقوق پرسنل کارگزاری ها از دو منظر به بحث پرداخت. اول مقایسه داخلی در بین خود شرکت‌های کارگزاری و دوم مقایسه با سایر شرکت‌ها. وی ادامه داد: در مورد اول باید اینطور عنوان کنم که تقریبا رویه مشخصی در بین شرکت‌های کارگزاری در مورد حق و حقوق پرسنل حکمفرما نیست و شرکت‌های کارگزاری بسته به خصوصی، دولتی یا کوچک و بزرگ بودن بر اساس سیاست‌های داخلی شرکت حق و حقوق پرسنل را تعیین می‌کنند. البته رویه اصلی با محوریت قانون کار پایه‌ریزی شده ولی در سایر موارد دامنه گسترده‌ای دارد؛ ولی اگر از منظر مقایسه با شرکت‌هایی با فعالیت نسبتا هم خانواده مانند بانک‌ها بخواهیم بررسی کنیم به مراتب حق وحقوق، مزایا و امنیت شغلی پرسنل در بانک‌ها در وضعیت بهتری قرار دارد.

جرائم مالی پرسنل‌

هاشمی در برابر این سوال که آیا کانون کارگزاران برای کاهش ریسک کارکنان کارگزاری‌ها و بعضا جبران برخی از اشتباهات آنها که منجر به پرداخت جرایم مالی می‌شود، فکری کرده است؟ عنوان کرد: یک لایه از پرسنل شرکت کارگزاری که به مراتب در خطر بیشتر ناشی از اشتباه هستند، معامله‌گران هستند این افراد در کنار استرس و فشار کار وظیفه خطیر اجرای دستورات مشتریان را در سیستم معاملات هم بر عهده دارند که صد البته کوچک‌ترین اشتباهی می‌تواند ضرر و زیان قابل توجهی را به این افراد وارد کند. با توجه به اینکه این افراد درآمد بیشتری نسبت به سایر پرسنل شرکت کارگزاری ندارند، مسلما بیشترین ریسک را در کنار فشار کار باید تحمل کنند، البته تا آنجایی که من اطلاع دارم بسیاری از شرکت‌های کارگزاری رویه‌هایی را برای خود ایجاد کرده‌اند که ریسک را از دوش این افراد بر‌داشته، ولی رویه مدون و مشخصی در این خصوص تاکنون از طرف کانون کارگزاران تعیین نشده است.

مدیر معاملات اوراق بهادار کارگزاری بانک تات در مورد نیاز پرسنل کارگزاری‌ها به بیمه‌نامه‌های جدید در این خصوص، یادآور شد: همانطور که عرض کردم کلیه پرسنل به جز معامله‌گرها با ریسک ناشی از اشتباه، آن هم به طوری که ضرر و زیان مالی برای فرد به همراه داشته و غیر‌قابل برگشت باشد، مواجه نیستند. حال اینکه بیمه نامه جدیدی در این خصوص لازم است یا خیر؟ باید بگویم بیمه در اصل با برآورد حدودی خسارت ناشی از یک اتفاق اقدام به اخذ مبالغی به عنوان حق بیمه در فواصل معین می‌کند و فرد را نسبت به آن اتفاق بیمه می‌کند، ولی مشکل اصلی در بیمه معامله‌گران، اول عدم امکان برآورد حدودی خسارت ناشی از اشتباه است و دوم اثبات عمدی یا سهوی بودن آن است، پس با این دلایل یا بیمه‌گر زیر بار آن نمی رود یا حق بیمه‌های هنگفتی طلب می‌کند که عملا به صرفه بودن آن را برای معامله‌گر زیر سوال می‌برد.

وی پیشنهاد داد: با ایجاد صندوق‌های داخلی در شرکت‌های کارگزاری و طبقه‌بندی معامله‌گرها براساس تجربه و سابقه و همچنین سپردن کار‌ها با در نظر گرفتن حجم معامله به آنها بر اساس سطح هر کدام، می‌تواند تا حد زیادی مشکل را مرتفع سازد.

مشکلات درون و برون سازمانی کارگزاری‌ها

هاشمی در تشریح مشکلات فعالیت در شرکت کارگزاری، عنوان کرد: بخشی از مشکلات همان ریسک‌های موجود در این صنعت است که ما هم مانند سایر شرکت‌های کارگزاری با آنها درگیر هستیم و این مشکلات هم به مرور زمان باید با همکاری خود کارگزاران و به محوریت کانون کارگزاران کم کم بهبود پیدا کند؛ اما یک سری مشکلات بر می‌گردد به درون سازمان، که ما سعی کردیم براساس تجربیات و بروز مشکلات جدید به کمک دستورالعمل‌ها، بخشنامه‌ها و رویه‌های داخلی مشخص تا حد بسیار زیادی از پس مشکلات درون‌سازمانی برآییم، البته تا نقطه ایده‌آل هنوز فاصله وجود دارد. وی در برابر این سوال که همکاری با کارگزاری‌های دولتی بهتر است یا خصوصی؟ گفت: به نظر من دولتی یا خصوصی بودن شرکت کارگزاری برای همکاری با آن اهمیت چندانی ندارد، مهم‌ترین نکته تیم مدیریتی شرکت کارگزاری است که نقش تعیین‌کننده‌ای را ایفا می‌کند.

حلقه مفقوده حمایت صنفی از پرسنل کارگزاری‌ها

مدیر معاملات اوراق بهادار کارگزاری بانک تات در مورد عدم برخورداری کارکنان کارگزاری‌ها از حمایت صنفی، ابراز داشت: با توجه به تجربه کاری گذشته اینجانب در سمت مدیر امور اعضای کانون کارگزاران، سوال شما را با اشراف نسبتا خوبی پاسخ می‌دهم. نکته اصلی در این خصوص نبود بودجه کافی برای کانون کارگزاران در جهت پیشبرد این چنین اقدامات است. بودجه کانون کارگزاران از محل حق عضویت اعضا که همان شرکت‌های کارگزاری به عنوان اشخاص حقوقی است، تامین می‌شود که البته آنهم به میزانی نیست که اجرای طرح‌ها در این سطح را عملی سازد. لذا با توجه به تعدد پرسنل شرکت‌های کارگزاری، کانون کارگزاران به جهت بسط و گسترش فعالیت خود با مشکل جدی بودجه و امکانات مواجه است. البته تا زمانی که من در آنجا فعالیت داشتم طرحی تهیه شد که در آن تامین بودجه این کار با اخذ حق عضویت از پرسنل شرکت‌های کارگزاری تعیین شده بود و زیرساخت‌های آن نیز از قبیل نرم افزار تخصصی و دستورالعمل عضویت کارکنان شرکت‌های کارگزاری در کانون فراهم شد که نهایتا با مخالفت ارگان ناظر نسبت به اخذ حق عضویت از پرسنل و عضوگیری مستقل آنها این طرح لغو شد.

وی ادامه داد: البته از آن موقع بیش از یک سال و نیم گذشته و من از ریز چالش‌های فعلی کانون به منظور تحقق این امر اطلاع دقیقی ندارم.

خرید و فروش سهام ممنوع

هاشمی در مورد محدودیت کارکنان کارگزاری‌ها در خرید و فروش سهام مشخص برخلاف دیگر بورس‌های جهان، گفت: بورس یکی از شفاف ترین مکان‌ها برای سرمایه‌گذاری است که سرمایه‌گذاران را قادر می‌سازد تا با هر میزان سرمایه، خود را در سود شرکت‌های فعال در صنایع مختلف شریک کنند. لذا ایجاد هر گونه محدودیت در سرمایه‌گذاری در این بازار از پویایی و شادابی آن می‌کاهد بالاخص اگر این محدودیت برای افرادی باشد که به طور تخصصی در آن فعالیت دارند و حاضرند با تمام ریسک‌های موجود در این بازار سرمایه‌گذاری کنند. البته مطابق قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب آذرماه ۱۳۸۴ محدودیت‌هایی برای افراد دارای اطلاعات نهانی تعیین شده است، تعریف اطلاعات نهانی در این قانون عینا به این صورت آمده است «هرگونه اطلاعات افشا ‌نشده برای عموم که به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به اوراق بهادار، معاملات یا ناشر آن مربوط می‌شود و در صورت انتشار، بر قیمت یا تصمیم سرمایه‌گذاران برای معامله اوراق بهادار مربوط تاثیر می‌گذارد» و همچنین تعریف اشخاص دارای اطلاعات نهانی شرکت‌ها در تبصره ۱، ماده ۴۶ این قانون ذکر شده، ولی اگر واقع بینانه به آن نگاه کنیم در می‌یابیم که پرسنل شرکت‌های کارگزاری به هیچ طریقی به اطلاعات نهانی شرکت‌ها دسترسی ندارند و صرفا از معاملات مشتریان خود مطلع هستند که این امر هم به نظر نمی رسد حاوی اطلاعات نهانی شرکت‌ها باشد. به هر حال معتقدم هر چقدر این محدودیت‌ها از نظر فعالیت سرمایه‌گذاران کمتر باشد از دو جنبه می‌تواند به بازار کمک کند، اول عمق بخشیدن و نقد‌شوندگی بیشتر و دوم شفافیت و رهگیری راحت‌تر.

معامله‌گر کیست...؟

مدیر معاملات اوراق بهادار کارگزاری بانک تات در تعریف خود از مفهوم کارگزار معامله‌گر در قانون بازار سرمایه، اظهار کرد: طبق تعریف قانون کارگزار معامله‌گر، شخص حقوقی است که اوراق بهادار را برای دیگران و به‌حساب آنها یا به‌نام و حساب خود معامله می‌کند، در حال حاضر کارگزاران ما صرفا اوراق بهادار را برای دیگران و به حساب آنها معامله می‌کنند و برای معامله به نام و حساب خود با محدودیت‌هایی مواجه هستند البته هدف اصلی اینکه در بعضی کشورها کارگزاران مجاز به معامله سهام به نام و حساب خود هستند، افزایش نقدشوندگی سهام مشتریان است، به این ترتیب که کارگزاران بزرگ دنیا به محض دریافت سفارش فروش یا خرید سهام مشتری بلافاصله آن اوراق را برای خود و حساب خود خرید یا با امکان فروش امانی به مشتری می‌فروشند و سپس خود اقدام به انجام معامله با بازار می‌کنند، مانند یک صرافی که وقتی مشتری ارزی را به صرافی می‌برد ابتدا صراف به سرعت آن را برای خود خریداری می‌کند و سپس در زمانی دیگر به مشتری بعدی می‌فروشد به این ترتیب مشتریان در کمترین زمان ممکن معامله خود را انجام می‌دهند.

وی تصریح کرد: البته برای اینکه کارگزاران ما بتوانند با این هدف اقدام به خرید و فروش اوراق به نام و حساب خود کنند، زیرساخت‌های زیادی از قبیل امکان فروش امانی، نقدشوندگی بالای بازار، کاهش زمان بسته بودن نمادها و سایر موارد لازم است که به نظر می‌رسد بازار ما برای رسیدن به آن نقطه هنوز چند سالی زمان لازم دارد.

پراسترس‌ترین شغل دنیا

همایون دارابی، دیگر معامله‌گر بازار نیز به خبرنگار دنیای اقتصاد گفت: این یک واقعیت است که کارگزاری یکی از پر‌استرس‌ترین شغل‌ها است که به فرسوده شدن جسم و ذهن افراد منجر می‌شود. در بورس‌های خارجی معمولا افراد از یک سن مشخص، دیگر در امور استرس‌زایی مثل معاملات در تالار سهام مشارکت نمی‌کنند. در بورس تهران هم کمتر کسی را می‌توان در میان معامله‌گران و فعالان بورس پیدا کرد که یکی از عوارض استرس از جمله عوارض جسمانی یا روحی را نداشته باشد.وی ادامه داد: در این میان محیط سرمایه‌گذاری و کسب و کار نیز بر این استرس اضافه می‌کند. به هر حال کار کارگزاری از یک سو با ریسک شدید مالی و از سوی دیگر با فشار کار ناشی از مراجعه سرمایه‌گذاران و نظارت شدید نهادهای ناظر مواجه است که شرایط دشواری را ایجاد می‌کند.

وی با تقسیم پرسنل کارگزاری عموما به سه گروه مدیران، پرسنل عملیاتی و کارمندان اجرایی اضافه کرد: به طور عمومی میزان حقوق پرسنل هر کارگزاری به مقررات همان شرکت و دولتی یا خصوصی بودن آن شرکت باز می‌گردد. همچنین شرکت‌های کارگزاری وابسته به نهادهای سرمایه‌گذاری براساس مقررات شرکت مادر اقدام به تعیین دستمزد پرسنل می‌کنند. متاسفانه پرسنل شرکت‌های کارگزاری فاقد پوشش اتحادیه صنفی یا کانون خاصی هستند.

این کارشناس بازار سرمایه اضافه کرد: کانون کارگزاران حوزه وظایف خود را محدود به شرکت‌های کارگزاری و مدیران عامل آنها دانسته است. وی ایجاد اتحادیه شغلی مستقل در شرایط کنونی برای پرسنل کارگزاری را ضروری دانست که از حقوق آنها در برابر کانون کارفرمایان کارگزاری دفاع کند. به گفته دارابی؛ کانون کارگزاران تنها پرسنل کارگزاران را به عنوان افراد وابسته به اعضای خود تلقی می‌کند، هر چند که این برداشت حتی در میان آن دسته از مدیران کارگزاری‌ها که خود سابقه کار در بازار سرمایه را از سمت‌های پایین داشته‌اند، پذیرفته نیست، ولی راه برای اصلاح شرایط کانون در حال حاضر بسته به نظر می‌رسد. وی ادامه داد: پرسنل کارگزاری‌ها به رغم ریسک سنگین کار در محیط مالی فاقد پوشش بیمه مسوولیت هستند، زیرا ریسک کاری آنها قابل اندازه‌گیری نیست. در همین حال هیچ صندوق یا نهاد پوششی یا سندیکایی که بتواند بخشی از ریسک را پوشش دهد، وجود ندارد. به همین خاطر ساختار شرکت‌های کارگزاری و پرسنل آنها به شدت در معرض ریسک مسوولیت قرار دارد.

مسوول خسارات و زیان‌های کارگزاری

وی یاد‌آور شد: همانطور که گفته شد بخشی از این ریسک سنگین واسترس ناشی از آن ناشی از محیط کسب و کار در این حرفه است. در واقع برخلاف پرسنل بانک‌ها یا شرکت‌های بیمه پرسنل کارگزاری با ریسک به مراتب بزرگ‌تری مواجه هستند. به کرات بروز اشتباه، خطای سهوی، مشکلات نرم‌افزاری یا سخت‌افزاری موجب بروز زیان برای صنعت کارگزاری شده است. در این میان به دلیل نبود یک دستورالعمل واضح و یک نهاد خود انتظام مشخص، مسوولیت بروز یک خطا یا اشتباه یا مشکل فنی چگونه باید تقسیم شده و حل و فصل شود. بنابراین بسیاری از شرکت‌های کارگزاری حداکثر بار مسوولیت را براساس قراردادهای یک طرفه به پرسنل واگذار می‌کنند و مشخص نیست چرا یک کارمند با حقوق محدود مثلا یک ریسک چند ده یا صد میلیون تومانی را باید پذیرا باشد.

تخمین ارزش صنعت کارگزاری در ایران

دارابی با بیان اینکه مشکل اساسی در صنعت کارگزاری ایران کوچک بودن اندازه این شرکت‌ها در برابر ریسک فعالیت آنها است، گفت: شرکت‌های کارگزاری ایران توسعه نیافته و با سرمایه کم هستند. همین مساله هم باعث می‌شود اگر یک شرکت کارگزاری با سرمایه متوسط یک میلیارد تومان در بازاری که روزانه ۱۰۰میلیارد تومان معامله را شاهد است، دچار یک خطا شود و زیان کند، آسیب شدیدی را ببیند. وی تاکید کرد: توجه کنید که الان سرمایه اکثر شرکت‌های کارگزاری از ارزش یک آپارتمان متوسط ۲۰۰متری کمتر است. در همین حال وقتی یک شرکتی کوچک است نمی‌تواند از پرسنل خود حمایت مادی و معنوی کامل و کافی را بنماید. توجه کنید یک شرکت مثلا با سرمایه یک میلیارد تومان اگر فقط دچار یک اشتباه ساده شود مثلا یک معامله اشتباه صورت گیرد یا یک مشتری سهوا دچار زیان شود، قطعا با مشکل مواجه می‌شود و نمی‌تواند برای آموزش و بهبود وضعیت پرسنل خود هزینه کند. شرکت‌های کارگزاری باید سرمایه بیشتری داشته باشند تا بتوانند پوشش کافی را در مورد مسوولیت خود و پرسنل‌شان داشته باشند. این در حالی است که تفاوت زیادی میان کارگزاری‌های دولتی و خصوصی وجود ندارد.

اطلاعاتی از جنس نهانی

دارابی از محدودیت کارکنان کارگزاری‌ها برخلاف دیگر بورس‌های جهان مبنی بر خرید و فروش سهام مشخص، به عنوان یکی از مشکلات صنعت کارگزاری نام برد که کسی نمی‌داند از کجا نشات گرفته است. وی اظهار کرد: این محدودیت در بیشتر بورس‌های دنیا وجود ندارد. در بورس‌ها نظارت بر استفاده از اطلاعات نهانی و همچنین تخلف‌های مقرراتی نظیر پولشویی و موارد آنها لحاظ می‌شود. اما پرسنل کارگزاری‌ها در ایران با محدودیت سرمایه‌گذاری ۲۵میلیون تومان مواجه هستند. به واقع هم کسی نمی‌داند که مثلا در شرایطی که هر کسی به صورت آنلاین به بازار دسترسی دارد، چرا پرسنل یک کارگزاری نباید سهام خرید و فروش کنند؟ آیا پرسنل یک بانک از آن بانک وام نمی‌گیرند یا مثلا اگر وام بگیرند حقی از کسی ضایع می‌شود؟ او تاکید کرد: این هم یک محدودیت قدیمی است که در حال اعمال است و امیدواریم این امر هم لغو شود. تنها چیزی که در بورس‌های پیشرفته به سختگیرانه‌ترین وجهی مورد مبارزه قرار می‌گیرد، خرید براساس اطلاعات نهانی است. ولی پرسنل کارگزاری‌ها مگر اطلاعات نهانی دارند؟ آنها اکثرا تنها اجرا کننده دستورات مشتریان حقیقی و حقوقی هستند آیا این اجرا دستور اطلاعات نهانی به همراه می‌آورد؟ اگر اطلاعات نهانی در بازار باشد بیش از هر چیز سر منشا آن خود شرکت‌ها هستند ولی محدودیتی برای پرسنل شرکت‌ها هم وجود ندارد. وی در بیان مفهوم کارگزار معامله‌گر در قانون بازار سرمایه، ابراز کرد: قانون بازار سرمایه از بعضی جنبه‌ها قانون به غایت پیشرفته‌ای است، اما مثل قوانین خوب دیگر در اجرا بخش‌هایی از آن هنوز فرصت اجرا نیافته‌اند. این موضوع هم یکی از آن بخش‌های مغفول در قانون است که تنها می‌توان امیدوار بود در آینده اجرایی شود.