رحمان بابازاده *

با نصب سیستم جدید معاملات ویژگی‌‌های متعدد و جدیدی به امکانات معاملاتی بازار سرمایه افزوده شده که در نهایت با هدف افزایش قابلیت‌‌ها و سرعت معاملات کارگزاران در حال تطبیق خود با این نرم افزار هستند.گرچه موضوع مد نظر در این یادداشت، محدود به بخشی از سیستم جدید معاملاتی است، با این وجود در ابتدا لازم است پیش فرض‌‌های خود را شرح و مرور اندکی بر مفاهیم داشته باشیم. از یک سیستم جایگزین سیستم قبلی انتظار می‌‌‌رود که‌‌: الف ) قدرتمند‌تر(در توان محاسباتی‌‌، پایگاه داده‌‌، سرعت و دقت اجرای عملیات در حال توسعه و ...)

ب)راحت‌‌تر برای کاربر(userfriendly) و آسان برای یادگیری و اجرا با کمترین زمان برای ممکن ساختن فعالیت مورد نظر

ج) پایدار‌‌تر و قابل اعتمادتر و خلاق‌‌تر (Stability , Reliable Creative ) و دارای روش‌‌های نوین برای خواسته‌‌های غیر قابل دسترس قدیمی‌‌‌نسبت به سیستم مشابه قبلی باشد. (مثال امکان کارگزار ناظر در سیستم جدید می‌‌‌تواند نوعی امکان امنیتی و کنترلی از بعد اعتماد به معاملات تلقی شود)

البته بسیار ویژگی‌‌های جدید دیگری نیز می‌‌توان انتظار داشت که شرح آن چندان ضروری به نظر نمی‌‌‌رسد. اما به نظر می‌‌‌رسد در بیشتر موارد ذکر شده بالا و پس از این مدت نسبتا کافی، بتوان اکثر پاسخ‌‌ها را در راستای تایید برتری سیستم جدید معاملاتی ارزیابی کرد.

اما چه شده است که با وجود توانایی‌های غیر قابل انکار سیستم جدید‌‌، هنوز انتقادات فراوانی نسبت به آن شده و اعتراضات گوناگونی توسط کارگزاران از این سیستم به عمل می‌‌‌آید؟ و چرا برخی انتقاد‌‌های مطرح شده به تغییرات ضروری منتهی نشده است؟ به عنوان یک فرد استفاده کننده از این سیستم اعتقاد دارم، چون طیف و نوع اعتراضات متنوع بوده و درخواست‌‌ها عموما جهت خاصی ندارد‌‌، بنابراین تا به حال شاید در حصول به هدف ایجاد تغییر ضروری ناکام بوده است‌‌، ضمن اینکه باید خاطر نشان ساخت نوع اعتراضات بعضا از نوع عادت به سیستم قبلی (habit) بوده و مشابه شرایطی است که در برابر هر سیستم دیگر جدیدی نوعا افراد، مقاومت(Un freezing) نشان می‌دهند. همچنین اعمال عادات سیستم قبلی از طرف مجریان و غیر فعال‌کردن بسیاری از امکانات سیستم جدید نیز بار مشکلات و ضعف‌‌های خود خواسته‌‌ای را به سیستم تحمیل می‌‌‌کند.

به سوال زیر توجه کنید!!

در بازار بر اساس تصمیم لحظه‌‌ها‌‌، چرا باید تعداد سهم مورد درخواست خرید و فروش ۱۰۰۰ تایی (بازارگردان)۵۰۰۰ تایی، ۱۰ و ۵۰ هزار تایی باشد؟ و چرا برای هر درخواست به تعداد بالا ناگزیر بر دوش سیستم دسته سفارش سنگین بارگذاری شده یا مستلزم صرف وقت برای دستور مجاز ناظر برای باز کردن بلوک باشیم؟

اگر پاسخ جلوگیری از اشتباه معامله‌‌گر است؟ آیا راه حل بهتری برای چنین محدودیت اساسی نیست؟ آیا یک کارگزار با مسوولیت پذیرفتن اشتباه احتمالی خود نمی‌‌‌تواند اقدام به بازگشایی بلوک کرده و درخواست تعداد بالای خود را در فروش و خرید راحت‌‌تر انجام دهد؟و ضمن جلوگیری از تراکنش غیر ضروری بالا کمکی هم به کمتر قفل شدن و کند شدن (هنگ کردن ) سیستم کند؟

برخی موارد از مشکلات اعلامی‌‌‌سیستم جدید و اعتراضات‌‌، در زمره مسائلی است که بیشتر می‌‌‌تواند ناشی از کمبود تخصص و مهارت اولیه کاربران و ضعف آنها در استفاده از امکانات وسیع و متنوع سیستم جدید باشد‌‌، مانند امکان فروش با شرایط بسیار متنوع جدید (مثل قیمت گشایش و بازار که غیر فعال شدند) یا امکان عرضه و تقاضاهای سریع و با یک دسته سفارش .... که همگی موارد فوق به نظرم اساسا جزو نقایص نیستند بلکه شرایط و ویژگی برتر جدیدی هستند که در نهایت با آنها آشنا شده و به آن عادت می‌‌‌کنیم و تفاوت‌‌های نابرابر کاربران نیز از میزان شناخت سیستم جدید ریشه می‌‌‌گیرد که در نهایت با بهبود شناخت سیستم اینگونه مشکلات خودبخود حل خواهد شد و هر چقدر در راستای محدود کردن این ویژگی‌ها تلاش کنیم فرصت استفاده از امکانات جدید را از خود سلب کرده‌ایم.از جمله مشکلات دیگر سیستم جدید، نقص و ضعف سیستم در انتقال ویژگی‌ها به صورت زبان فارسی است که به نظر می‌‌‌رسد به مرور با تجربیات بیشتر دوستان همکاران انفورماتیک مشکل رفع گردد و البته در این زمینه اعلام مشکل و کمک و راهنمایی و همکاری متقابل و مستمر کارگزاران و شرکت فناوری لازم و واجب است.و به عنوان یک پیشنهاد می‌‌‌خواستم تمام این تجربیات جدید کسب شده در یک پکیج جدید به همه کارگزاران پیشنهاد شود (مثل نمونه sample اولیه پیشنهاد شده ورژن جدید) تا در صورت صلاحدید از آن استفاده نمایند، حوزه وسیع سیستم معاملات جدید هر روز امکان و شرایط بهتر و تازه‌‌ای را برای کشف شدن ایجاد می‌کند و چه بهتر که این امکانات جدید و کشف شده بین همه کارگزاران تبادل گردد. (نگارنده شخصا بسیاری از اپراتورهای معاملاتی را می‌‌‌شناسد که حتی از ۲۰درصد توان جدید سیستم نمی‌‌‌توانند استفاده نمایند‌‌، چون اساسا بیشتر این توانایی‌ها به صورت تصادفی یا با آزمون و خطا کشف می‌‌شود). اما یک مشکل که به صورت ساختاری با شرایط معاملاتی کشور ما تعارض داشته و به روند جاری بازار سرمایه لطمه زده و خواهد زد، موضوع کارگزار ناظر است.

عملکرد واقعی کارگزار ناظر چیست؟ جلوگیری از سوء استفاده خریداران سهام؟ چنانچه اعلام می‌‌‌شود؟

با برداشت اینجانب کارگزار ناظر، محدود ساختن پروسه فروش سهم خریداری شده از هر کارگزاری به همان کارگزار است که در نهایت باعث بالا رفتن ایمنی معاملات و جلو‌گیری از سوءاستفاده می‌شود. چنین به نظر می‌‌‌رسد با شرایط فعلی و امکان تغییر کارگزار ناظر بدون تایید کارگزار اولیه‌‌، کماکان امکان سوء استفاده وجود دارد و هر شخصی براحتی می‌‌‌تواند با خرید سهم از یک کارگزار و تغییر کارگزار ناظر بدون کسب اجازه از کارگزار اصلی اقدام به فروش همان سهم در هر کارگزاری به دلخواه خود نماید. پس هدف بالا در عمل تحقق نگردیده‌‌، در حالی که محدودیت‌‌های آن آزار دهنده است!

یعنی هر آنچه که الان و حتی با روش‌‌های پیشنهادی جدید اتفاق می‌‌‌افتد نه تنها هدف بالا را تحقق نمی‌‌‌بخشد بلکه در نهایت مانع بسیار مهمی ‌‌‌در افزایش حجم معاملات بوده و باعث قطبی‌شدن معاملات شده است. مثال ذیل تجسم واقعی بیشتر مشتریان با اهمیت کارگزاری است.

مثال مورد مطالعه ما (sample case study) شرکت سرمایه‌‌گذاری تقریبا بزرگی است که یک کارگزار اصلی و چند کارگزار فرعی جهت خرید و فروش خود انتخاب کرده است، اساسا انتخاب کارگزاران متنوع در بازار سرمایه ما جهت انجام معاملات با هدف هوشمندانه دسترسی متنوع به اطلاعات بازار و معاملات آنی انجام گرفته توسط شرکت‌‌های سرمایه‌‌گذاری انجام می‌‌‌پذیرد و به‌نوعی کارگزاران با این انگیزه مشاور تصمیم خرید و فروش شرکت‌‌های سرمایه‌‌گذاری می‌شوند‌‌ ؛ مشاوره‌‌ای که در نهایت باعث ایجاد کارمزد برای کارگزار و عکس‌‌العمل سریع به بازار توسط سرمایه‌گذار با تو جه به روند بازار می‌‌گردد.

به فرض، در مثال فوق مثلا اگر شرکت سرمایه‌‌گذاری به همه کارگزاران اصلی و فرعی سفارش نموده باشد تا در صورتی که حجم معامله سهم الف از تعداد خاصی تجاوز نمود بلافاصله به وی اطلاع داده تا ایشان نسبت به فروش سهم فوق تصمیم‌گیری یا اقدام نماید[ یک روش تکنیکالی تصمیم‌گیری بر مبنای حجم معاملات در قیمت خاص] .در این صورت انگیزه یک کارگزار غیر ناظر برای ارائه اطلاعات لحظه‌‌ای به فروشنده چیست؟اگر در آن لحظه تصمیم کارگزار ناظر حضور نداشته یا نسبت به سهم فوق توجهی نداشته باشد تکلیف فروشنده چیست ؟آیا این موضوع وی را دچار محدودیت اطلاعاتی برای تصمیم و عکس‌‌العمل نمی‌‌‌کند؟

با روش تک ناظر به هر ترتیبی که آنرا اجرا کنیم‌‌، کارگزاران فرعی از پروسه اطلاع رسانی و تصمیم‌‌سازی به شرکت سرمایه‌‌گذار حذف شده و در نهایت بازار ما بخشی می‌‌گردد و توزیع درآمد‌‌های کارگزاری نیز توزیع نرمالی نخواهد بود.و بدون تردید اثر نهایی چنین شرایطی‌‌، کاهش کلی حجم معاملات خواهد بود که نه به نفع شرکت‌‌های سرمایه‌‌گذاری و نه به نفع کارگزاران و نه به نفع بازار خواهد بود.در نهایت با توجه به شرایط فوق پیشنهاد می‌‌‌شود در رابطه با اعمال و اجرای طرح کارگزار ناظر، تجدید نظرهایی اساسی همگام با نظر سنجی‌‌های مکتوب از کارگزاران انجام پذیرد و گزیده سخن اینکه شاید طرح زیر بتواند پیشنهاد راهگشایی برای حل مشکل فوق باشد‌‌:امکان کارگزار ناظر شدن به صورت انتخابی (optional ) در سیستم تعریف شود و برای هر مشتری تایید نشده توسط کارگزار در صورت صلاحدید محدودیت کارگزار ناظر اعمال گردد، و در غیر اینصورت و خصوصا در صورت درخواست مشتری نوع خرید به هر حالت درخواستی با محدودیت کارگزار ناظر و بدون آن اجرا گردد. در این صورت بدیهی است هم امکان سوء استفاده مشتریان تایید نشده و همچنین آنهایی که وجه سهام خریداری شده را پرداخت ننموده اند با آپشن اعمال محدودیت کارگزار ناظر سلب می‌‌گردد و هم آن‌هایی که مورد تایید کارگزاران هستند و شرکت‌‌های سرمایه‌‌گذاری بزرگ با امکان یافتن فروش در هر کارگزاری خودشان را از این قید جدا کرده و امکان معاملاتی برایشان در هر لحظه و هر جا فراهم می‌‌گردد.البته با شرایط فوق برای برخی کارگزاران ممکن است چنین تصوری پیش آید که مشتریان انحصاری آنها از دستشان خارج شده و به سمت کارگزاران رقیب متمایل می‌‌‌گردند‌‌،در حالیکه لطمات انجماد و تحرک کم تبادل اطلاعات در نتیجه کاهش انگیزه کارگزاران که از محدودیت کارگزار ناظر ناشی شده است در نهایت به ضرر کل بازار و همه کارگزاران خواهد بود.کلام آخر اینکه‌‌، شاید پیگیری کلی هدف افزایش حجم معاملات بتواند درمانی بر بیشتر دردهای همیشگی و مزمن بورس اعم از قیمت‌‌های نامتوازن و حجم‌‌های غیر متعادل صف خرید و فروش باشد و در نهایت باعث به روز بودن و شادابی و نقد شوندگی بازار و قیمت سهام و دستیابی به کارکرد اصلی بورس بشود که شرح و بسط و اثبات آنها مجالی دیگر می‌‌‌طلبد. بنابراین همگی تلاش کنیم معضل رکود بازار بورس را از این منظر حل کرده و برای سرمایه‌گذاران، امید بخش روزهای خوب در بازار سرمایه شویم.

*مدیرعامل کارگزاری فارابی