عکس: علیرضا باغانی

گروه بورس- مجید اسکندری: صنعت کارگزاری بورس اوراق بهادار در ایران، از سابقه‌ای نه‌چندان طولانی برخوردار است. از زمانی که تعداد انگشت‌شماری از کارگزاران دور یک میز می‌نشستند و... قیمت سهام شرکت‌ها را که بر روی یک تخته سیاه نوشته می‌شد، دنبال می‌کردند حدود نیم قرن می‌گذرد. آن زمان، بازار سرمایه در ایران، ناشناخته بود و حرفه کارگزاری در یک دایره بسته خلاصه می‌شد. دایره‌ای که سال‌ها اجازه ورود به چهره‌های جدید را نمی‌داد. تعطیلی بازار سرمایه در مقاطع زمانی مختلف به دلایل شرایط حاکم بر اقتصاد کشور، این حرفه را با فراز و نشیب‌های متعددی روبه‌رو ساخت.سال‌های آغازین دهه هشتاد که به نوعی دوران طلایی بازار سرمایه محسوب می‌شود، روزهای پرکاری را در خاطر فعالان بازار و کارگزاران بورس، تداعی می‌کند.

روزهایی که همه شاهد تشکیل صف‌های طولانی خرید پشت درهای بسته دفاتر کارگزاران بودند و قبول سفارش خرید از سوی کارگزاران، برای سهامداران خرد، یک موفقیت محسوب می‌شد. اما اکنون در اواخر دهه هشتاد،‌ ورق برگشته است. تعداد کارگزاران‌ افزایش یافته، دفاتر کارگزاری در بسیاری از نقاط کشور تاسیس شده و دسترسی به بازار سرمایه، آسان‌تر شده، اما از خرید و فروش خبری نیست. ۸۶ کارگزار بورس، امروز نگران ادامه فعالیت خود در بازار سرمایه‌اند. کارگزاری، دیگر حرفه جذابی نیست. کسی چه می‌داند، شاید برخی با آن وداع کنند.

معاملات مجانی

معاملات انجام شده توسط کارگزاران بورس به سه دسته تقسیم شده است: معاملات عمده، معاملات خرد و بلوک و سایر معاملات شامل واگذاری‌های سهام ترجیحی، رد دیون دولتی، جوایز صادراتی، سهام عدالت و... . به طور معمول، معاملات عمده نمی‌تواند مبنای درآمد یک کارگزار باشد، زیرا با توجه به ثابت بودن سقف درآمد کارگزاران، اگر ارزش معاملات عمده انجام شده توسط آنها از ۵/۲میلیارد تومان نیز بالاتر رود، کارمزد کارگزار همان ۱۰میلیون تومان خواهد بود.از سوی دیگر سایر معاملات که در بالا به آنها اشاره شد، به صورت مجانی انجام می‌شود و کارگزار، دستمزدی برای انجام آنها دریافت نمی‌کند، بنابراین، عمدتا مبنای محاسبه درآمد کارگزاران، میزان انجام معاملات خرد و بلوک، توسط آنها است. بر اساس آمار منتشر شده توسط شرکت بورس اوراق بهادار در ۶ ماهه ابتدای سال‌جاری مجموع معاملات خرد و بلوک انجام شده توسط کارگزاران مبلغ ۷۶۷۳میلیارد تومان بوده است، در حالی که این میزان در سه ماهه سوم به ۱۲۹۳میلیارد تومان کاهش یافته است.

۲۶ -درصد افت بازدهی و ۳۲۰۰ واحد افت شاخص

از سوی دیگر بازدهی بورس که در ۶ ماهه ابتدای سال به ۳۰درصد رسیده بود از پایان شهریورماه تاکنون به ۲۶-درصد تنزل کرده که این موضوع بیانگر شرایط حاکم بر بازار سرمایه است.

شرایطی که موجب شده است از ۵۸ روز کاری بازار در سه ماهه سوم سال‌جاری، تنها ۵ روز کاری، شاخص مثبت باشد و تنها رشد ناچیزی را در این ۵ روز تجربه کند. این در حالی است که در ۶ ماهه اول سال از ۱۲۱ روز کاری، شاخص ‌۷۱ روز مثبت را تجربه کرده است. این وضعیت موجب شد که ارزش بورس تهران در پایان آذرماه به ۴۹هزار میلیارد تومان برسد که با توجه به ورود سه شرکت بزرگ اصل ۴۴ (مخابرات، کشتیرانی و پالایشگاه اصفهان) و نیز شرکت سیمان کردستان به بورس، این رقم، بسیار ناچیز جلوه می‌کند.

طبق آمار موجود، شاخص بورس در مقایسه با ابتدای سال ۱۲۰۰ واحد افت و در مقایسه با پایان شهریورماه تاکنون، ۳۲۰۰ واحد افت را تجربه کرده است و این به معنای افت ارزش معاملات و درآمد کارگزاران نیز هست.

آنچه باعث شده است که بازار سرمایه در ۶ ماهه نخست سال از وضعیت مناسب‌تری برخوردار شود، رشد قیمت سهام شرکت‌ها و نیز ورود شرکت‌های بزرگ دولتی از جمله مخابرات به بورس است. شرکتی که عرضه اولیه آن، مبلغ ۳۳۰میلیارد تومان معامله را رقم زد و موجب شد شرایط کارگزاران در این دوره مطلوب باشد.

اما حضور نداشتن این شرکت در سه ماهه سوم و نیز شرایط حاکم بر اقتصاد جهانی و سقوط قیمت‌ها، موجب کاهش ارزش معاملات و به تبع آن کاهش درآمد کارگزاران شد.

حاصل ۹ ماهه

براساس آمارهای منتشر شده از سوی شرکت بورس اوراق بهادار از ابتدای سال‌جاری تا پایان آذرماه ارزش کل معاملات انجام شده توسط ۸۶کارگزار بورس اوراق بهادار تهران مبلغ ۲۵هزارو ۶۵۱میلیاردو ۴۷۲میلیون و ۴۰۰هزار تومان بود که در یک میلیون و ۵۵۳هزارو ۳۲۶دفعه انجام شد. از این مقدار، مبلغ ۸۹۶۵میلیاردو ۱۴۸میلیون و ۲۰۰هزار تومان آن به معاملات خرد و بلوک اختصاص داشت.

در این میان، کارگزاری اردیبهشت ایرانیان با برخورداری از ارزش معاملات خرد و بلوک به میزان ۷۵۸۶میلیاردو ۶۹۶میلیون ریال، در رتبه نخست ایستاد. همچنین کارگزاری بانک کشاورزی توانست با ثبت رقم ۶۲۵۷ میلیاردو ۵۳۱میلیون ریال رتبه دوم را در میان ۸۶کارگزار به خود اختصاص دهد. در این حال، کارگزاری بانک صنعت و معدن نیز با کسب ارزش معاملات خرد و بلوک معادل ۵۸۲۴میلیاردو ۹۴۲میلیون ریال، سوم شد. این درحالی است که کارگزاری عمران توانست تنها ۷۱میلیاردو ۴۴میلیون ریال معامله را به خود نسبت دهد و از لحاظ ارزش معاملات خرد و بلوک در پایین‌ترین رده قرار گیرد.

همچنین در دوره مورد گزارش ارزش معاملات عمده مبلغ ۱۰۰هزارو ۹۱۲میلیارد ریال و ارزش سایر معاملات شامل سهام ترجیحی کارگران، رد دیون دولت، جوایز صادراتی و سهام عدالت نیز مبلغ ۶۵هزارو ۹۵۱میلیارد ریال بود.

۴۰درصد کارگزاران در آستانه خروج از گردونه معاملات

یک عضو هیات مدیره کارگزاری عمران در این رابطه گفت: اگر برای ادامه حیات کارگزاران چاره‌اندیشی نشود، ۴۰درصد کارگزارها تا پایان سال ورشکسته می‌شوند. مجید اصلی طرقبه در گفت‌وگو با دنیای اقتصاد گفت: حجم معاملات انجام شده از سوی کارگزاری‌ها به دنبال کاهش میزان معاملات در بورس تهران به شدت کم شده و درآمد این شرکت‌ها به حداقل ممکن رسیده است که در این شرایط به نظر می‌رسد، سازمان بورس باید از کارمزدی که از کارگزاری‌ها می‌گیرد، بکاهد یا این که حداقل اجاره تعطیلی برخی از ایستگاه‌های معاملاتی غیرفعال در شهرستان‌ها را بدهد. وی افزود: در شرایط کنونی کارگزارها از درآمد سال گذشته خود یا درآمد حاصل شده از فعالیت‌ ۶ ماه نخست سال جاری، به فعالیت خود ادامه می‌دهند که اگر برای کاهش هزینه آنها چاره‌‌اندیشی نشود، بسیاری از شرکت‌های خصوصی از گردونه معاملات خارج می‌شوند. وی با بیان این که برای بهبود شرایط بازار و رونق بخشیدن به بازار باید سرمایه‌گذاران حقوقی فعال‌تر شوند، گفت: در شرایط کنونی خرید سهام از سوی حقوقی‌ها با دید میان مدت یا بلندمدت می‌تواند از صف‌های فروش کاسته و به رونق نسبی بازار منجر شود، چرا که بر اساس تحلیل‌های موجود و با توجه به در پیش بودن انتخابات ریاست‌جمهوری، احتمالا رکود در فضای اقتصادی تا ۶ ماه آینده ادامه خواهد داشت. به عقیده وی، قیمت سهام شرکت‌های فولادی و سنگ‌آهنی هم اکنون در کف بوده و خرید سهام این شرکت‌ها نه تنها به بهبود بازار کمک مالی کند، بلکه دارای توجیه اقتصادی نیز هست. وی در پایان تاکید کرد: کارگزاران یکی از ارکان اصلی بازار سرمایه هستند و ورشکستگی آنها می‌تواند تبعات منفی در بازار داشته باشد بنابراین سازمان بورس می‌تواند با اقدامات حمایتی از جمله کاهش کارمزد دریافتی و حذف برخی از ایستگاه‌های معاملاتی شهرستانی تا حدودی به کاهش هزینه این شرکت‌ها کمک کند و این اقدامات می‌تواند موقتی باشد تا برای آینده هم مشکلی ایجاد نشود.