دکتر علی ثقفی
تحولات گسترده‌ای در زمینه همه علوم‌و‌صنایع در کشور رخ داده است و هر روز شاهد به بار نشستن زحمات شبانه‌روزی اندیشمندان و به‌خصوص اندیشمندان جوان ایران هستیم.

دانش و حرفه حسابداری نیز در حد مناسبی متحول شده است و باید آماده تحول اساسی دیگری شود. شواهد و قراین موجود نشان می‌دهد، حسابداری در موقعیتی قرار گرفته است که باید سریعا خود را برای تغییرات اقتصادی جدید آماده کند.سند چشم‌انداز 20ساله کشور، عزم دولت و مجلس در اجرای اصل 44، شروع خصوصی‌سازی با عرضه سهام شرکت‌های بزرگی نظیر مخابرات، فولاد، مس و غیره، طرح تغییرات جدید در نظام اقتصادی شامل طرح تحول در نظام مالیاتی، بانکی، حذف یارانه‌ها، تعمیق و گسترش بازار اوراق بهادار، تخصیص سهام بانک‌ها و شرکت‌ها برای مردم (سهام عدالت) و سایر موارد همه از این حکایت دارد که ایران نیازمند نظام حسابداری است که بتواند پاسخگوی این تحولات باشد. در آینده بسیار نزدیک نیاز به خدمات حسابداری، ارزش‌گذاری سهام و غیره در یک بازار رقابتی جلوه خواهد کرد.
کجا هستیم، چه چالش‌هایی داریم، راهکارها کدام است؟
آیا دانشگاه‌ها، ارگان‌های علمی و حرفه‌ای و سایر واحدهایی که شکل‌دهنده این نظامند، راه را می‌شناسند.
* نظام حسابداری با چه چالش‌هایی روبه‌رو است؟
* چه راهکارهایی برای آماده‌سازی تحول اساسی در این نظام متصور است؟
پاسخ به این سوالات موضوع این گفتار است.
وضعیت موجود در چند آمار کلی خلاصه می‌شود:

ورودی جدید به رشته حسابداری جوانانی هستند که قبلا انتخاب‌های اول آنها رشته‌های مهندسی و پزشکی بود، ولی امروزه به‌خصوص در دانشگاه‌های مادر رشته حسابداری را انتخاب می‌کنند.
در آینده بسیار نزدیک شاید تا پایان برنامه پنجم توسعه ۶۰۰ تا ۷۰۰هزار حسابدار تحصیلکرده و جوان خواهیم داشت، یعنی به ازای هر صد نفر ایرانی یک حسابدار. به علاوه بسیاری از فارغ‌التحصیلان رشته مدیریت و رشته اقتصاد نیز جذب کارهای حسابداری می‌شوند. اگر تنها ۱۰درصد تا ۲۰درصد آن‌ها کارآ ‌و اثربخش باشند کافی است. این نیروی عظیم می‌تواند هر نظام مالی را ساماندهی کند. به شرط آنکه خوب مدیریت و راهنمایی شود. مختصر اینکه وضعیت موجود آمادگی پرواز دارد.
چالش‌های پیش‌روی نظام حسابداری
هرگاه از اقتصاد دولتی صحبت می‌شود، بیشتر به ناکارآمدی اقتصادی آن توجه دارند، ولی اثرات اولیه دیگری را فراموش می‌کنند یا به آن اهمیت کمتری می‌دهند. اقتصاد دولتی موجب شده است نظام آموزشی و حرفه‌ای طوری طراحی و اجرا شود که فکر دانش‌آموختگان ما را برای تعامل با سیستم‌های ساده پرورش می‌دهد. در حالی که همواره حسابداری و به خصوص مدیران و مسوولان با سیستم‌های ساده پرورش می‌دهد. در حالی که همواره حسابداری و به خصوص مدیران و مسوولان با سیستم‌های پیچیده سر و کار داریم. شالوده تفکر اکثریت مدیران ارگان‌ها و شرکت‌ها (اعم از دولتی یا خصوصی) به نحوی است که نظامی را که با آن سرو کار دارند، ساختاری می‌انگارند که اگر اجزای آن خوب کار کند و به طور دائم در کنترل باشند کل ساختار کار خواهد کرد. این شیوه تفکر و نگرش سنتی است و به نظر می‌رسد در سیستم‌های ساده هم به خوبی کار نمی‌کند چه رسد به سیستم‌های پیچیده.
نظام حسابداری بر رفاه اجتماعی و رفاه اقتصادی جامعه‌اثرگذار است. این اثرگذاری با متغیرهای زیادی و از طریق فرآیندهای بسیار پیچیده‌ای صورت می‌پذیرد و در چارچوب تعریف ساده علت و معلولی نمی‌گنجد، چون امکان کنترل متمرکز‌ آنها نیست. روابط میان اجزای نظام پیچیده است، یک تغییر کم در یکی از اجزا می‌تواند پیامد بسیار بزرگی به بار آورد، مثل ترافیک تهران یا بورس اوراق بهادار که سیستم‌های پیچیده‌ای هستند.
سیستم حسابداری هم در کشور ایران و هم در جهان سیستمی پیچیده است و سیستم پیچیده مدیریت علمی را طلب می‌کند. مقایسه مدیریت سنتی و علمی از دیدگاه دکتر غلامرضا کیانی، استاد مدیریت استراتژیک به طور مختصر بیان می‌شود.
در مدیریت سنتی، زمان حال مورد توجه است و به همین دلیل منفعل است، راه‌حل‌ها یک شبه دارد، فرصت‌های کوتاه مدت را در نظر قرار می‌دهد، حداکثر به دنبال پیش‌بینی آینده است. در مقابل مدیریت علمی آینده را می‌نگرد و چشم‌انداز دارد، آینده‌ساز است. در مدیریت سنتی نگاه از درون به بیرون است، بنابراین به ثبات در محیط و به راندمان توجه دارد. در مدیریت علمی نگاه از بیرون به درون است بنابر این تغییر در محیط، فرصت‌ها و تهدیدات مدنظر است و توجه به اثربخشی است. در مدیریت سنتی به شدت در برابر تغییر مقاومت می‌شود، چون تغییر را تهدید می‌بیند و گریزان از نوآوری است. در مقابل مدیریت علمی آماده برای تغییر است. به دنبال نوآوری است و تغییر فرصت می‌بیند.
اصلی‌ترین چالش در نگرش مدیریت حسابداری ایران نهفته است. راهکار اصلی تغییر در بینش تمام مدیرانی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم گردانده حسابداری هستند از مدیریت سنتی به مدیریت علمی است. چنانچه این تحول در نگرش رخ دهد، در آینده نزدیک حسابداری ایران یکی از نظام‌های سرآمد جهانی و منطقه‌ای خواهد شد. نظراتی برای چارچوب مفهومی و استانداردهای بین‌المللی حسابداری داریم که موجب پیشرفت این دانش و حرفه در جهان است. ما خود را باور داریم و تلاش می‌کنیم و آن را چنان مشتاق یادگیری و یاد دادن هستیم که هیچ شرایطی نمی‌تواند جلوی موفقیت ما را بگیرد.
رییس هیات مدیره انجمن حسابداری ایران
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی