محمد مساح *
صنعت بانک در بورس اوراق بهادار ایران سابقه طولانی ندارد، اما در طی چهار سال گذشته با فراز و نشیب زیادی روبه‌رو شده است.

بانک کارآفرین در اوایل تیر ماه 1382 به عنوان نخستین بانک در تابلو معاملات بورس ایران پذیرفته شد و در ابتدای ورود عملکرد جالب توجهی از خود نشان داد. پس از آن بانک اقتصاد نوین در آخرین روزهای دی 1382 و بانک پارسیان در اوایل آبان 1386 به تابلو معاملات راه یافتند. هر چند بانک اقتصاد نوین رشد قیمت چشمگیری داشت، اما بانک پارسیان نتوانست چنین کند.
بررسی یک پرسش می‌تواند تا حدودی چشم‌انداز صنعت بانک را روشن سازد. چرا عملکرد گروه بانک در سال ۱۳۸۲ و نیمه نخست ۸۳ بسیار درخشان بود و از نیمه دوم ۱۳۸۳ تا اواخر ۱۳۸۵ وضعیت نامطلوبی برای آنها رقم خورد؟
پاسخ به این پرسش را می‌توان در سه مورد کلی شرایط عمومی‌بازار سهام، دوره‌های رونق و رکود اقتصادی و حساسیت نسبت به نرخ بهره بررسی کرد.
شرایط عمومی‌بورس و همبستگی شاخص بانک و بورس
نمودار 1 به طور آشکار همبستگی قوی بین شاخص قیمت بورس اوراق بهادار ایران و شاخص صنعت بانک را نشان می‌دهد. این بررسی تجربی نشان می‌دهد که شرایط عمومی‌ بازار نقش بسیار کلیدی برای صنعت بانک بازی می‌کند و تصمیمات سرمایه‌گذاری بر روی این گروه بدون در نظر گرفتن شرایط کلی بازار کامل نمی‌شود. در طی سه هفته اخیر شاخص قیمت بورس از سطح 13هزار واحد به سمت پایین سرازیر شده در حالی که صنعت بانک در حال پیشروی به سوی سطوح بالا بوده است. با توجه به آزمون تجربی و بررسی پیشینه تاریخی، حرکت افزایشی اخیر گروه بانک توسط شاخص قیمت تایید نشده و احتمالا ممکن است شاخص گروه بانک تا زمان به ثبات نرسیدن بازار تا حدی کاهش یابد یا از حرکت افزایشی باز ایستد.
تاثیر دوره‌های رکود و رونق اقتصاد بر گروه بانک
در دوره پیش از 1383، نماگرهای اقتصادی بیانگر افزایش تقاضای کل اقتصاد، بالا رفتن سطح سرمایه‌گذاری در بنگاه‌های اقتصادی و به طور کلی رشد تولید ناخالص داخلی بوده است. دوره رونق اقتصادی پیش از 1383 توسط شاخص‌های بازار سرمایه (شاخص بازده و نقدی و شاخص قیمت بورس اوراق بهادار ایران) قابل تایید است، چرا که رشد چشمگیر آنها افزایش انتظارات عمومی ‌نسبت به بهبود و رونق اقتصادی را نشان می‌دهد. معمولا شاخص‌های بازار سرمایه نسبت به دوره‌های زمانی رونق و رکود اقتصادی تقدم زمانی دارند و نسبت به آنها واکنش نشان می‌دهد. از سال 1382 مطابق با بررسی‌های انجام شده در بخش ساختمان سازی رکود نسبی حاکم شد و پس از آن بخش‌های دیگری از اقتصاد نیز در حالت کسادی قرار گرفت. همان طور که در نمودار 2 نشان داده شده است، این تغییرات در وضعیت شاخص‌های بازار سرمایه موثر افتاد و به دنبال آن گروه صنعت بانک نیز با چالش جدی مواجه شد. در طی سال‌های 1384 تا 1385 صنعت لیزینگ از وضعیت به وجود آمده، ضربه شدیدی دید.
حساسیت نسبت به نرخ بهره
جدول 2 اطلاعات خامی‌ در ارتباط با سطح تورم، روند نرخ بهره کوتاه مدت و رشد قیمت نفت در اختیار قرار می‌دهد. در طی سال‌های 1381 تا 1383 روند صعودی نرخ بهره و دورنمای افزایش سودآوری بانک‌ها رونق قابل توجهی در بورس برای گروه بانک به‌وجود آورد. در طی سال‌های 1384 تا اواخر 1385 جهت نرخ بهره به سمت پایین بوده و از سال 1386 تا کنون نرخ بهره (سطح نرخ بهره کوتاه مدت سه ماهه یا گواهی سپرده) در حال تثبیت یا افزایش بوده است.
با افزایش قیمت نفت در طی چند سال اخیر فشارهای تورمی ‌رشد داشته است. از یک سو رشد نقدینگی و افزایش قیمت انرژی به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر روی بالا بردن سطح عمومی ‌قیمت موثر بوده و برای مهار آن معمولا بانک‌های مرکزی از سیاست پول گران (سیاست پولی انقباضی) استفاده می‌کنند. از سوی دیگر بالا رفتن سطح انتظارات تورمی‌در کشور موجب می‌شود که وام‌دهندگان تمایلی به در اختیار قرار دادن تسهیلات خود با نرخ بهره پایین نداشته باشند. بنابراین انتظار می‌رود نرخ بهره و سطح وام دهی برای سال‌های آینده رشد کند. معمولا در اقتصادهای پیشرفته نظیر منطقه یورو و ایالات متحده با افزایش قیمت ‌کالاها و نرخ‌های بهره، «سهام‌‌کالایی» ممکن است عملکرد بهتری نسبت به سهام مالی نظیر بانک‌ها، شرکت‌های بیمه و خدماتی باشند، اما در ایران شرایط به گونه دیگری رقم خورده است. از سال ۱۳۸۳ با کاهش سرمایه‌گذاری و پایین آمدن سطح نرخ بهره و به پیروی از آن کاهش حاشیه سود سهام گروه واسطه گری مالی و بانک میزان انتظار بازار از عملکرد آنها افت کرد، با این وجود نشانه‌های مثبت از سودآوری بانک‌های خصوصی در پی بالا رفتن نرخ بهره و وضعیت عملیاتی آنها شرایط جدیدی را ایجاد کرد. به هر روی بانک‌ها به نرخ بهره حساس هستند و به نظر می‌رسد با توجه به افزایش حاشیه سود از طریق اعطای تسهیلات به صورت‌های مختلف، روند سودآوری بانک‌ها رشد کند.
نگاهی به بستر تاریخی صنعت بانکداری
الف) دوره ۱۳۸۲ تا نیمه نخست ۱۳۸۳: این دوره آغاز ورود صنعت بانک به بورس است که با رشد شگفتی‌آور شاخص قیمت و بازده نقدی همراه شد. همان طور که پیش از این اشاره شد، سه عامل کلیدی رونق اقتصادی، افزایش حاشیه سودآوری بانک و دوره افزایش شاخص‌های بازار سرمایه به روند افزایشی صنعت بانک کمک کرد. در مورد صنعت بانک بازیگران بازار انتظارات بالایی داشتند، به طوری که این مساله را می‌توان از روی نسبت قیمت به درآمد (P/E) آن مشاهده کرد.
ب) دوره نیمه دوم 1383 تا اواخر 1385: این دوره با آغاز دوره رکود اقتصادی، کاهش چشم‌انداز سرمایه‌گذاری در بورس و پایین آمدن سطح نرخ بهره به همراه افت انتظارات بازار نسبت به سودآوری گروه بانک بود. شاخص این صنعت از سطح 150 تا نزدیک 50 واحد سقوط کرد. در کنار این صنعت شاخص گروه واسطه‌گری مالی نیز به شدت افت کرد.
پ) دوره ۱۳۸۶ تاکنون: با انتشار گزارش‌های مثبت از صنعت بانکداری و سودآوری این گروه و افزایش شاخص بورس اوراق بهادار، وضعیت گروه بانک نیز تغییر کرد و شاخص گروه در زمستان ۸۵ از کف ۵۳ واحد شروع به افزایش کرد و در ۱۳۸۶ و ۱۳۸۷ حرکت افزایشی خود را انجام داد. این دوره اگر چه با رونق اقتصادی توام نیست، اما حرکت شاخص قیمت و افزایش حاشیه سود به همراه انتشار اخبار در مورد تثبیت نرخ ۱۳ درصدی برای نرخ سود تسهیلات اعطایی بانک‌های غیردولتی به افزایش بازدهی این صنعت کمک کرد.
بررسی نمودار شاخص صنعت بانکداری
شاخص از زمستان ۱۳۸۳ تا زمستان ۱۳۸۵ در یک روند نزولی قرار گرفت و در اواخر ۱۳۸۵ نشانه‌هایی از دوره بهبود ایجاد شد. در زمستان ۱۳۸۶ علائم روشنی مبنی بر حرکت صعودی شاخص آشکار شد و تاکنون شاخص بانک در یک روند افزایشی قرار گرفته و احتمالا به سوی سطح کلیدی ۱۵۰ واحد در حرکت است. از دید تکنیکی شاخص بانک با یک مانع قوی در سطح ۱۳۵ واحد روبه‌رو است که باید به عملکرد آن به دقت توجه کرد. همچنین تا زمانی که شاخص بانک بر بالای سطح ۱۱۵ واحد جای دارد، انتظار صعود بیشتر دور از انتظار نخواهد بود. نقطه هدف در بلندمدت رسیدن به سطح ۱۵۰ است. در صورتیکه شاخص بر بالای سطح ۱۵۰ تثبیت شود، انتظار می‌رود در دوره‌های درازمدت گروه بانک حرکت صعودی قوی به نمایش بگذارد و برای سرمایه‌گذاری بلندمدت مناسب باشد.(نمودار۳)
بررسی نمودار قیمت سهام بانک پارسیان
مسیر حرکت سهام بانک پارسیان در راستای حرکت شاخص قیمت بورس اوراق بهادار و شاخص صنعت بانک است. از دیدگاه تکنیکی با گذر کردن قیمت از سطح ۱۹۰۰ ریال روند سهام بانک پارسیان افزایشی است و انتظار می‌رود در بلندمدت این حرکت ادامه یابد. با توجه به بررسی نموداری در مسیر افزایشی، سطح عرضه ضعیف در ۲۷۰۰ ریال و پس از آن در دامنه ۲۹۰۰ تا ۳۱۰۰ است. در صورت باقی ماندن در روند افزایشی نقطه هدف بلندمدت رسیدن به قیمت ۵۰۰۰ ریال است.(نمودار۴)
بررسی نمودار قیمت سهام
بانک اقتصاد نوین
با شکست سطح مقاوم کلیدی 3300‌ریال، افزایش قیمت سهام بانک اقتصاد نوین آغاز شد، اما الگوی حرکت سهام بانک پارسیان در مقایسه با اقتصاد نوین نیرومندتر به نظر می‌رسد. تا زمانی که قیمت بر بالای سطح 3300‌ریال قرار داشته باشد، انتظار ادامه حرکت افزایشی پابرجا است و بازگشت قیمت به زیر سطح 3300‌ریال، نشانه تضعیف روند افزایشی خواهد بود. در صورتی که قیمت به سطح 3000‌ریال کاهش یابد، روند افزایشی بلندمدت به مخاطره می افتد و از دیدگاه تکنیکی احتمال روند کاهشی یا رو به جلو انتظار می‌رود. با توجه به آنکه قیمت پایانی هفته بر بالای سطح 3500‌ریال بسته شده است، احتمالا حرکت بلندمدت افزایشی باقی بماند. نقطه هدف قیمت در بلندمدت رسیدن به سطح 5500‌ریال است. از دیدگاه نموداری سطح تقاضای قوی بازار احتمالا در دامنه 3000 تا 3300‌ریال و سطح عرضه نیرومند در 4000‌ریال قرار دارد.(نمودار5)
بررسی نمودار قیمت سهام بانک کارآفرین
همان‌طور که در نمودار 6 دیده می‌شود، در اواخر 1385 حرکت کاهشی با شکست سطح قوی 3000‌ریال به پایان رسیده و در طی پانزده ماه گذشته در یک کانال رو به جلو بین دو سطح مقاوم نیرومند 3000 و 4500‌ریال حرکت کرده است. تثبیت قیمت بر بالای سطح 3000‌ریال نشان می‌دهد که احساس بازار نسبت به سهام بانک کارآفرین افزایشی است و انتظار می‌رود با خروج قیمت از سطح 4500‌ریال، حرکت افزایشی تا رسیدن به نقطه هدف 7500‌ریال ادامه یابد. تنها نفوذ قیمت به سطح 3000‌ریال دورنمای روند افزایشی این سهم را به مخاطره خواهد انداخت. در مسیر افزایشی سطح عرضه در 4000 و 4400‌ریال و سطح تقاضا در دامنه 3500 تا 3600‌ریال وجود دارد. تثبیت نرخ بر بالای سطح کلیدی 4500‌ریال روند افزایشی را تقویت خواهد کرد.(نمودار6)
بررسی نمودار قیمت سهام موسسه مالی و اعتباری سینا
از زمان عرضه اولیه تاکنون حرکت قیمت بدون روند بوده و اغلب بین دو سطح کلیدی 950 و 1100‌ریال تقاضا و عرضه موثر وجود داشته است. این نکته نشان می‌دهد که سهم تمایلی به حرکت افزایشی نداشته و تنها تثبیت بر بالای سطح 1100‌ریال و پس از آن نفوذ به سطح مقاوم قوی 1250‌ریال روند افزایشی را ایجاد خواهد کرد. سطح تقاضای قوی در 1000‌ریال و عرضه نیرومند در 1100‌ریال دیده می‌شود. حرکت قیمت سهام موسسه مالی و اعتباری سینا مشابه دیگر سهام این گروه و شاخص صنعت بانک، افزایشی نیست.(نمودار7)
بررسی نسبت قیمت به درآمد
بررسی رفتار نسبت قیمت به درآمد (P/E) گروه صنعت بانک چندین نکته را آشکار می‌سازد:
- سطح انتظارات نسبت به گذشته کاهش یافته، با این وجود نسبت به دیگر صنایع در سطح مناسبی قرار دارد.
- نمودار نسبت قیمت به درآمد بانک پارسیان و بانک کارآفرین نشان می‌دهد که انتظار افزایش درآمد از سوی بازار پیش‌بینی می‌شود، اما در بانک اقتصاد نوین و موسسه مالی و اعتباری سینا انتظارات در حال افت است.
- احتمالا نسبت قیمت به درآمد بانک پارسیان با توجه به تحلیل نموداری رشد کند و بتواند در مسیر افزایش تا سطح ۸ حرکت کند. این برآورد صرفا بر پایه تجزیه و تحلیل نمودار بدست آمده است.
- میانگین نسبت قیمت به درآمد در طی سه سال گذشته 8 واحد بوده است.(نمودار8)
نمودار جمع‌بندی
نگاهی به وضعیت سودآوری گروه صنعتی بانک نشان می‌دهد که در طی دو سال گذشته آنها توانستند عملکرد مناسبی داشته باشند، هر چند درآمد تسهیلات اعطایی در سال‌جاری ممکن است با توجه به سیاست‌های پولی دستخوش تغییر شود. نرخ سود تسهیلات اعطایی توسط بانک‌های غیردولتی 13‌درصد اعلام شده که در مورد عقود مبادله‌ای و خرید دین قطعی است. بانک‌های خصوصی معمولا نرخ سود تسهیلات اعطایی در مورد عقود مشارکتی (مضاربه، سلف، مشارکت مدنی، جعاله) را حداقل بازدهی لازم برای انتخاب طرح‌های سرمایه‌گذاری در نظر می‌گیرد که این نکته می تواند به سودآوری آنها کمک کند. گذشته از موضوعات نرخ بهره، چشم‌انداز بانکداری الکترونیکی، کارت‌های اعتباری و توسعه اقتصادی ایران می‌تواند سهام این شرکت‌ها را متحول سازد. ارتباط تنگاتنگ شاخص قیمت (جو عمومی بازار) با شاخص گروه بانک نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری بلندمدت بر روی این گروه تنها زمانی می‌تواند خوشبینانه باشد که شرایط مساعدی برای کل بازار فراهم باشد. از زمان بازگشت شاخص قیمت از سطح 13هزار واحد، بانک‌ها نیز توان صعودی خود را از دست دادند و این مساله آزمون تجربی همبستگی شاخص قیمت با گروه بانک را نمایان می سازد.
www.rahnemoonsarmaye.com*