نقدی بر استاندارد حسابداری سرمایه‌گذاری‌ها

دکتر قاسم بولو*

بند ۴۳ استاندارد حسابداری شماره ۱۵ با عنوان «حسابداری سرمایه‌گذاری‌ها» بیان می‌کند که «دریافت سود سهمی (یا سهام جایزه) موجب تغییر در مبلغ دفتری سرمایه‌گذاری نمی‌شود بلکه به منظور تعیین مبلغ دفتری هر سهم، مبلغ دفتری سرمایه‌گذاری باید به تعداد کل سهام موجود بعد از دریافت سود سهمی تقسیم شود.» همان طور که از مفاد این بند ملاحظه می‌شود واژه «سود سهمی» معادل واژه «سهام جایزه» قرار گرفته است و این امر با مراجعه به تعریف واژه «سود سهمی (یا سهام جایزه)» که در بند ۵ استاندارد مذکور ارائه شده، بهتر نمایان می‌شود. طبق بند ۵ استاندارد» سود سهمی (یا سهام جایزه): عبارت است از توزیع سود به شکل سهم بین صاحبان سهام واحد تجاری از محل سود تقسیم نشده یا اندوخته‌ها که با توجه به اصلاحیه قانون تجارت موکول به تصویب مجمع عمومی فوق‌العاده است.»

اگرچه به نظر می‌رسد آثار و محتوای اقتصادی سود سهمی و سهام جایزه یکسان باشد، ولی عملا از منظر قانونی و واژگانی این دو تفاوت‌هایی به شرح زیر با یکدیگر دارند:

۱) سود سهمی (Stock dividend) عبارت است از توزیع سود به شکل سهم به جای پرداخت سود نقدی در حالی که سهام جایزه (Bonus share) عبارت است از سهام(جدیدی) که به تناسب تعداد سهام موجود بدون دریافت وجه به سهامداران فعلی اعطا می‌شود. (www.investorwords.com)

همان طور که از تعریف فوق بر می‌آید سود سهمی نوعی توزیع سود است ولی در تعریف سهام جایزه بحثی از توزیع سود به میان نمی‌آید.

۲) با توجه به مواد ۸۳ و ۸۶ اصلاحیه قانون تجارت توزیع (تقسیم) سود در صلاحیت مجمع عمومی عادی، ولی افزایش سرمایه منحصرا در صلاحیت مجمع عمومی فوق‌العاده است. از آنجا که توزیع سود و افزایش سرمایه در صلاحیت یک مجمع واحد نیست، بنابراین امکان انتشار سود سهمی با توجه به اصلاحیه قانون تجارت وجود ندارد و تعریف ارائه شده در استاندارد صادق نیست. چنانچه مجمع عمومی عادی سود توزیع کند و بلافاصله مجمع فوق‌العاده جهت افزایش سرمایه از محل سود توزیع شده در مجمع قبلی تشکیل و افزایش سرمایه تصویب شود، سهامداران می‌توانند در افزایش سرمایه شرکت نکنند و حق‌‌تقدم را فروخته و سود سهام خود را از شرکت مطالبه نمایند. با توجه به توضیحات فوق، آنچه که قاعدتا (به دلیل عدم امکان انتشار سود سهمی) مد نظر بند ۴۳ استاندارد است، همان سهام جایزه می‌باشد که در داخل پرانتز قرار گرفته است. در حال حاضر سهام جایزه با تصویب مجامع عمومی فوق‌العاده در راستای بند ۳ ماده ۱۵۸ اصلاحیه قانون تجارت منتشر می‌شود.

از آنجا که استاندارد حسابداری شماره ۱۵ در حال تجدید‌نظر است توجه به این موضوع ضروری به‌نظر می‌رسد.

*عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی و مشاور سازمان بورس