زینت مرادی‌نیا*

صکوک به لحاظ لغوی اسم جمع «صک» و معادل واژه «چک» است و به طور کلی به تمام حوالجات و تعهدات اطلاق می‌شود. اما در دنیای مالی، به آن‌دسته از گواهی‌های مالی دارایی محور که درآمدی ثابت یا متغیر داشته باشند صکوک گفته می‌شود، این اوراق قابلیت خرید و فروش در یک بازار ثانویه را نیز دارند. اوراق صکوک اجاره به عنوان پرکاربرد‌ترین نوع اوراق صکوک به‌طور معمول در چهار حوزه مورد استفاده واقع می‌شود:

• تامین دارایی

• تامین نقدینگی

• تامین سرمایه شرکت‌های لیزینگ

• تبدیل دارایی به اوراق بهادار

در مدل تامین نقدینگی به‌وسیله صکوک اجاره، که در حال حاضر اصلی‌ترین نوع اوراق اجاره مورد استفاده در ایران است، بنگاه اقتصادی (بانی) که شخصیت حقوقی سهامی یا تعاونی داشته یا نهادی عمومی و دولتی است، مالکیت دارایی خود را به یک شرکت واسط، در ازای دریافت وجوهی مشخص واگذار و سپس در قالب قرارداد «اجاره به شرط تملیک» یا «اختیار فروش» خریداری می‌کند. شرکت واسط نیز وجوه اولیه مورد نیاز بنگاه اقتصادی را از طریق انتشار اوراق اجاره تامین و به صاحبان اوراق اجاره در موعدهای تعیین شده اجاره بهای دریافتی از مالک اصلی را پرداخت می‌کند. به بیان دیگر نهاد یا شرکت واسط وکیل سرمایه‌گذاران در فرآیند سرمایه‌گذاری و عملیات دریافت و پرداخت سود آن است.دوره‌های پرداخت اجاره می‌تواند در قالب ماهانه، فصلی و سالانه حتی در ابتدا یا انتهای دوره اجاره نیز باشد. البته در نمونه‌های انتشار یافته در ایران مواعد پرداخت اجاره‌بها به‌صورت فصلی، لحاظ شده است.لازم به یادآوری است در روش تامین نقدینگی، کلیه نقل و انتقالات انجام گرفته دارایی مورد نظر و درآمد حاصل از انتشار اوراق در قالب قراردادهای صکوک، معاف از مالیات است. به علاوه امکان شناسی سود حاصل از فروش دارایی با امکان بهره‌مندی از معافیت مالیاتی نیز برای دارنده وجود خواهد داشت. قوانین و مقررات مربوطه: مهم‌ترین مقررات مربوط به انتشار اوراق اجاره (صکوک) طبق دستورالعمل انتشار اوراق اجاره (مصوب ۱۱/۵/۱۳۸۹ شورای‌عالی بورس) به اختصار به شرح زیر است:

• شرایط بانی:

الف - شخص حقوقی غیردولتی:

- قالب حقوقی آن سهامی یا تعاونی باشد.

- مجموع جریان نقدی حاصل از عملیات آن در دو سال مالی اخیر مثبت باشد.

- حداکثر نسبت مجموع بدهی‌ها به دارایی‌های آن ۹۰ درصد باشد.

- اظهارنظر بازرس و حسابرس شرکت در خصوص صورت‌های مالی دو دوره مالی اخیر آن مردود یا عدم اظهارنظر نباشد.

ب- شخص حقوقی عمومی یا دولتی شامل:

- وزارتخانه‌ها

- اشخاص حقوقی مشمول ماده ۴ قانون محاسبات عمومی

تبصره: شرکت‌ها و موسسات دولتی که شمول قوانین و مقررات عمومی به آنها مستلزم ذکر یا تصریح نام است، از جمله شرکت ملی نفت ایران و شرکت‌های تابعه و وابسته به وزارت نفت و شرکت‌های تابعه آنها، سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران و شرکت‌های تابعه آن، سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران و شرکت‌های تابعه آنها، مشمول شرایط بند الف این ماده هستند.

ج- حسابرس بانی در زمان ارائه طرح تامین مالی از طریق انتشار اوراق اجاره و آخرین سال مالی ماقبل آن باید از میان موسسات حسابرسی معتمد سازمان انتخاب شده باشد.

• شرایط دارایی:

الف - مشخصات عمومی

- به ‌کارگیری آن در فعالیت بانی، منجر به ایجاد جریانات نقدی شده یا از خروج وجوه نقد جلوگیری کند.

- هیچ گونه محدودیت یا منع قانونی، قراردادی یا قضایی برای انتقال دارایی، منافع و حقوق ناشی از آن وجود نداشته باشد.

- تصرف و اعمال حقوق مالکیت در آن برای نهاد واسط دارای هیچگونه محدودیتی نباشد.

- مالکیت آن به صورت مشاع نباشد.

- امکان واگذاری به غیر را داشته باشد.

- تا زمان انتقال مالکیت دارایی به ناشر، دارایی از پوشش بیمه‌ای مناسب و کافی برخوردار باشد.

ب- انواع دارایی قابل قبول

- زمین

- ساختمان و تاسیسات

- ماشین‌آلات و تجهیزات

- وسایل حمل و نقل

مزایا و ویژگی‌های تامین مالی از طریق انتشار اوراق اجاره:

- سهولت و سرعت انتشار آن

- پایین بودن نرخ هزینه آن

- نبود محدودیت برای نحوه مصرف وجوه حاصل از انتشار

- برخورداری از بازار ثانویه مناسب

- طولانی بودن عمر اوراق یادشده (از یک سال تا پنج سال)

- پرداخت اصل بدهی در تاریخ سررسید.

* کارگزار بورس اوراق بهادار