علیرضا شهریاری*

رشد چشمگیر تعداد صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سال‌های اخیر و اقبال عمومی بازار سرمایه به آنها، واحدهای سرمایه‌گذاری این صندوق‌ها را به یکی از ابزار‌های مالی رایج مبدل کرده است. تاکنون در مورد مزایای سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها مباحث فراوانی مطرح شده است، اما توجه به جنبه‌های منفی آنها، برای تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران و نیز کنترل‌های موثرتر نهاد‌های نظارتی بر آنها خالی از لطف نیست. به رغم آن که فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری به تازگی در کشورمان آغاز شده است، اما پیدایش آنها در بازار‌های سرمایه اروپایی و آمریکا به سال‌های دور برمی‌گردد. بنابراین نظر به این که استفاده از تجربیات بین‌المللی در این زمینه می‌تواند مفید واقع شود، در این نوشتار سعی شده است برخی از ناهنجاری‌ها و اعمال غیر‌قانونی صورت گرفته در صنعت صندوق‌های سرمایه‌گذاری، مورد بررسی و موشکافی قرار گیرد. قبل از آغاز بحث بیان این نکته ضروری است که بیان مسائل و ناهنجاری‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بازارهای سرمایه غربی، تنها با هدف افزایش آگاهی مشارکت‌کنندگان در بازارهای سرمایه داخلی است و به نظر نگارنده با توجه به نظارت موثر و دقیق سازمان بورس اوراق بهادار تهران و سایر متولیان این حرفه بر فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری احتمال به وجود آمدن مشکلات یادشده در صندوق‌های سرمایه‌گذاری فعال در کشورمان ضعیف به نظر می‌رسد. دو نوع اصلی و رایج سوء‌استفاده‌های معاملاتی در صنعت صندوق‌های سرمایه‌گذاری، معاملات مکرر و معاملات دیرهنگام است. طبق تعریف مندرج در سایت اینوستوپدیا، معاملات مکرر، نوعی عمل قانونی اما نادرست است که در آن معامله‌گران تلاش می‌کنند از طریق صدور و ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری به میزان تفاوت NAV‌های روزانه، سودهای کوتاه مدت کسب کنند.

معاملات مکرر در صندوق‌های سرمایه‌گذاری نباید با معاملات مکرر سهام اشتباه گرفته شود. زیرا معاملات مکرر سهام، عملی پذیرفته شده در علم مالی است که هدف آن پیش بینی بهترین زمان برای خرید و فروش سهام است.

معاملات مکرر واحدهای سرمایه‌گذاری، بر سرمایه‌گذاران بلندمدت صندوق‌ها اثر منفی می‌گذارد زیرا آنها متحمل هزینه‌های بالای مبادله معاملات مکرر سرمایه‌گذاران کوتاه‌مدت می‌شوند. به منظور جلوگیری از این مساله، بیشتر صندوق‌های سرمایه‌گذاری، جرایمی به منظور ابطال زودتر از موعد واحدهای سرمایه‌گذاری، تحت عنوان کارمزد ابطال تعیین می‌کنند.

معاملات دیرهنگام، طبق تعریف مندرج در سایت اینوستوپدیا، یک عمل غیر اخلاقی (و غیر‌قانونی) است که در آن صدور و ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری بعد از اتمام ساعات کاری صورت می‌گیرد اما به نوعی در سیستم ثبت می‌شود که گویی معامله صدور یا ابطال قبل از بسته شدن معاملات بازار صورت گرفته است. NAV صندوق‌های سرمایه‌گذاری در ساعت ۴ بعد از ظهر محاسبه می‌شود و تا زمانی که بازار دوباره باز شود تغییر نمی‌کند.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری به برخی از مشتریان خاص خود اجازه صدور و ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری را بعد از اتمام ساعات کاری می‌دهند، اما شرایط را مشابه با زمانی تنظیم می‌کنند که گویا معامله یادشده قبل از ساعت ۴ بعد‌از‌ظهر اتفاق افتاده است. این عمل به مشتریان خاص صندوق فرصت می‌دهد تا در زمانی که اطلاعات اثرگذار بر NAV صندوق بعد از بسته شدن بازار منتشر می‌شود، سود کسب کنند. در زمانی که اطلاعات پس از بسته شدن بازار منتشر می‌شود، به علت آن که NAV ثابت است ممکن است ارزش واقعی صندوق را نشان ندهد، اما زمانی که بازار دوباره باز می‌شود ارزش واقعی تحقق می‌یابد. در این زمان، معامله‌گران دیرهنگام واحدهای خود را با سود ابطال می‌کنند.

* دانشجوی دکترای حسابداری

Shahr_iari@yahoo.com