علی سنگینیان
یکی از معیارهای مهم سرمایه‌گذاران برای فعالیت در یک بازار، درجه توسعه‌یافتگی آن و سطح کمی و کیفی خدمات ارائه شده و رویه‌های عملیاتی و مقرراتی بازار است.

با توجه به این موضوع، از سال‌های گذشته، شرکت‌های بین‌‌المللی ارائه‌کننده شاخص مانند فوتسی و مورگان استانلی، معیارهای مختلفی برای طبقه‌بندی بازارهای سرمایه کشورها از نظر درجه توسعه‌یافتگی طراحی کرده‌اند که براساس آن و با در نظرگرفتن برخی معیارهای کمی و کیفی، بازارهای اوراق بهادار را به سه دسته توسعه‌یافته، نوظهور و در حال توسعه تقسیم‌بندی می‌کنند که این دسته‌بندی می‌تواند به‌عنوان علامتی برای هدایت سرمایه به این بازارها در نظر گرفته شود.
داوجونز، از سال ۲۰۱۱، روش متفاوتی برای این منظور طراحی و ارائه کرده است که علاوه بر قواعد کلی و معیارهای متعارف از دیدگاه‌ فعالان بازار و اعضای کمیته طبقه‌بندی هم برای طبقه‌بندی نهایی استفاده می‌کند.
بنابراین، این روش برخلاف روش‌های قبلی، کاملا ریاضی و بر مبنای قواعد کمی نیست و می‌تواند نتایج بهتری در شرایط خاص ارائه کند.
البته این روش هم همانند روش‌های قبلی، بازار سرمایه کشورها را به سه دسته توسعه‌یافته، نوظهور و در حال توسعه تقسیم‌بندی می‌کند و مبنای آن هم سه معیار کلی، ساختار بازار و چارچوب نظارتی، محیط معاملاتی و کارآیی عملیاتی است. این سه معیار، ویژگی‌هایی هستند که بیشتر توسط سرمایه‌گذاران و برای تعیین درجه نسبی توسعه‌یافتگی و راحتی انجام معامله در بازارها مورد توجه قرار می‌گیرند.
جنبه‌های مختلف این سه معیار در جدول 1 نشان داده شده است.
ملاحظه می‌شود، بخش عمده‌ای از محورها به ارزیابی سرمایه‌گذاران خارجی از بازار مربوط می‌شود. چرا که انتظار می‌رود سرمایه‌گذاران خارجی در قیاس با سرمایه‌گذاران داخلی و با توجه به گزینه‌های موجود سرمایه‌گذاری، بهتر بتوانند در مورد سطح کمی و کیفی هر بازار، اظهار نظر کنند.
البته همان‌طور که پیش‌تر بیان شد، ارزیابی کاملا به‌صورت ریاضی و براساس سطح کمی این معیارها انجام نمی‌شود و در کنار معیارها، بازخوردهای دریافتی از بازار نیز در رتبه‌بندی کلی مدنظر قرار می‌گیرد. براین اساس، بازارها به سه دسته تقسیم می‌شوند.
بازارهای توسعه‌یافته: بازارهایی که کاملا در دسترس سرمایه‌گذاران خارجی هستند و از سرمایه‌گذاران خارجی حمایت می‌کنند.
بازارهای نوظهور: اغلب دسترسی پذیری کمتری نسبت به بازارهای توسعه یافته دارند. اما از سطح قابل قبولی از باز بودن برخوردارند.
بازارهای در حال توسعه: به‌طور معمول چندان در دسترس سرمایه‌گذاران خارجی نیستند و در برخی موارد، محدودیت‌های قابل‌توجهی در ساختار مقرراتی و محیط عملیاتی آنها وجود دارد. این بازارها در مراحل اولیه توسعه قرار دارند و از ثبات لازم برخوردار نیستند.
جدول 2 آخرین طبقه‌بندی انجام‌شده توسط داوجونز در مارس 2011 را نشان می‌دهد.
هرچند با توجه به محدودیت‌های موجود، بازار سرمایه کشور در این دسته‌بندی مورد بررسی قرار نگرفته است. اما براساس شواهد، به‌نظر می‌رسد ایران در گروه بازارهای در حال توسعه قابل دسته‌بندی باشد.
نگاهی دوباره به معیارها نشان می‌دهد، ایجاد دسترسی به بازار برای سرمایه‌گذاران خارجی، رفتار برابر با آنان و همچنین حذف محدودیت‌های معاملاتی برای خارجیان و سهولت ورود و خروج منابع خارجی یکی از مهم‌ترین معیارها برای تعیین سطح توسعه‌یافتگی بازارها است. بنابراین، ضروری است در کنار تقویت ساختارهای قانونی، بهبود سیستم‌های معاملاتی و عملیات تسویه و پایاپای و تلاش برای بهبود نقدشوندگی از طریق معرفی ابزارهای جدید و سازوکارهای معاملاتی متنوع که در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته‌اند، توجه لازم به برنامه‌های جذب سرمایه‌گذاران خارجی در دستور کار دولت و مقامات بازار سرمایه کشور قرار گیرد. بدیهی است در این ارتباط، علاوه بر اصلاح مقررات سرمایه‌گذاری خارجی و رفع محدودیت‌های موجود برای انتقال منابع، توسعه فعالیت‌ نهادهای مالی خارجی در کشور که ایجاد‌کننده دسترسی سرمایه‌گذاران خارجی به بازار هستند باید به‌طور جدی پیگیری شود. زیرا باور دارم که بازار سرمایه ایران با توجه به قابلیت‌ها و ظرفیت‌های موجود، توانایی گذر از شرایط فعلی و دست‌یابی به سطح بالاتری از توسعه‌یافتگی برخوردار است.
* معاون مطالعات اقتصادی و توسعه بازار شرکت بورس