خرید و فروش سهام کارگزاری‌ها، چرا و چگونه؟
گروه بورس- اعظم شریفی: بحث صدور مجوز جدید برای شرکت‌های کارگزاری از آن موضوعاتی است که طی دوره‌های مختلف به خصوص در زمان رونق بورس مورد توجه قرار می‌گیرد. عدم صدور مجوز جدید طی سالیان گذشته همواره موافقان و مخالفانی داشته است؛ موافقان با استدلال کافی بودن تعداد کارگزاران خواستار توسعه خدمات در این صنعت بوده و به اعتقاد مخالفان، این اقدام انحصار گسترده‌ای را از سوی دارندگان مجوز ایجاد کرده است.
قیمت‌های نجومی برای پیشنهاد نقل و انتقال مجوز این کارگزاران نیز استدلال دیگری است که مخالفان توقف صدور مجوز برای شکستن انحصار در کارگزاری‌ها مدعی هستند. در گزارش پیش‌رو رییس اداره امور کارگزاران سازمان بورس و اوراق بهادار به همراه یک کارگزار در کنار یک منتقد پاسخگوی سوالات ما در این زمینه هستند.
سهام کارگزاران چگونه خرید و فروش می‌شود؟
رییس اداره امور کارگزاران سازمان بورس و اوراق بهادار درخصوص ساز‌وکار خرید و فروش سهام کارگزاری‌ها گفت: پس از مذاکره متقاضیان خرید سهام شرکت‌های کارگزاری با سهامداران فعلی و لزوم افزودن عبارت «اجرایی شدن توافقات منوط و معلق به تایید سازمان بورس و اوراق بهادار است» در توافقنامه اولیه؛ نیاز است که فرم‌های مربوط به فرآیند تغییر سهامداری شرکت‌های کارگزاری مندرج در سایت سازمان بورس و اوراق بهادار تکمیل شود و متقاضیان خرید سهام کارگزاری، این فرم‌ها را به همراه برنامه‌های مدون جهت رشد و توسعه فعالیت‌های شرکت کارگزاری در آینده، از طریق شرکت کارگزاری مربوطه و طی نامه رسمی به اداره امور کارگزاران سازمان بورس و اوراق بهادار ارسال کنند. مهین فرهادی در گفت‌وگو با دنیای اقتصاد افزود: سهامداران فعلی فروشنده سهام نیز ضمن اعلام دلایل واگذاری سهام، لازم است که فرم درخواست بررسی انتقال سهام را تکمیل و به پیوست نامه مزبور ارسال کنند.
وی با بیان اینکه این اداره پس از بررسی مدارک دریافتی، سوابق معاملاتی سهامداران جدید را از سایر ادارات مربوطه استعلام می‌کند تا فاقد هر گونه سابقه تخلفاتی از قبیل معاملات مبتنی بر اطلاعات محرمانه یا دستکاری در بازار باشند، خاطرنشان کرد: سپس سوابق حرفه‌ای و مدارک تحصیلی سهامداران جدید از لحاظ ارتباط با بازار سرمایه بررسی می‌شود؛ همچنین مواردی از قبیل ذی‌نفع نبودن افراد متقاضی، نداشتن سهام سایر شرکت‌های کارگزاری نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد. وی افزود: اطلاعات دریافتی پس از جمع‌بندی و بررسی، جهت تصمیم‌گیری به مقامات مافوق ارائه می‌شود و در صورت حائز شرایط بودن متقاضیان سهامداری و اینکه این تغییرات منجر به رشد و توسعه فعالیت شرکت کارگزاری در بازار سرمایه شود، موافقت و تاییدیه لازم توسط سازمان صادر و به شرکت کارگزاری اعلام می‌شود.
این مقام مسوول در سازمان بورس و اوراق بهادار با تاکید بر اینکه قیمت سهام شرکت‌های کارگزاری براساس توافق خریدار و فروشنده صورت می‌پذیرد و سازمان بورس در جریان قیمت معامله سهام شرکت‌های کارگزاری نیست، تصریح کرد: اعطای مجوز تاسیس شرکت کارگزاری بر اساس دستورالعمل صدور مجوز تاسیس و فعالیت کارگزاری در بورس با اعلان فراخوان انجام می‌گیرد و در حال حاضر ۱۰۸ شرکت کارگزاری ثبت شده نزد سازمان در حال فعالیت هستند که با توسعه فعالیت و کسب رتبه لازم امکان اینکه در کلیه بورس‌ها و فرابورس فعالیت کنند، فراهم است. در حال حاضر حضور این تعداد کارگزاری در هر یک از بورس‌ها و فرابورس از جهت تعداد کارگزاری مناسب است. اما در صورتی که این تعداد در بازار سرمایه نتواند پاسخگوی سرمایه‌گذاران باشد، به طور قطع سازمان بورس و اوراق بهادار سیاست‌های لازم را در این خصوص در پیش خواهد گرفت.
وی گفت: براساس آخرین آمار در حال حاضر ۱۰۸ شرکت کارگزاری با کسب رتبه لازم می‌توانند همزمان در بورس‌های مختلف فعالیت کنند. به تفکیک بورس‌ها ۹۳ شرکت کارگزاری در بورس اوراق بهادار تهران و ۷۵ شرکت کارگزاری در بورس کالای ایران فعالیت دارند. همچنین تعداد ۸۸ شرکت کارگزاری در فرابورس ایران فعال هستند.
نگاهی به وضعیت صنعت کارگزاری
فرهادی درخصوص وضعیت کنونی صنعت کارگزاری با اشاره به اینکه شرکت‌های کارگزاری موتور محرک بازار سرمایه بوده و پل ارتباطی بین سرمایه‌گذاران و بازار سرمایه هستند، گفت: از این رو کارگزاران با ارائه خدمات کارآ و موثر و جلب رضایت سرمایه‌گذاران در چارچوب مقررات و رفتار حرفه‌ای می‌توانند نقش مهمی در افزایش فرهنگ سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه، جذب سرمایه‌گذاران و توسعه بازار سرمایه ایفا کنند.
وی ادامه داد: در حال حاضر صنعت کارگزاری با توجه به اجرای برنامه‌های رتبه‌بندی سالانه آنها توسط سازمان، صدور گواهینامه‌های حرفه‌ای گوناگون در بازار سرمایه برای شاغلین این صنعت و به کارگیری نرم‌افزارهای جدید، روندی رو به رشد و گسترش متوازن را تجربه می‌کند. درحال حاضر این صنعت بسیار پویا بوده و با به کارگیری نیروهای تحصیلکرده و حرفه‌ای و فراهم کردن امکان توسعه فعالیت‌ها، آینده روشنی را پیش رو دارد، به طوری که کارگزاران از شرکت‌های کوچک با تعداد کم پرسنل که بیشتر از اعضای خانواده سهامداران بودند و فضای مناسبی نیز در اختیار نداشتند، تبدیل به شرکت‌هایی با پرسنل توانمند و سهامداران حقوقی و فضا و محیط مناسب کاری و همچنین نرم‌افزارهای جامع شده‌اند.
رییس اداره امور کارگزاران سازمان بورس و اوراق بهادار با بیان اینکه امکان تغییرات سهامداری بدون تایید سازمان بورس منتفی است، افزود: از آنجا که تغییرات سهامداری شرکت‌های کارگزاری باید در اداره ثبت شرکت‌ها ثبت شود، طبق قانون بازار سرمایه و هماهنگی به عمل آمده بین سازمان بورس و اداره مزبور از سال ۱۳۸۵ ثبت کلیه تغییرات سهامداری شرکت‌های کارگزاری پس از اخذ تاییدیه از سازمان بورس انجام می‌شود. در ضمن کارگزاران موظفند از حسابرسان معتمد سازمان بورس به عنوان حسابرس مستقل و بازرس قانونی استفاده کنند و حسابرسان مزبور موظفند کلیه موارد مورد نظر سازمان از جمله تغییرات سهامداری را بررسی و درصورت عدم رعایت مقررات موضوع را گزارش کنند. در نهایت کلیه تخلف‌های احتمالی به کمیته رسیدگی به تخلفات ارجاع و مورد بررسی قرار خواهد گرفت و متناسب با نوع تخلف مجازات‌ها اعمال می‌شود که حتی ممکن است مجوز شرکت‌های کارگزاری لغو شود.
وی در پاسخ به این سوال که چرا مدیران سابق سازمان کارگزاران بورس خریداران مجوزهای کارگزاری هستند، تصریح کرد: کلیه افراد می‌توانند متقاضی سهامداری شرکت‌های کارگزاری باشند و تبعیضی بین افراد وجود ندارد و سازمان بی‌طرفانه درخواست کلیه داوطلبان را بررسی می‌کند. از آنجا که صنعت کارگزاری کاملا تخصصی است، بنابراین خود به خود سرمایه‌گذاران متخصص و آشنا به بازار سرمایه را جلب می‌کند. افرادی که دارای سابقه فعالیت در بازار سرمایه بوده و از دانش و اطلاعات کافی در این زمینه برخور دارند، می‌توانند با حضور موثر خود به رشد و توسعه بازار سرمایه کمک کنند. ضمن اینکه در سال‌های اخیر هیچ کدام از مدیران متقاضی خرید مجوز کارگزاری نبوده‌اند.
از سوی دیگر از آنجا که ورود سهامداران غیرمتخصص به این بازار ریسک‌های سرمایه‌گذاران بازار سرمایه را افزایش می‌دهد، سازمان بورس برای کاهش ریسک صنعت کارگزاری تلاش دارد امکان ورود سهامداران غیر متخصص را به این صنعت کاهش دهد.
سهام کارگزاری‌ها به فرابورس نمی‌آید
وی درخصوص معامله سهام کارگزاری‌ها در بازار سرمایه نیز تاکید کرد: به نظر می‌رسد درصورت فراهم شدن امکان معامله سهام شرکت‌های کارگزاری در فرابورس، ریسک این صنعت افزایش و قدرت پاسخگویی به سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه، کاهش یابد. شاید در آینده با گسترش و رشد شرکت‌های کارگزاری بتوان شخصیت حقوقی آنها را از شرکت سهامی خاص به عام تبدیل کرد مثل سهام بانکها با اعمال محدودیت‌های خاص نسبت به پذیرش و خرید و فروش سهام آنها در بورس یا فرابورس اقدام کرد.
در ادامه فرهادی در پاسخ به اینکه چرا در این شرایط در حالی که طی ۷ سال گذشته مجوز چندین بانک توسط بانک مرکزی داده شد، بورس مجوز کارگزاری نمیدهد، گفت: صدور مجوز جدید شرکت کارگزاری طبق دستورالعمل صدور مجوز تاسیس و فعالیت شرکت‌های کارگزاری با اعلان فراخوان انجام می‌گیرد. مشتریان بانکها عموم مردم بوده و امکان گسترش آنها در اقصی‌نقاط کشور وجود دارد، زیرا برای هر بانک امکان جذب مشتری به تعداد کافی وجود دارد ولی تعداد سرمایه‌گذاران فعال در بازار سرمایه به نسبت محدود است؛ زیرا هرگونه ورود به این بازار نیاز به سطحی از اطلاعات و دانش مالی و اقتصادی دارد. در ضمن با به کارگیری سیستم‌های جدید معاملات برخط و مرکز تماس تلفنی توسط کارگزاران، امکان دسترسی تعداد بیشتری از افراد در اقصی نقاط کشور فراهم شده است.
وی خاطرنشان کرد: فعالیت در حوزه کارگزاری با توجه به بازارهای جدید و ابزارهای جدید بسیار متنوع شده است، بنابراین حضور در این صنعت به تخصص و دانش بالاتری نیاز دارد. بانکها ابزارهای مالی بدون ریسک یا کم ریسک با بازدهی ثابت را عرضه می‌کنند، ولی کارگزاران خدمات مربوط به ابزارهای مالی متنوع با درجات ریسک و نرخ‌های بازده متغیر را ارائه می‌کنند. به این لحاظ حضور در این صنعت باید با دقت بیشتری انجام پذیرد.
سهام کارگزاری‌ها بیشتر از این ارزش دارد
مدیرعامل کارگزاری بانک اقتصاد نوین نیز با اشاره به اینکه سازمان بورس بر نقل و انتقال سهام شرکت‌های کارگزاری نظارت کامل دارد، گفت: فعالیت کارگزاری‌ها کاملا تخصصی است، بنابراین نقل و انتقال سهام یک شرکت کارگزاری مثل سایر شرکت‌ها آزادانه صورت نمی‌گیرد و به راحتی منتقل نمی‌شود، بلکه خریدار باید واجد شرایط و خصوصیاتی باشد تا بتواند سهامداری در شرکت کارگزاری را داشته باشد و این موضوع باید به تایید سازمان بورس و اوراق بهادار نیز برسد. نصرالله برزنی خاطرنشان کرد: خریدار شرکت کارگزاری علاوه بر دانش کافی درخصوص فعالیت در بازار سرمایه باید از حسن شهرت و سابقه نیز برخوردار باشد، تا اجازه نقل و انتقال شرکت کارگزاری داده شود.
وی با بیان اینکه سازمان بورس درخصوص مبالغ تعیین شده برای معاملات و انتقال سهام کارگزاری‌ها نظر نمیدهد، افزود: سازمان درخصوص مبالغ تعیین‌شده برای نقل و انتقال سهام کارگزاری‌ها اظهارنظر نمی‌کند و حساسیتی نیز در این خصوص ندارد، زیرا این موضوع توافقی بین خریدار و فروشنده است. تنها موضوعی که برای سازمان حائزاهمیت است، شرایطی است که خریدار باید دارا باشد تا بتواند به عنوان سهامدار جدید شرکت کارگزاری شناخته شود.
مدیرعامل کارگزاری بانک اقتصاد نوین درخصوص صنعت کارگزاری تاکید کرد: به اعتقاد من بهتر است بازار سرمایه را به عنوان یک صنعت در نظر بگیریم که یکی از ارکان اصلی آن کارگزاران و واسطه‌های مالی هستند. در گذشته کارگزاران تنها در نقش اجراکننده سفارشات خریدار و فروشنده بودند که نقش بنگاه معاملات ملکی را ایفا کردند. اما در حال حاضر کارگزاران نقش‌های وسیع‌تری را بر عهده دارند که می‌توانند نقش موسسه‌های تامین سرمایه را هم داشته باشند و صندوق‌های سرمایه‌گذاری و سبدها را اداره می‌کنند.
برزنی ادامه داد: از سوی دیگر نقش کارگزاری‌ها با فعالیت در بورس‌های کالا، انرژی و اوراق بهادار تنوع زیادی یافته است که نشان می‌دهد کارگزاران توانایی انجام دادن هر فعالیتی که در اوراق بهادار صورت می‌گیرد را دارند.
وی با تاکید بر اینکه عملکرد کارگزاران در کشورهای توسعه یافته اینگونه است، افزود: مجموع عملکرد شرکت‌های کارگزاری وسیع‌تر از بانکها است و ما نیز به عنوان کشورهای نوظهور در این مسیر حرکت می‌کنیم تا تحول در این صنعت را گسترش دهیم. برزنی درباره قیمت‌های میلیاردی مجوز کارگزاری‌ها تاکید کرد: بانک مریل لینج ابتدا به عنوان یک کارگزاری فعالیت داشت و توانست در این حد رشد کند، بنابراین قابلیت‌های صنعت کارگزاری با توجه به آینده‌ای که می‌‌توان برای این صنعت متصور بود بسیار قابل توجه است. بر این اساس ارقام ۲ تا ۳ میلیارد تومانی که برای مجوزهای کارگزاری‌ها در نظر گرفته می‌شود، بسیار ناچیز است. همان طور که امتیاز و کنترل یک بانک به مراتب بیشتر از سرمایه بانک می‌تواند ارزش داشته باشد، امتیاز کارگزاری‌ها نیز ارزندگی بالایی دارند. به گفته برزنی، بررسی و مقایسه آماری عملکرد کارگزاران طی این سال‌ها نشان می‌دهد به طور نمونه در سال ۶۸ حجم معاملات بورس اوراق بهادار یک میلیارد تومان بود و حدود ۱۵ کارگزاری در مجموع تنها ۸ میلیون تومان کارمزد گرفتند. در صورتی که در حال حاضر برخی کارگزاران موفق در یک روز توانسته‌اند تا ۲ میلیارد تومان کارمزد هم داشته باشند که قابل مقایسه با قبل نیست.مدیرعامل کارگزاری بانک اقتصاد نوین افزود: مرزی برای گسترش فعالیت کارگزاران وجود ندارد و اگر یک کارگزاری به هر دلیلی نمی‌تواند به فعالیت خود ادامه دهد، فرصتی را برای افرادی که می‌خواهند در این حوزه وارد شوند، ایجاد می‌کند که با گسترش فعالیت خود سودآوری شرکت‌ها را افزایش دهند، زیرا مرزی برای رشد این صنعت نیست.
برزنی درخصوص افرادی که توانسته‌اند مجوز کارگزاری دریافت کنند، گفت: هرچند بیشتر این افراد از کارکنان خود سازمان بورس در گذشته بودند، اما در واقع این افراد در آن مقطع قشر تحصیلکرده و مطلع بازار سرمایه بودند که می‌توانستند در گسترش بازار نقش داشته باشند. بنابراین بحث تبعیض یا پارتی‌بازی در اعطای مجوز کارگزاری مطرح نبوده است.
این کارگزار بازار سرمایه درخصوص معاملات سهام کارگزاری‌ها در فرابورس افزود: این سهم از نوع خاص است که بدون مجوز بی‌ارزش است، بنابراین وقتی که در فرابورس عرضه شود نفعی برای خریدار ندارد؛ زیرا خریدار اول باید تایید صلاحیت شود، بنابراین در واقع در این بازار نقل و انتقال صورت نمی‌گیرد. در همه جای دنیا هم این طور است یک کرسی کارگزاری با مجوز قابل انتقال است.این در حالی است که تعداد کارگزاری‌ها در کشورهای دیگر نیز همین حدود است، زیرا اگر ۹۰ کارگزاری تا ۹۰۰ کارگزاری افزایش یابند فرصت رشد پیدا نمی‌کنند و برخی از آنها ممکن است ورشکست شوند. علت اینکه برخی فروشنده می‌شوند هم این است که نمی‌توانند توسعه پیدا کنند. در حال حاضر بیش از ۶۰ درصد شرکت‌های کارگزاری مشکل تامین هزینه‌ها را دارند. در این شرایط صدور مجوز جدید کمکی نمی‌تواند بکند و بهتر است افرادی که می‌خواهند در این صنعت فعالیت کنند بیایند امتیاز را از کارگزاران ناموفق بگیرند و فعالیت کنند.
چرا مجوز کارگزاری نمی‌دهند؟
از سوی دیگر یک فعال بازار سرمایه با انتقاد از اینکه در انتقال مجوز کارگزاری‌ها ساز و کار مشخصی وجود ندارد، گفت: اصولا قانون در مورد قابل خرید و فروش بودن مجوز کارگزاری هم روشن نیست. رضا معظمی افزود: در واقع منطقی نیست که یک مجوز کارگزاری به فرد یا افرادی داده شود و این افراد در سایه انحصاری که دلیل آن مشخص نیست بتوانند این مجوز را تا یک میلیون دلار بفروشند در واقع مشخص نیست این افراد برای چه مجوز کارگزاری را دریافت کرده و برای چه دیگر افراد از این مساله محروم هستند. از سوی دیگر لیست این افراد هم نامشخص است یعنی هیچ جایی به صورت شفاف وجود ندارد که کسی بتواند سهامداران شرکت‌های کارگزاری را مشخص کند.
وی با بیان اینکه همه تحولات بازار سرمایه تحت نظارت سازمان بورس است، تاکید کرد: ولی عجیب است در مورد قیمت سهام کارگزاری هیچ کس نظارتی نمی کند یعنی به صورت رسمی چیزی از وجود نظارت گفته نمی‌شود. کارگزاری‌های یک نهاد مالی مثل بانکها، صندوق‌های قرض‌الحسنه، موسسات مالی، شرکت‌های بیمه، صرافی‌ها و لیزینگ‌ها هستند که مجوز آنها صادر می‌شود، سهامدارانشان مشخص است و خرید و فروش سهامشان هم شفاف است، اما در این میان در شرایطی که ده‌ها بانک و بیمه و لیزینگ در هشت سال اخیر مجوز فعالیت دریافت کرده‌اند، مجوز جدیدی برای شرکت‌های کارگزاری صادر نشده است.
معظمی تاکید کرد: در همین حال چون سهامداران از بازار انحصاری موجود خاطر جمع هستند، اگر بخواهند سهام خود را بفروشند ممکن است در هر لحظه پشیمان شوند و دیده شده یک فروشنده گاهی همزمان با ده نفر در حال مذاکره است و تا زمان واگذاری سهام بارها پول بیشتری را می‌طلبد.
از نظر این فعال بازار سرمایه وضعیت صنعت کارگزاری درست مثل دیگر صنایع انحصاری است. یعنی شرایطش مثل صنعت خودرو ما است. شرایط انحصاری موجب می‌شود تا شرکت‌های کارگزاری برای ارائه خدمات جدید یا کاهش هزینه سرمایه گذاران اقدامی صورت ندهند. و عملا شرایط ساکن و بدون تحرکی در این فضا حاکم باشد. مردم هم ناچار به تحمل خدمات گران و محدود این شبکه هستند.
رضا معظمی با انتقاد از عدم صدور مجوزهای جدید برای شرکت‌های کارگزاری تاکید کرد: در حال حاضر در کشور ۶۰۰صرافی داریم که مجموع سرمایه و گردش مالی آنها چند ده برابر صنعت کارگزاری با کمتر از صد شرکت فعال است و گردش مالی بنگاه‌های املاک شمال تهران از کارگزارهای بورس به مراتب بالا تر است. به خاطر همین است که معتقدیم اگر شفافیت بر معاملات کارگزاری‌ها حاکم شود ارزش این شرکت‌ها کمتر از رقم‌های کنونی است و انحصار کنونی تنها در خدمت این حباب ارزشی است. از سویی دیگر، ایجاد رقابت در صنعت کارگزاری می‌تواند به رشد این صنعت کمک کند.
ارسال نظر