دکتر جواد بستانیان*

در سال گذشته رییس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور بخشنامه‌ای صادر کرد که طبق آن کسانی که به عنوان عضو هیات مدیره و بازرس شرکت انتخاب می‌شوند، باید به‌جز مدارک شناسایی، گواهی عدم سوء‌پیشینه و اقرارنامه محضری در خصوص شامل نبودن ممنوعیت‌های تصدی سمت‌های یادشده مندرج در قانون تجارت و اصل ۱۴۱ قانون اساسی به مرجع ثبت شرکت‌ها ارائه کنند. در نتیجه‌ این بخشنامه، به تعداد اعضای هیات‌مدیره که هر دو سال یکبار انتخاب می‌شوند و بازرسان اصلی و علی‌البدل که هر سال انتخاب می‌شوند، مراجعه به بانک برای پرداخت هزینه، مراجعه به واحدهای صدور گواهی عدم سوء‌پیشینه برای انجام مراحل انگشت نگاری و انتظار برای دریافت گواهی و نیز مراجعه به دفاتر اسناد رسمی برای تنظیم اقرارنامه، ثبت در دفاتر و امضای سند و دفتر، به انبوه کارهای هزینه زای بیهوده اضافه شد.پس از گذشت مدتی، به دلیل بازتاب مزاحمت‌هایی که برای اعضای هیات مدیره و بازرسان شرکت‌ها ایجاد شد یا به هر دلیل دیگر، آن بخشنامه اصلاح و محدود به شرکت‌های تازه تاسیس شد ولی مقرر شد که اقرار به عدم شمول ممنوعیت انتخاب اعضای هیات مدیره و بازرسان سال‌های پس از تاسیس، در صورتجلسه یا برگه اعلام قبولی نوشته و امضا شود.اگرچه بخشی از اشکال‌ها که بر اثر بخشنامه پیشین ایجاد شده بود، از بین رفته است، ولی برخی از نکاتی که باید باز هم مورد توجه قرار گیرد در زیر بر شمرده می‌شود:

۱- شرکت‌ها و موسسه‌ها واحدهایی هستند که موجب ایجاد کار، فعالیت اقتصادی و افزایش ثروت در کشور می‌شوند. به همین دلیل آسانی تاسیس و راه‌اندازی شرکت‌ها یکی از شاخص‌های پایه رفاه به شمار می‌رود و شاخص‌های بین‌المللی آسانی تاسیس و راه‌اندازی شرکت‌ها توسط سازمان‌های جهانی تهیه و به عنوان بخشی از شاخص‌های فضای کسب و کار در سطح دنیا منتشر می‌شوند تا مشوقی برای آسان کردن فرآیند تشکیل شرکت و در نتیجه فعالیت‌های اقتصادی باشند.

به همین دلیل نباید فرآیند تشکیل شرکت و راه‌اندازی واحدهای اقتصادی آن‌چنان باشد که آنان که امکان راه‌اندازی فعالیت‌های اقتصادی را دارند، کمتر رغبت به چنین کاری داشته باشند. لازم به توضیح است که طبق گزارش سال ۲۰۱۰ بانک جهانی، رتبه ایران از نظر آسانی کسب و کار در جهان ۱۳۷ بوده است.

۲- دیدگاهی در کشور رایج شده که به حل و فصل شکلی مسائل روی آورده و در نتیجه این‌گونه گمان می‌شود که نوشتن اقرارنامه به شکل محضری یا در متن صورتجلسه مجمع عمومی شرکت‌ها موجب رعایت قانون و مقررات می‌شود، در حالی که این رویه برای کسانی که صادقانه و شرافتمندانه زندگی می‌کنند موجب گرفتاری و سختی‌های مختلف از جمله تحمل هزینه‌های آن که در بالا به برخی از آنها اشاره شد، می‌شود و برای آنان که قانون‌شکن هستند هیچ منعی ایجاد نمی‌کند. اگر چنین دیدگاهی گسترش یابد، اصل برائت که باید در مورد همه رعایت شود، نقض می‌شود و به این ترتیب به جای آن که کسانی که به قانون احترام نمی‌گذارند تنبیه شوند، آنان موجب ناراحتی و فشار روانی و هزینه مادی و معنوی زیاد برای درستکاران می‌شوند. یعنی ابعاد مختلف زندگی در کشور، به دلیل رفتار نادرست برخی از مردم، برای همه و به خصوص بیشتر برای درستکاران هر روز سخت‌تر می‌شود.

۳- بر اساس مقررات موجود، بیشتر شرکت‌های مهم، مکلف به انتخاب بازرس قانونی از میان موسسه‌های حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران و حسابداران رسمی شاغل انفرادی هستند. مقررات آیین رفتار حرفه‌ای از جمله استقلال ناظر بر پذیرش مسوولیت بازرس قانونی به وسیله اعضای جامعه حسابداران رسمی ایران است و مسوولیت نظارت بر رفتار حسابداران رسمی در چارچوب قوانین و مقررات به عهده جامعه حسابداران رسمی است و بنابراین در بیشتر موارد، مقررات مورد نظر توسط بازرسان قانونی شرکت‌ها رعایت می‌شود و در نتیجه نیازی به اقرارنامه و ارائه گواهی عدم سوء پیشینه برای آنان نیست، زیرا آنان در واقع، نه به صورت شکلی، از پذیرش سمت در جاهایی که منع قانونی وجود دارد، خودداری می‌کنند.

۴- در شرکت‌هایی که موسسه حسابرسی به عنوان بازرس انتخاب می‌شود، چون ارائه گواهی عدم سوء پیشینه و اقرار بر عدم شمول ممنوعیت‌های قانونی دایر بر پذیرش سمت، معنایی نمی‌یابد، بازهم برای آن که این کار به هر حال انجام شود، مکلف کرده‌اند که موسسه فردی را به عنوان نماینده تعیین و معرفی کند و سپس آن فرد گواهی عدم سوء پیشینه ارائه و اقرارنامه تنظیم و امضا کند.

۵- من در دوران جوانی قصه‌هایی را از چگونگی زندگی و وضعیت کار و اداره‌های دولتی در کشور ترکیه به قلم عزیز نسین می‌خواندم و گاه از شدت خنده اشک‌هایم چون سیل سرازیر می‌شد، اما نمی‌دانم چرا اینک که همان داستان‌ها را یکی پس از دیگری، آن هم با شدت بیشتر، به صورت واقعی و در حال پیاده شدن در محیط زندگی خودمان می‌بینم، نه تنها از خنده اشک نمی‌ریزم، که این‌بار اشکم از سوز دل می‌ریزد و دستگاه عصبی‌ام را از کار می‌اندازد.

* حسابدار رسمی