درجه ریسک‌پذیری بازارهای مختلف بورس و فرابورس

عکس: آکو سالمی

گروه بورس- مجید اسکندری: سرمایه‌گذاران همواره به دنبال محلی امن برای سرمایه‌گذاری و جایگاهی برای کسب سود بیشتر می‌گردند. زمانی خودرو و موبایل هم جزو گزینه‌های سرمایه‌گذاری بود کالاهایی که در همه جای دنیا مصرفی به شمار می‌رفت، اما امروز مسکن، طلا و ارز به عنوان گزینه‌های دیگر مطرح شده‌اند و هنوز آن گونه که باید فرهنگ سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه گسترش فراگیری نیافته است. از دیدگاه مدیرعامل شرکت بورس اوراق بهادار تهران، «ارز وسیله مبادله است نه ابزار سرمایه‌گذاری.» او معتقد است سرمایه‌گذاری در بورس می‌تواند به تولید و بهره‌وری بینجامد، در حالی که گزینه‌های دیگر، این قابلیت را ندارند.اما بورس نیز در سال‌های اخیر توسعه یافته و به بازارهای اول و دوم تقسیم شده است و در حال حاضر انتخاب شرکت‌ها و بازارها برای سرمایه‌گذاری، اصلی‌ترین دغدغه‌ فعالان تالار شیشه‌ای است.

طبقه‌بندی ضمنی شرکت‌ها در بورس

حسن قالیباف‌اصل درباره تفاوت این دو بازار به خبرنگار دنیای اقتصاد گفت: بازار اول بورس دارای دو تابلو «اصلی» و «فرعی» است که شرکت‌های حاضر در هر تابلو براساس شاخصه‌های مختلف با هم متفاوت هستند.وی افزود: حداقل سرمایه‌ برای شرکت‌های بازار دوم ۲۰ میلیارد تومان، برای تابلوی فرعی ۵۰ میلیارد تومان و برای شرکت‌‌های تابلوی اصلی ۱۰۰ میلیارد تومان است. همچنین شرکت‌های حاضر در بازار دوم دارای ۱۰ درصد سهام شناور آزاد، شرکت‌های تابلوی فرعی دارای ۱۵ درصد و شرکت‌های تابلوی اصلی دارای ۲۰ درصد سهام شناور آزاد هستند.مدیرعامل «بورس» درباره طبقه‌بندی شرکت‌ها در بورس از لحاظ میزان ریسک گفت: برخی از متغیرها، خود بیانگر ریسک شرکت‌ها هستند، مثلا میزان بالای سهام شناور آزاد بیانگر واقعی‌تر بودن قیمت سهام است و اگرچه در کشور ما موسسات رتبه‌بندی وجود ندارد، اما تابلوهای ما به طور ضمنی، رتبه‌بندی را انجام می‌دهند. به عنوان مثال تابلوهای بالاتر ریسک کمتر و شفافیت بیشتری دارند.

قالیباف درخصوص تخلف‌های صورت گرفته در بازارهای مختلف بورس و چگونگی پیگیری حقوق سهامداران گفت: بحث داوری در بازارها پیش‌بینی شده و کمیته سازش در کانون‌ها شکل گرفته است و هر سرمایه‌گذاری می‌تواند در صورت مشاهده تخلف، شکایت خود را به دایره انتظامی سازمان بورس ارائه کند و سازمان نیز به طور قطع در کوتاه‌ترین زمان به آن رسیدگی می‌کند.مدیرعامل بورس خاطرنشان کرد: بورس یک بازار نظام‌مند، سازمان یافته و تحت نظارت است که دارای نوسانات کمتر و ریسک پایین‌تری است و شرکت‌های حاضر در آن دارای شفافیت هستند، در حالی که بازارهای دیگر در واقع محل سرمایه‌گذاری نیستند و تنها تورم موجود در آنها سود مقطعی نصیب برخی افراد می‌کند.

وی افزود: بورس در تولید و بهره‌وری نقش دارد ولی بازارهای دیگر نقشی در این زمینه‌ها ندارند.

بازارهای مختلف بورس را بهتر بشناسید

سرپرست مدیریت ناشران بورس اوراق بهادار تهران نیز در این خصوص گفت: شرکت‌ها براساس دستورالعمل پذیرش در ۱۱ مورد طبقه‌بندی شده‌اند که البته برخی از موارد قابل اغماض بوده، اما موارد دیگری وجود دارد که اگر شرکتی، حائز این موارد نباشد به تابلوهای دیگر منتقل خواهد شد.

روح‌الله حسینی‌مقدم در گفت‌وگو با خبرنگار دنیای اقتصاد‌ افزود: از اردیبهشت ماه ۹۰، تغییراتی در دستورالعمل پذیرش شرکت‌ها در بورس صورت پذیرفت و بر این اساس حداقل سرمایه ثبت شده شرکت‌ها افزایش یافت، به گونه‌ای که در گذشته شرکت‌ها با حداقل سرمایه ۳ میلیارد تومان وارد بورس شدند. اما در حال حاضر حداقل سرمایه برای ورود شرکت‌ها به بورس ۲۰ میلیارد تومان است.وی درباره تفاوت‌های دیگر شرکت‌ها در بازارهای اول و دوم توضیح داد: از لحاظ تعداد سهامداران، شرکت‌های تابلوی اصلی باید حداقل دارای یک هزار سهامدار، شرکت‌های تابلوی فرعی دارای ۷۵۰ سهامدار و شرکت‌های بازار دوم باید داری ۲۵۰ سهامدار باشند. همچنین باید صورت‌های مالی آخرین سال مالی حسابرسی شده توام با سود باشد که این مورد برای تمام بازارها تعیین شده است.حسینی‌مقدم ادامه داد: حداقل درصد حقوق صاحبان سهام به جمع دارایی‌ها در بازار دوم ۱۵ درصد، در تابلوی فرعی ۲۰ درصد و در تابلوی اصلی ۳۰ درصد تعیین شده است. البته براساس دستورالعمل پذیرش، شرکت‌های بیمه‌ای و بانکی به دلیل دارا بودن ماهیت اهرمی و تکیه بر بدهی‌ها از این مورد مستثنی شده‌اند.این کارشناس بازار سرمایه سپس گفت: در همه تابلوها، جمع جریان خالص وجه نقد ناشی از عملیات دو سال قبل همه شرکت‌ها به غیر از شرکت‌های سرمایه‌گذاری باید مثبت باشد. همچنین اظهارنظر حسابرس درخصوص شرکت‌ها نباید به شکل مردود یا عدم اظهارنظر باشد.حسینی‌مقدم حداقل درصد تعداد روزهای معاملاتی شرکت‌ها به جمع روزهای معاملاتی بورس را یکی دیگر از تفاوت‌ها دانست و گفت: این نسبت برای شرکت‌های تابلوی اصلی ۲۵ درصد و تابلوی فرعی ۳۵ درصد است و برای شرکت‌های بازار دوم، چنین شرطی تعیین نشده است.وی افزود: حداقل درصد معاملات سهام ثبت شده شرکت بدون احتساب معاملات عمده به کل سهام ثبت شده برای تابلوی اصلی ۵/۴ درصد و برای تابلوی فرعی ۳ درصد تعیین شده است.

جزئیات طبقه‌بندی شرکت‌ها از نظر ریسک

حسینی‌مقدم درباره طبقه‌بندی شرکت‌ها از لحاظ ریسک گفت: چهار مورد ریسک وجود دارد که عبارتند از: ریسک اندازه، ریسک نقدشوندگی، ریسک گزارشگری و ریسک ورشکستگی.

وی افزود: یکی از وظایف مدیریت ناشران، پیگیری اموری است که شرکت‌های بورس را به احراز حداقل معیارهای تعیین شده برساند که این امر نیازمند مکاتبه، همایش و... است.حسینی‌مقدم سپس گفت: در حال حاضر ۲۱ شرکت از ۶۴ شرکت تابلوی اصلی، الزام سرمایه و ۲۷ شرکت نیز الزام شناور آزاد را ندارند. همچنین از لحاظ اطلاع‌رسانی از ۶۴ شرکت تابلوی اصلی، امتیاز ۱۸ شرکت بالای ۸۰ و امتیاز ۳۳ شرکت بین ۵۰ تا ۸۰ است بنابراین از مجموع ۶۴ شرکت، ۵۱ شرکت امتیاز خوبی در این زمینه دارند. از سوی دیگر ۶۳ شرکت تابلوی اصلی در نصف روزهای معاملاتی سال معامله شده‌اند که اینها نشان می‌دهد شرکت‌های تابلوی اصلی شرایط مناسب‌تری دارند.وی خاطرنشان کرد: شرکت‌هایی که در بازار اول حضور دارند، الزامات بیشتر و شرایط سنگین‌تری را پشت سر گذاشته‌اند و نظارت بر آنها بیشتر است، بنابراین شرایط بهتری برای سرمایه‌گذاری دارند، اما نمی‌توان دید کلی به سهامداران داد. زیرا خیلی از شرکت‌های بازار دوم گردش معاملاتی خوبی دارند، در حالی که الزامات پذیرش را نداشته‌اند، اما هدف ما این است که همه الزامات برای همه شرکت‌ها فراهم شود.

تنوع بازارها در فرابورس

مدیر بازار فرابورس نیز درباره بازارهای مختلف فرابورس گفت: در حال حاضر با اصلاحات انجام شده در «دستورالعمل پذیرش، عرضه و نقل و انتقال اوراق بهادار در فرابورس ایران» در تاریخ ۲۴/۰۲/۱۳۹۰ فرابورس ایران دارای ۵ بازار مجزا و متشکل است. بازار اول و بازار دوم که مربوط به معاملات سهام شرکت های پذیرفته شده هستند، بازار سوم یا بازار عرضه های یکجا و پذیره نویسی اوراق و سهام جدید، بازار ابزارهای نوین مالی که در آن اوراق با درآمد ثابت و حق تقدم تسهیلات مسکن مورد معامله قرار می‌گیرند و در نهایت بازار پایه که بنا به بند ب ماده ۹۹ قانون برنامه پنجم توسعه ج.ا.ا در تاریخ ۱۷/۰۳/۱۳۹۰ راه‌اندازی شد.

همچنین در بازار پایه، سهام شرکت های سهامی عامی که تا‌کنون در هیچ یک از بورس‌ها پذیرفته نشده اند، مورد معامله قرار می‌گیرد.

امیر هامونی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» درباره تفاوت بازار اول و دوم و بازار پایه فرابورس توضیح داد: استانداردهای ورود شرکت‌ها به بازار دوم فرابورس ایران، همانند استانداردهای بازار اول با کمی تفاوت است. با توجه به تجربیات به دست آمده و وضعیت شرکت‌های موجود، عمده‌ترین تفاوت بازار اول و بازار دوم را می‌توان در میزان سهام شناور آزاد شرکت‌ها نام برد که این متغیر نیز با توجه به اینکه عمده شرکت‌های درج شده در بازار دوم فرابورس از تعداد سهام بالا و همچنین ارزش بازاری بالایی برخوردار هستند، تاثیرگذار نیست. وی افزود: بازار پایه پرریسک‌ترین بازار فرابورس است زیرا هیچکدام از شرکت‌های درج شده در بازار پایه از استاندارد لازم برای پذیرش برخوردار نیستند. تاکید می‌کنم، که از اصطلاح «درج» در بازار پایه استفاده می‌شود و نه «پذیرش».

از طرفی از بعد اطلاع رسانی و شفافیت اطلاعات مالی شرکت‌های درج شده در بازار پایه فرابورس ملزم به ارائه بودجه نیستند. بنابراین تنها صورت‌های مالی سالانه و میاندوره‌ای حسابرسی‌شده و سایر اطلاعات به درخواست سازمان را باید از طریق سایت کدال منتشر کنند. هامونی تاکید کرد: به هر صورت این دو عامل باعث می‌شوند که شرکت‌های درج شده در بازار پایه فرابورس ایران را از شرکت‌های دارای ریسک سیتماتیک بالا برشمرد. البته یادآوری این نکته ضروری است که درج شرکت‌ها در بازار پایه فرابورس ایران منوط به ثبت آنها نزد سازمان بورس و اوراق بهادار است.وی درباره کم‌ریسک‌ترین بازار فرابورس گفت: اوراق بهادار با درآمد ثابت که هم اکنون در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس مورد معامله قرار می‌گیرند، از ریسک پایین‌تری نسبت به کل اوراق بهادار در حال معامله در سایر بازارها حتی بورس اوراق بهادار تهران برخوردار هستند.

به ریسک‌های بازار توجه کنید لطفا

هامونی در خصوص مقایسه ریسک شرکت‌های «پذیرفته شده» در بازارهای فرابورس نسبت به ریسک شرکت‌های پذیرفته شده در بورس گفت: برخی از شرکت‌های موجود از ریسک پایین تری نیز نسبت به برخی شرکت‌های بورس تهران برخوردار هستند. عکس این قضیه نیز صادق است. اما در مجموع طبق تجربیات به دست آمده، تفاوت معنی‌داری بین ریسک شرکت‌های پذیرفته شده در فرابورس ایران و بورس تهران مشاهده نشده است.

وی به سهامداران توصیه کرد: فرابورس ایران تا کنون در تمام عرضه‌های اولیه به ویژه عرضه های اولیه بازار پایه سرمایه‌گذاران را به دقت در مفاد دستورالعمل معاملات توصیه کرده است. این موضوع علاوه بر اطلاعیه عرضه اولیه یا گشایش نماد در پیام‌های ناظر بازار نیز گنجانده می‌شود. تاکید مجدد این شرکت به سرمایه‌گذاران در بازار سهام این است که در روز عرضه‌های اولیه حتما دستور خرید با سفارش محدود (با قیمت مشخص) به کارگزاری ارائه دهند. در این خصوص دستورالعمل معاملات صراحت دارد.

مدیر بازار فرابورس درباره مسوولیت‌های نهاد ناظر در این بازارها گفت: همانطور که قبلا اشاره شد، تمامی شرکت‌ها برای پذیرش در بازارهای اول و دوم نیاز به مصوبه هیات ‌پذیرش دارند. از طرفی تمامی شرکت‌های درج شده در بازار پایه فرابورس نیز ملزم به ثبت نزد سازمان بورس و اوراق بهادار هستند. در همین حال، تمامی استانداردهای نظارتی سازمان که برای شرکت های پذیرفته شده در بورس تهران به کار گرفته می‌شود، برای شرکت‌های پذیرفته شده در فرابورس نیز به کار گرفته می‌شود. بنابراین از بابت نظارت بر بازار، شفافیت اطلاعات مالی شرکت‌ها، رسیدگی به تخلفات، بازرسی کارگزاران و غیره کیفیت نظارتی سازمان بورس و اوراق بهادار هیچ گونه تنزلی نسبت به بورس تهران نیافته یا همان کیفیت در حال انجام است.

درجه ریسک‌پذیری داشته باشید

وی درباره برتری بازارها برای سرمایه‌گذاری گفت: بنده در جایگاهی نیستم که بتوانم در خصوص رفتار سرمایه‌گذار یا توصیه‌هایی برای خرید بعضی از اوراق اظهار نظر کنم. چرا که به زعم بنده هر کدام از بازارهای فرابورس ایران مخاطب و سرمایه‌گذار خاص خودش را دارد. این موضوع کاملا بستگی به درجه ریسک پذیری افراد داشته و نمی‌توان نسخه‌ای جامع برای کلیه سرمایه‌گذاران پیچید. به عنوان مثال سرمایه‌گذارانی وجود دارند که تنها در عرضه‌های یکجای بازار سوم فعالیت دارند و هیچ گونه سابقه معاملاتی در سایر بازارها حتی بورس اوراق بهادار تهران ندارند. از طرفی بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس، بازاری با مخاطبان ریسک گریز به ویژه برای اوراق با درآمد ثابت است. همچنین در این بازار سرمایه‌گذارانی را مشاهده می‌کنید که تنها برای خرید اوراق حق تقدم تسهیلات مسکن اقدام به ورود به بازار سرمایه کرده‌اند که تعدادشان در سال ۱۳۹۰ بالغ بر ۸۰،۰۰۰ نفر می‌رسد. این تعداد اقدام به خرید اوراق مزبور و استفاده از تسهیلات مسکن کرده یا به قول معروف صاحبخانه شده‌اند.

بنا به دلایل یادشده بازار فرابورس ایران از تنوع ابزاری بسیار بالایی نسبت به سایر بازارها برخوردار است که برای هر کدام از ابزارهای موجود همانطور که عنوان شد مخاطب و سرمایه‌گذار خودش را نیز پیدا کرده است. این موضوع از ویژگی‌های یک بازار فعال و پویا است که در برگیرنده تمامی سلایق با هر درجه از ریسک‌پذیری است.