«دنیای‌اقتصاد» در گفت‌وگو با کارشناسان بررسی کرد
اثرات سوتزنی در تالار شیشهای
حالا و بر همین اساس مدتی است که سازمان بورس و اوراق‌بهادار اقدام به تبلیغ سوتزنی و دعوت از افراد برای کشف و شناسایی تخلفات کرده که البته در مواردی از سوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌زنان هم تقدیر کرده است، اما سوتزنی، تبعاتی هم دارد. هم برای فرد سوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌زن و هم برای فردی که تخلفات او گزارش شده است. در کنار این موضوع، جدی بودن نهاد ناظر و البته سازمان بورس در برخورد با فساد و حمایت از سوتزنی، خود عامل دیگری در گسترش و پایداری این موضوع است. موضوعی که می‌تواند به مرور هیولای فساد را کوچک کند و در مقابل امنیت و اعتماد را به بورس و میان سهامداران بازگرداند. کارشناسان حوزه بورس در صحبت‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایشان با روزنامه «دنیای‌اقتصاد» به چند موضوع درباره سوتزنی اشاره کرده‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند. آنها به بررسی ابعاد این ماجرا و تاثیر آن روی بورس و جلب‌اعتماد سرمایهگذاران پرداخته و در کنار این موضوع از انتظارات و راه و روش‌های پرداختن به سوتزنی در کشور گفته‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند.
اسامی متخلفان و نوع تخلف‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها افشا شود
یکی از مواردی که کارشناسان در موضوع سوتزنی روی آن تاکید می‌کنند، ارائه مستندات قوی است. عظیم ثابت، کارشناس بازار سرمایه در همین رابطه توضیح می‌دهد که تخلفات شرکت‌ها یا مدیران از سوی سوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌زن‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها باید به‌نحوی به نهادهای ناظر ارائه شود که همراه با ادله، دلایل و مستندات باشد. به اعتقاد او «اگر فعالان بازار سرمایه احساس کنند که از سوی سازمان و نهادهای ناظر دیده می‌شوند و نظراتشان البته با مدارک محکمه‌‌‌‌‌‌‌‌‌پسند و نه غرض‌‌‌‌‌‌‌‌‌ورزی و شایعات، این اتفاق می‌تواند ارتباط بین نهاد ناظر و سرمایهگذاران را تقویت کند.»
ثابت به اتفاق مثبت دیگری که سوتزنی دارد اشاره می‌کند و اینطور می‌گوید که سوتزنی و جدیت سازمان بورس و نهادهای ناظر در این راه، این پیام را به شرکت‌ها و مدیران آنها می‌دهد که علاوه‌بر نهاد ناظر، خود سرمایهگذاران که ذی‌نفع اصلی بازار هستند در این مساله می‌توانند نظارت داشته باشند. به این شکل نظارت بر بازار سرمایه افزایش پیدا می‌کند. مهدی دلبری از دیگر کارشناسان بازار سرمایه هم سوتزنی را اقدام مثبتی معرفی می‌کند و با بیان اینکه این موضوع در تمام بازارهای مالی دنیا وجود دارد، پیشنهادی در این رابطه ارائه می‌کند و می‌گوید: «مساله سوتزنی با اعلام اسامی متخلفان به مردم می‌تواند اثربخشی بیشتری داشته باشد و بر این کار می‌توان از نهاد ناظر لندن الگوبرداری کرد که در آنجا هم اسامی متخلفان افشا می‌شود.»
بابک سالاروند هم از کارشناسان بازار سرمایه معتقد است که سرمایهگذاران و فعالان بازار سرمایه باید بدانند که تخلف‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها از سمت چه کسانی و به چه شکلی انجام شده است. او در همین رابطه توضیح می‌دهد که «افشای تخلفات و افشاگری علیه تخلفات بورسی با توجه به اینکه عواقب این تخلفات طیف گستردهای از مردم جامعه را دربر می‌گیرد، لذا سرمایهگذاران و فعالان بازار سرمایه محق هستند که بدانند از طرف چه کسانی و چگونه حق آنها ضایع شده است و در نتیجه خواستار مطالبه حقوق تضییع‌شده خود باشند.»
سوتزنی اعتماد را به بازار برمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌گرداند؟
مدت‌‌‌‌‌‌‌‌‌هاست که فعالان و کارشناسان بازار دغدغه بازگشت اعتماد سرمایهگذاران به بورس را دارند. بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌نتیجه بودن اکثر وعده‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و شعارهای دولت باعث شده است که این اعتماد آنطور که باید و شاید جلب نشود، اما حالا کارشناسان معتقدند که با سوتزنی و برخورد با متخلفان اعتماد ازدست‌رفته، ممکن است بازگردد، اما برای مثال بابک سالاروند با اشاره به این مساله که تخلف در بورس روند رشد بازار را با اختلال مواجه می‌کند که در نهایت به بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌اعتمادی سرمایهگذاران دامن می‌زند، از مزایای افشای متخلفان را جلب‌اعتماد سهامداران می‌‌‌‌‌‌‌‌‌خواند و می‌گوید: «عدم‌افشای تخلفات و متخلفان نمی‌تواند اعتماد را به بازار سرمایه برگرداند، بلکه با افشا و احقاق‌حقوق سرمایهگذاران می‌توان اعتمادسازی کرد و بازار سرمایه را به سمت کارآیی کامل پیش‌برد.» عظیم ثابت هم در رابطه با تاثیر این اقدام بر اعتمادسازی می‌گوید که قطع رانت و دست‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایی که از اطلاعات پنهان برخوردار بوده‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند یا اطلاعات را در فرآیند فعالیت‌های شرکت‌ها دستکاری می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کرده‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند، «طبیعتا می‌تواند بخشی از اطمینان‌خاطری را که متاسفانه مخدوش شده است، برگرداند.»
او البته به نگاه عموم سهامداران می‌‌‌‌‌‌‌‌‌پردازد و توضیح می‌دهد که «در خیلی از موارد، سرمایهگذاران به این نتیجه رسیده‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند که متاسفانه حتی مقام ناظر آن اشراف کاملی که باید به فعالیت مدیران شرکت‌ها داشته باشد را ندارد و این مساله برمی‌گردد به اینکه مکانیزم‌‌‌‌‌‌‌‌‌های کنترلی کافی وجود ندارد یا کارشناسان کم‌کاری می‌کنند اما زمانی که نیروهای متخصص را به کمک می‌‌‌‌‌‌‌‌‌طلبیم و به نوعی چشم و گوش نهاد ناظر می‌شوند، این اقدام می‌تواند این سیگنال و پیام را در بازار مخابره کند که نهاد ناظر با جدیت دوست دارد که منافع سرمایهگذاران به وسیله عده معدودی زیر سوال نرود یا در خطر نیفتد و از طرف دیگر به نوعی از توانمندی‌‌‌‌‌‌‌‌‌های فعالان بازار می‌خواهد استفاده کند.» مهدی دلبری اما در پرداختن به تاثیرگذاری سوتزنی در جلب‌اعتماد سهامداران گفت که «مشکل سهامداران خرد علاوه‌بر اعتماد، دخالت‌های دولت در صورت‌های مالی است و سوتزنی آنچنان کمکی به جلب‌اعتماد نمی‌کند.»
لزوم حمایت از سوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌زنان و راستی‌‌‌‌‌‌‌‌‌آزمایی گزارش‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها
سوتزنی از در دسترس‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین ابزارهای کشف جرم معرفی شده است، اما سوتزنی کار راحتی هم نیست و بعد از افشای تخلف ممکن است فرد با مشکلات و تهدیدهایی روبه‌رو شود. برای همین هم در بسیاری از کشورها محافظت از سوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌زنان به‌صورت جدی در دستور کار دولت‌ها است و البته در کنار محافظت و مراقبت از آنها، تشویق‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و پاداش‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مختلف و متنوعی هم برایشان درنظر گرفته‌شده است. به هر روی، شفافیت و قانون‌‌‌‌‌‌‌‌‌مداری دو نتیجه اصلی سوتزنی است که از سوی تمام کارشناسان و فعالان بازار مطرح می‌شود. به اعتقاد آنها اگر مردم در جریان مشکلات قرار بگیرند و افشای تخلف را وظیفه شهروندی خود تلقی کنند، شاهد افزایش قانون‌‌‌‌‌‌‌‌‌مداری و کوچک‌ترشدن فسادها خواهیم شد، اما لازمه این اتفاق، حمایت نهادهای بالادستی و همان محافظت و مراقبتی است که درباره آن گفتیم. مساله‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای که عظیم ثابت، کارشناس بازار سرمایه به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «حمایت‌ها در راه سوتزنی نشان می‌دهد که نهاد ناظر در این راه جدی است و می‌خواهد که تغییراتی ایجاد کند. برای مثال همین که سازمان بورس به‌صورت علنی از سوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌زن‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها حمایت و آنها را تشویق کرد، اقدام مثبتی در این رابطه بود و حتی زمانی که با سازمان بورس در این رابطه صحبت کردیم، دریافتیم که در ماجرای سوتزنی شوخی ندارد و جدی است تا قوانین آن را اجرا کند.»
او با مطرح‌کردن این موضوع که حتما در این رابطه مقاومت‌ها و اما و اگرهایی وجود دارد، به این مساله پرداخت که در این مسیر باید حرمت آدم‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها حفظ شود؛ «چه، کسانی که سوتزنی می‌کنند و چه کسانی که تخلف آنها گزارش می‌شود، باید حرمتشان حفظ شود و در این مسیر نهادهای ناظر به اخبار موثق و مستندات کافی توجه داشته باشند.» ثابت با اشاره به اینکه سازمان بورس باید ابزارهای لازم را برای راستی‌‌‌‌‌‌‌‌‌آزمایی گزارش‌‌‌‌‌‌‌‌‌های سوتزنی داشته باشد، گفت: «با این کار و حساسیت روی این راستی‌‌‌‌‌‌‌‌‌آزمایی، سوتزنی مورد سوءاستفاده قرار نمی‌گیرد که بعد از مدتی با اصل قضیه برخورد شود و ماهیت آن زیر سوال برود.»
نیاز به آموزش جرمشناسی مالی داریم
مهدی دلبری، در صحبت‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایش در رابطه با سوتزنی و اما و اگرهای آن چند پیشنهاد ارائه می‌کند؛ پیشگیری از تخلف، چگونگی رسیدگی به تخلفات و جرمشناسی مالی. او با توضیح اینکه همزمان با افشای تخلف‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها باید روی پیشگیری از تخلف هم کار شود، می‌گوید: «اینکه فقط به‌دنبال سوتزنی باشیم در بلندمدت خیلی کمک نمی‌کند بلکه باید در مساله قوانین هم کار کنیم.» دلبری در توضیح این موضوع می‌گوید: «همزمان که پرونده تخلف درست می‌‌‌‌‌‌‌‌‌کنیم باید در پیشگیری هم کار کنیم و منتظر نباشیم که تخلف رخ دهد و بعد اقدام کنیم.» چگونگی رسیدگی به تخلفات مساله دیگری است که این فعال بازار سرمایه به آن اشاره می‌کند. به اعتقاد دلبری «خط‌‌‌‌‌‌‌‌‌کش دقیقی برای برخورد سازمان و نهادناظر با متخلفان تعریف نشده است.
به بیان دیگر در مواردی که تخلفی مشابهه رخ می‌دهد، اعلام نشده است که این تخلف با چه سنجه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای بررسی می‌شود و آیا این عدالت و انصاف همیشه برقرار است یا خیر.» او با بیان این مساله که چند سالی می‌شود در کشور مقوله فساد و برخورد با آن جدی گرفته‌شده و این جدیت در تمام قوا به چشم می‌آید، به موضوع جرمشناسی مالی پرداخت و گفت: «همزمان باید روی زمینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌های ورود فساد هم کار شود، چراکه به دلیل پیچیدگی جرائم مشکل اصلی نبود جرمشناسی مالی است که در دنیا وجود دارد ولی ما در کشورمان این ضعف را داریم؛ برای همین هم باید در زمینه شناسایی جرائم مالی و تربیت جرمشناسی مالی انرژی بیشتری بگذاریم.»
سوتزنی؛ گامی در مسیر شفافیت
تمام توضیحات درباره سوتزنی و اثرات آن حول محور شفافیت می‌‌‌‌‌‌‌‌‌گردد، چراکه با تقویت سامانه سوتزنی سازمان بورس و البته اطلاع‌رسانی و تبلیغ در این رابطه می‌توان به افزایش شفافیت و برخورد با رانت اطلاعاتی و فساد و ناکارآمدی کمک کرد که لازمه اصلی آن جلب‌اعتماد مردم و فعالان بازار در راستای حمایت از سوت‌‌‌‌‌‌‌‌‌زنان و برخورد جدی با متخلفان است. عظیم ثابت در همین رابطه با مثبت‌خواندن ماهیت سوتزنی و ترویج این اقدام از سوی سازمان بورس، می‌گوید که با تغییر مدیریت سازمان شاهد تحولات خوب و مثبتی در این مدت بوده‌‌‌‌‌‌‌‌‌ایم چراکه نشان داده‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند در تلاش هستند تا ساختارها به نفع بازار سرمایه تغییر کند، برای همین هم سوتزنی را باید به فال‌نیک گرفت چون گامی در کنار دیگر گام‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها برای رسیدن به شفافیت است، اما باید قوانین حمایتی و زیرساخت‌های لازم برای اشاعه و گسترش آن در دستور کار قرار بگیرد.
بابک سالاروند، کارشناس بازار سرمایه هم در این رابطه اینطور توضیح داد که «تخلفات و سرپیچی از قوانین از طرف اشخاص و یا نهادها می‌تواند بر طیف گسترده یا محدودی از افراد جامعه تاثیر بگذارد، اما اینکه چه عواملی باعث این آسیب اجتماعی می‌شود، جای بحث مفصل و کارشناسی دارد، اما تخلف در بازارهای مالی که ارتباط تنگاتنگی با اقتصاد کلان دارد و مانع مهمی بر سر راه توسعه و رشد اقتصادی کشور است می‌تواند قابل‌توجه باشد. تخلف فرآیندی است غیرقانونی که منتج به سلب اعتماد و مانع توسعه بازارهای مالی می‌شود که در این میان نقش نهادهای نظارتی و عملکرد آنها بیش از پیش به جهت حساسیت موضوع مورد‌توجه است. به همین علت بازار سرمایه هم از این موضوع مستثنی نیست چراکه باتوجه به اینکه طیف گستردهای از مردم به این بازار پیوستند، اهمیت زیادی پیدا کرده است. جدا از اینکه باید عوامل تخلف را شناسایی و پیشگیری کرد، برخورد با تخلف و نحوه انجام و اعمال قانون هم از جایگاه ویژه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای برخوردار است.»
