حسابداری و حاکمیت شرکتی
یکی از مهم‌ترین ابزارهای هیات‌مدیره جهت اطمینان معقول از محقق شدن اهداف حاکمیت شرکتی، سیستم اطلاعاتی حسابداری است. در ادامه به اهمیت موضوع سیستم حسابداری در طراحی و پیاده‌سازی حاکمیت شرکتی خواهیم پرداخت.
حاکمیت شرکتی:تعاریف بسیاری از حاکمیت شرکتی وجود دارد. طبق گفته سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD)، حاکمیت شرکتی مجموعه‌ای از روابط بین مدیریت شرکت، هیات‌مدیره آن، سهامداران و سایر ذی‌نفعان است. مطابق نظریه انتخاب عمومی که افراد منافع شخصی را بر منافع گروه ترجیح می‌دهند، مالکان، مدیران و سایر ذی‌نفعان منافع خاص خود را دنبال می‌کنند و طبیعتا تضاد منافع بین آنها نیز وجود دارد، بنابراین چنانچه ساختاری وجود نداشته باشد که روابط بین افراد را برقرار و ضمن تامین منافع تک‌تک افراد، منافع کل گروه را نیز تامین کند، ممکن است اهداف بلندمدت شرکت که حداکثرسازی ثروت ذی‌نفعان است، حاصل نشود. حاکمیت شرکتی وظیفه ایجاد ساختار و روابط موثر فی‌مابین تمامی افراد فوق را به‌گونه‌ای دارد که ضمن تامین تمامی نیازهای افراد ذی‌نفع، شرکت نیز به سلامت و در بهترین حالت ممکن به مقصد و هدف نهایی خود برسد.بنابراین نظام حاکمیت شرکتی، ساختاری را فراهم می‌کند که از طریق آن هدف‌های بنگاه تنظیم و وسایل دستیابی به هدف‌ها و نظارت بر عملکرد تعیین می‌شود. این نظام، انگیزه لازم برای تحقق اهداف بنگاه را در مدیریت ایجاد و زمینه نظارت موثر را فراهم می‌کند. به این ترتیب، شرکت‌ها منابع را با اثربخشی بیشتری به کار می‌گیرند(مکرمی، ۱۳۸۵).
سیستم حسابداری:سیستم حسابداری شرکت به‌عنوان بخشی از سیستم اطلاعاتی مدیران، مسوولیت ثبت و ضبط تمامی رویدادهای مالی شرکت، تهیه گزارشهای مالی مورد نیاز مدیران و سایر استفاده‌کنندگان برون سازمانی از جمله سازمان امور مالیاتی، سازمان تامین‌اجتماعی و سایر سازمان‌های نظارتی، طراحی و اعمال کنترل‌های داخلی مالی و اداری جهت کاهش تخلفات و همچنین افزایش کارآیی و اثربخشی منابع شرکت را به عهده دارد.
اما نقش سیستم حسابداری در طراحی و پیاده‌سازی حاکمیت شرکتی چگونه است؟امروزه سیستم حسابداری کارآمد به‌عنوان بخشی از سیستم اطلاعاتی مدیران، نقش اساسی در برنامه‌ریزی و کنترل امور شرکت‌ها دارد. به نظر نگارنده یک سیستم حسابداری کارآمد از زیرسیستم‌های زیر تشکیل شود و نقص هرکدام از زیرسیستم‌های موجود، کارآمدی کل سیستم حسابداری به‌عنوان یک سیستم اطلاعاتی را زیر سوال می‌برد.همان‌طور که پیداست یک سیستم اطلاعاتی حسابداری از زیرسیستم‌های کمیته حسابرسی، حسابرسی داخلی، حسابرسی مستقل و معاونت مالی تشکیل می‌شود. معاونت مالی به‌عنوان بالاترین مقام مالی که زیرنظر مدیر عامل شرکت فعالیت می‌کند، وظیفه طراحی و پیاده‌سازی سیستم حسابداری و همچنین طراحی و اعمال کنترل‌های داخلی را به عهده دارد.
از طرفی کلیه شرکت‌ها باید کمیته حسابرسی را تحت نظر هیات‌مدیره تشکیل و عملکرد آن را مورد نظارت قرار دهند. بنابراین یکی از مهم‌ترین کمیته‌های تخصصی که مستقیما زیرنظر هیات‌مدیره فعالیت می‌کند، کمیته حسابرسی است.هیات‌مدیره همچنین باید اقدامات لازم را برای استقرار سازوکارهای کنترل داخلی اثربخش به منظور اطمینان‌بخشی معقول از حفاظت از دارایی‌ها و منابع شرکت در برابر اتلاف، تقلب و سوءاستفاده، تحقق کارآیی و اثربخشی عملیات شرکت، کیفیت گزارشگری مالی و غیرمالی و رعایت قوانین و مقررات، انجام دهد. همچنین واحد حسابرسی داخلی را مطابق با ضوابط و مقررات سازمان بورس و اوراق بهادار، تشکیل و مورد نظارت قرار دهد.
هدف از تشکیل کمیته حسابرسی، کمک به ایفای مسوولیت نظارتی هیات‌مدیره و بهبود آن جهت کسب اطمینان معقول از اثربخشی فرآیندهای نظام راهبری، مدیریت ریسک و کنترل‌های داخلی، سلامت گزارشگری مالی، اثربخشی حسابرسی داخلی، استقلال حسابرس مستقل، اثربخشی حسابرسی مستقل و رعایت قوانین، مقررات و الزامات است.یکی از مهم‌ترین مسوولیت‌های کمیته حسابرسی نسبت به کنترل‌های داخلی و مدیریت ریسک، نظارت بر اثربخشی سیستم‌های کنترل داخلی شرکت شامل کنترل فناوری اطلاعات و حفظ امنیت آنها و بررسی ارزیابی حسابرس داخلی از کنترل‌های داخلی و اظهارنظر حسابرس مستقل نسبت به کنترل‌های داخلی و ارائه گزارش کنترل‌های داخلی به هیات‌مدیره شامل ارزیابی و اظهارنظر نسبت به کنترل‌های داخلی شرکت‌های فرعی است.بنابراین یکی از مهم‌ترین زیرمجموعه‌های یک سیستم حسابداری که می‌تواند در پیاده‌سازی اصولی حاکمیت شرکتی نقش بسیار با اهمیتی داشته باشد، کمیته حسابرسی شرکت است.اما یکی دیگر از زیر مجموعه‌های سیستم حسابداری که باید به آن توجه ویژه‌ای شود، حسابرسی داخلی است؛ حسابرسی داخلی با ایجاد رویکردی منظم و روشمند به شرکت کمک می‌کند که برای دستیابی به اهداف خود، اثربخشی فرآیندهای راهبری، مدیریت ریسک و کنترل را ارزیابی نموده و بهبود بخشد.
دامنه عملیات واحد حسابرسی داخلی باید به نحوی تعیین شود که شبکه فرآیندهای راهبری، مدیریت ریسک و کنترل که توسط مدیریت شرکت طراحی و ارائه شده است، درخصوص اینکه ریسک‌ها به نحو مناسب شناسایی و مدیریت می‌شوند و در مواقع لزوم تعامل با گروه‌های مختلف راهبری شرکت به نحو مناسب وجود دارد و اطلاعات مالی، مدیریتی و عملیاتی با اهمیت شرکت، درست، قابل‌اعتماد و به‌موقع است و فعالیت‌های کارکنان مطابق با خط‌مشی‌ها، استانداردها، رویه‌ها، قوانین و مقررات است، اطمینان حاصل شود. به منظور کسب اطمینان از مستقل بودن حسابرسان داخلی، واحد حسابرسی داخلی مستقیما زیرنظر کمیته حسابرسی فعالیت می‌کند و مدیر آن به پیشنهاد کمیته حسابرسی توسط هیات‌مدیره منصوب می‌شود. افزون بر این گزارشهای حسابرسان داخلی در اختیار هیات‌مدیره و کمیته حسابرسی قرار می‌گیرد.
حسابرسی داخلی شرکت با بررسی و ارزیابی مستمر اثربخشی سیستم کنترل‌های داخلی و گزارش نتایج به کمیته حسابرسی و هیات‌مدیره و پیگیری روش‌های بهبود سیستم کنترل‌های داخلی، ساختار کنترل داخلی شرکت را روزبه‌روز کارآمدتر و مفیدتر می‌کند.
بنابراین تمامی رویدادهای مالی شرکت قبل از ثبت توسط معاونت مالی شرکت، در ساختار کنترل داخلی شرکت مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرد که این خود امکان اشتباه و تخلف را به حداقل ممکن می‌رساند. معاونت مالی شرکت وظیفه پیاده‌سازی تمامی الزامات کنترل‌های داخلی مصوب هیات‌مدیره شرکت را به عهده دارد، از طرفی واحد حسابرسی داخلی به‌طور مستمر و مستقل ساختار کنترل داخلی شرکت را مورد ارزیابی قرار می‌دهد و عیب و ایرادهای احتمالی را به اطلاع کمیته حسابرسی می‌رساند و اعضای کمیته حسابرسی موارد را در جلسه هیات‌مدیره مطرح می‌کنند و هیات‌مدیره به وسیله مدیر عامل شرکت و از طریق معاونت مالی الزام به اصلاح ساختار کنترل داخلی شرکت را فراهم می‌آورد. بنابراین در چنین ساختاری ضمن ایجاد نظارت مستمر بر سیستم حسابداری شرکت، سیستم مزبور دائما درحال اصلاح و ارتقا خواهد بود که این موضوع منجر به حفظ و بهبود سلامت مالی شرکت خواهد شد.
نتیجه‌گیری
متاسفانه بسیاری از شرکت‌های فعال در کشور به‌طور موثر از خدمات کمیته حسابرسی و حسابرسی داخلی استفاده نمی‌کنند، هرچند در وهله اول ممکن است هزینه‌های ناشی از به‌کارگیری کمیته حسابرسی و حسابرسی داخلی برای سهامداران و شرکت‌ها چشمگیر به نظر برسد اما چنانچه به سیستم اطلاعاتی حسابداری به‌عنوان بخشی از سیستم اطلاعاتی مدیریت اعتقاد داشته باشیم و کاهش هزینه‌های ناشی از به‌کارگیری کمیته‌های حسابرسی و حسابرسی داخلی را در نظر بگیریم در مجموع برآیند به‌کارگیری کمیته حسابرسی و حسابرسی داخلی منجر به افزایش کارآیی و اثربخشی منابع شرکت و در نهایت افزایش ثروت بنگاه خواهد شد. بنابراین برای طراحی و پیاده‌سازی اصولی سیستم اطلاعاتی حسابداری فارغ از الزامات سازمان‌های نظارتی باید کمیته حسابرسی و مدیریت حسابرسی داخلی در شرکت‌ها فعال شود.
