فراخوان عمومی برای اصلاح بورس

دنیای اقتصاد- مهرنوش سلوکی: موضوع بازنگری در قوانین بورسی به منظور تسهیل در روند معاملات و رفع ابهامات در سال‌های اخیر بارها از سوی سازمان بورس و اوراق بهادار مطرح شد با این حال به جز چند مورد اقدام خاصی از سوی این نهاد ناظر صورت نگرفت. روز گذشته اما سازمان بورس و اوراق بهادار درخصوص بازنگری در قوانین سه موضوع مهم مکانیزم بازگشایی و توقف نمادها، تغییر در نحوه ارائه گزارش‌های مالی توسط شرکت‌ها و شیوه ارائه اطلاعات بااهمیت، پیش‌نویس دستورالعمل اصلاحات قوانین بورسی را منتشر کرد. ضمن اینکه نهاد ناظر، از فعالان بازار سهام خواست تا در مسیر شفافیت و بهبود نقدشوندگی پیشنهادهای خود را در مورد موضوعات مطرح شده در دستورالعمل مزبور ارائه دهند. این فراخوان به اعتقاد کارشناسان می‌تواند با ایجاد یک فضای مشارکتی، زمینه اجرای بهتر و مطلوب‌تر این دستورالعمل را فراهم کند. هر چند اصلاحات مد نظر سازمان بورس می‌تواند گام مناسبی در جهت رفع موانع پیش روی بازار سهام باشد با این حال باید دید که این اصلاحات چه زمانی و چگونه اجرایی خواهند شد.در مجموع و مطابق آنچه گفته شد، اهم برنامه‌های نهاد ناظر در دستورالعمل جدید در سه محور بازگشایی و توقف نمادها، تغییر در نحوه ارائه گزارش‌های مالی توسط شرکت‌ها و شیوه ارائه اطلاعات بااهمیت است.در ادامه گزارش این سه موضوع به تفصیل تشریح می‌شود.

چالش بازگشایی و توقف‌ها در بورس

یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که در زمینه افزایش نقدشوندگی بازار بیان شده است مقوله بازگشایی و توقف نمادهای بورسی است. چالشی که در طی سال گذشته اعتراض‌های پیاپی سهامداران و فعالان بازار سهام را به‌همراه داشته است. این موضوع در اواخر تیرماه سال گذشته با توقف ۱۰ نماد بانکی به اوج خود رسید. در میان نمادهای متوقف بانکی حضور بانک‌هایی نظیر صادرات، ملت و تجارت که بیش از نیمی از ارزش بازار این صنعت بزرگ را شامل می‌شدند باعث شد حجم زیادی از نقدینگی سهامداران در این صنعت بلوکه شود. توقف این نمادها که علت اصلی آن تغییر در نحوه ارائه گزارش‌ها به IFRS بود تا مدت زیادی به طول انجامید، به‌طوری‌که از میان این بانک‌ها همچنان «وبصادر» که یکی از مهم‌ترین آنها به‌شمار می‌رود متوقف است. علت توقف این نماد که از سوی ناظر بازار، برگزاری مجمع عمومی عادی سالانه بیان شده است، به عدم انتشار گزارش‌های لازم از سوی این بانک جهت برگزاری مجمع برمی‌گردد. موضوعی که طی ماه‌های اخیر بارها از سوی سازمان بورس تذکر داده شده و بانک مزبور همچنان نتوانسته پیش‌نیازهای لازم جهت برگزاری مجمع را ارائه دهد. موضوع ابهام در اطلاعات صورت‌های مالی در دیگر نمادهای این صنعت نظیر بانک‌های پارسیان و پاسارگاد نیز منجر به توقف طولانی مدت آنها شده است. از دیگر نمادهای این صنعت که زمان زیادی از توقف آنها می‌گذرد می‌توان به «وزمین» و «وکوثر» اشاره کرد که نیاز به دریافت اطلاعات بااهمیت و ابهام در اطلاعات فعلی از دلایل اصلی آن بیان می‌شود. جدا از توقف نمادهای بانکی، دیگر صنایع نیز از این شرایط مستثنی نبوده‌اند، به‌طوری‌که تا روز گذشته و به دلایل مختلف ۵۶ نماد بورسی و ۱۹ نماد فرابورسی متوقف است. شرکت آلومینیوم ایران در گروه فلزات اساسی از ابتدای آذر سال گذشته تاکنون متوقف است. با وجود اینکه «فایرا» طی این مدت با برگزاری مجمع مشکل سهامداران حقوقی (سهام عدالت و شرکت توسعه صنعتی ایران) را تا حدودی حل کرده و سود سال ۹۴ این شرکت تعیین تکلیف شده، کماکان متوقف است.

بر همین اساس به نظر می‌رسد سازمان بورس در زمینه بازگشایی و توقف نمادها کارنامه قابل قبولی نداشته است. تجربه نشان داده است توقف‌های طولانی مدت به غیر از بلوکه شدن نقدینگی سهامداران و کاهش نقدشوندگی در بازار کمک چندانی به شفافیت شرکت‌ها نکرده و بیشترین ضرر را به سهامداران وارد کرده است. با توجه به اصلاحات پیشنهادی که از سوی سازمان بورس در ماده ۱۵ تا ۲۰ قانون بازار سرمایه بیان شده است، باید سازوکاری اعمال شود تا توقف‌ها به کمترین زمان ممکن کاهش یابد. از جمله این موارد در نظر گرفتن احکام حقوقی و انضباطی جدی به جای توقف نمادهاست که به نظر می‌رسد این الگو در بورس‌های جهانی نیز موفقیت‌های بسیاری داشته است. بنا به اعلام رئیس مرکز پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار، مهم‌ترین‌ تغییراتی که در دستورالعمل‌های مذکور لحاظ شده، به‌صورت زیر است:

قاعده‌مند شدن توقف و بازگشایی نمادها در نوسانات نامتعارف مثبت و منفی. بر این اساس با رسیدن قیمت پایانی نمادهای معاملاتی به آستانه‌ای از پیش تعریف شده در چند روز معاملاتی، نماد به‌طور خودکار به‌صورت کوتاه‌مدت متوقف و مجدداً پس از دریافت اطلاعیه شفاف‌سازی به‌صورت خودکار بازگشایی خواهند شد.

اصلاح نحوه توقف نمادها به دلیل عدم ارائه اطلاعات از سوی ناشران. بر‌اساس برنامه جدید، ضمن حفظ نقدشوندگی سهام و عدم توقف نماد، اقدامات متناسب نظارتی و انضباطی جهت افزایش پاسخگویی ناشران از سوی سازمان بورس و اوراق بهادار و بورس و فرابورس صورت خواهد گرفت. درصورت تداوم عدم رعایت مواردی که سبب کاهش شفافیت در بازار، سلب اعتماد سرمایه‌گذاران در بازار و نقض تعهدهای ناشر شود، شرکت بعد از یک دوره زمانی مشخص در فرآیند لغو پذیرش قرار خواهد گرفت.

نمایش جدید ارائه گزارش‌های مالی

دومین موضوعی که سازمان بورس در این دستورالعمل به اصلاح آن تاکید بسیاری کرده است، درخصوص نحوه انتشار گزارش‌های مالی است. تبدیل گزارش پیش‌بینی درآمد هر سهم به گزارش تجزیه و تحلیل مدیریت بر اساس استانداردهای بین‌المللی موضوعی است که زمزمه‌های آن پیش‌تر نیز از سوی مقامات سازمان بورس و اوراق بهادار بیان شده بود. پیش‌تر نیز «دنیای اقتصاد» در گزارشی اثرات مثبت تغییر فرمت این گزارش‌ها را بیان کرده بود. شرکت‌ها در بسیاری از بورس‌های حرفه‌ای جهان ملزم به ارائه عددی به‌عنوان پیش‌بینی درآمد هر سهم نیستند. بسیاری از کارشناسان بازار سهام بر این باورند که ارائه اولین پیش‌بینی سود از سوی شرکت‌ها علاوه بر اینکه وقت و هزینه زیادی را برای شرکت‌ها درپی ‌دارد، در بسیاری مواقع این پیش‌بینی‌ها به تحقق نمی‌رسد و در تحلیل سهامداران اثرات اشتباهی به جای می‌گذارد. همچنین این موضوع در زمان توقف و بازگشایی نمادها اثرگذار است.

معضلی که طی سال‌های اخیر به‌خصوص سال ۹۵ مشکلات بسیاری بر سر راه فعالیت سهامداران به‌وجود آورد. کارشناسان بیان می‌کنند، در بورس‌های معتبر بر‌اساس متغیرهای بین‌المللی و داخلی و بر اساس صورت‌های مالی دقیق شرکت‌ها می‌گوید به چه سمتی حرکت خواهند کرد و این امر در نهایت به حرفه‌ای شدن بازار کمک می‌کند. با این وجود ارائه گزارش تحلیلی و مدیریتی از سوی شرکت‌ها مستلزم وجود چارچوب‌های مشخصی است تا مسبب به‌وجود آمدن هرج و مرج اطلاعاتی نشود. با توجه به اینکه در پیشنهادهایی که از سوی سازمان بورس و اوراق بهادار بیان شده؛ همچنان ابهاماتی وجود دارد که ممکن است کار را برای شرکت‌ها با سختی مواجه کند، فعالان بازار در این زمینه می‌توانند با توجه به نیازهای بازار و اطلاعاتی ضروری که درخصوص عملکرد شرکت‌ها مورد نیاز است چارچوب‌ها و فرمت‌های لازم را به‌صورت پیشنهادی به سازمان بورس ارائه دهند. موضوع مهم تغییر نحوه گزارش‌های مالی در دستور‌العمل جدید سازمان به شرح زیر است:

تبدیل گزارش پیش‌بینی درآمد هر سهم به گزارش تجزیه و تحلیل مدیریت بر اساس استانداردهای بین‌المللی. مطابق با برنامه ارائه شده سازمان بورس، گزارش تجزیه و تحلیل مدیریت که به‌صورت سه ماهه به همراه صورت‌های مالی میان‌دوره‌ای ناشر منتشر خواهد شد، جایگزین گزارش پیش‌بینی درآمد هر سهم می‌شود. این گزارش حاوی تحلیل مدیریت از وضعیت جاری شرکت و همچنین برآورد از وضعیت آینده شرکت خواهد بود. در این گزارش اثر رویدادهای مهم بر وضعیت مالی شرکت نیز تحلیل خواهد شد در عین حال شرکت‌ها ملزم به ارائه عددی به‌عنوان پیش‌بینی درآمد هر سهم نیستند.

اضافه کردن و حذف موادی از دستورالعمل‌ها. این موضوع در دستورالعمل مزبور، باعث افزایش کارآیی بازار و در نهایت ارتقای سطح نقدشوندگی و شفافیت بازار خواهد شد. از اقدامات انجام شده در این زمینه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

•انجام مطالعات اولیه و تطبیقی با بازارهای معتبر بین‌المللی

•پیشنهاد اولیه دستورالعمل‌های اصلاحی به هیات مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار

• برگزاری کارگروه‌های تخصصی متعدد با حضور کارشناسان سازمان بورس و اوراق بهادار، بورس تهران و فرابورس ایران

• برگزاری جلسات در سطح مدیران ارشد سازمان بورس و اوراق بهادار درخصوص اصلاح اجرایی رویه‌ها و دستورالعمل‌ها

• اخذ و اعمال نظرات مدیران ارشد شرکت‌های بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران

• اخذ و اعمال نظرات مدیران ارشد و اعضای کانون کارگزاران

نحوه انتشار اطلاعات نهانی

سومین موضوع مطرح شده در این دستورالعمل مربوط به اصلاح نحوه افشای اطلاعات با اهمیت است. شاید بتوان یکی از اساسی‌ترین عوامل اثر گذار بر روند بورس تهران را چگونگی انتشار اطلاعات نهانی و با اهمیت شرکت‌ها دانست. طی سال‌های اخیر به کرات دیده شد که قیمت سهم‌ها بر اساس خبرها و شایعات بازار با نوسانات جدی مواجه می‌شدند، خبرهایی که کمترین نگاه بنیادی در آنها دیده نمی‌شد و بیش از هرچیزی با چاشنی هیجان تغییر می‌کردند.

در این موارد نمادی که با رشد یا افت قابل‌توجه قیمتی مواجه می‌شود با درخواست سازمان برای شفاف‌سازی ملزم به ارائه گزارش شفاف‌سازی است. طی مدت اخیر بارها دیده شد با توجه به اینکه تغییرات قیمتی سهم قابل توجه است، اما در‌باره تغییرات احتمالی در درون شرکت اطلاع‌رسانی عمومی نمی‌شود و در نتیجه ادامه این فضای هیجانی بسیاری را در موارد مختلف متضرر می‌کند. در موارد این‌چنینی به نظر می‌رسد بورس تهران نیازمند سازوکار حقوقی قدرتمندی است تا بتواند به بهترین نحو ممکن با ‌چنین معضلاتی برخورد کند. در این زمینه اگر بخش حقوقی سازمان بورس با عملکردی جدید، شرکت‌ها را به شفاف‌سازی در زمینه اطلاعات نهانی و شایعات خبری ملزم کند، بخش عظیمی از مشکلات کنونی که درخصوص عملکرد برخی از شرکت‌ها وجود دارد از بین می‌رود. موارد مربوط به موضوع نحوه انتشار اطلاعات نهانی در پیش‌نویس جدید سازمان بورس به شرح زیر است:

اصلاح نحوه افشای اطلاعات با اهمیت و مصادیق آن. اطلاعات با اهمیت به مواردی گفته می‌شود که افشای آن بر قیمت و تصمیم سرمایه‌گذاران تاثیرگذار است. در دستورالعمل اصلاح شده نحوه افشای اطلاعات از سوی ناشران بورسی و فرابورسی، مصادیق اطلاعات با اهمیت با جزئیات بیشتری بیان شده‌اند و در زمان افشای اطلاعات توسط ناشر، نماد معاملاتی به‌صورت خودکار و کوتاه‌مدت (کمتر از ۶۰ دقیقه) متوقف خواهد شد. توقف نماد جهت نشر یکنواخت و یکدست اطلاعات بین سرمایه‌گذاران است.

افزایش اختیارات و مسوولیت‌های بورس‌ها در نظارت بر ناشران. در دستورالعمل‌های جدید سعی شده است تا به بورس‌ها اختیارات و مسوولیت‌های بیشتری در زمینه نظارت بر فعالیت و اطلاعات منتشره از سوی ناشران داده شود. این اقدام سبب افزایش کارآیی مقام نظارتی در بورس‌ها و سازمان بورس و اوراق بهادار خواهد شد که به نوبه خود سبب ارتقای شفافیت در بازار خواهد شد.