دنیای اقتصاد- سلیمان کرمی: شاخص کل بورس تهران روز گذشته با افت ۵۱۵ واحدی در سطح ۷۶ هزار و ۲۸۵ واحد متوقف شد. فضای منفی از افت بازارهای جهانی، ادامه فشار فروش بر نمادهای بانکی و هراس از افت بیشتر قیمت‌ها در ادامه مسیر نزولی روزهای اخیر، باعث شد شاخص کل تا کمترین مقدار از پایان تابستان سال جاری افت کند. به این ترتیب شاخص که تا میانه آذر به کانال ۸۱ هزار واحدی رسیده بود، در ادامه مسیر نزولی را در پیش گرفت. در نتیجه نیمه دوم سال پس از افت و خیز‌های فراوان تاکنون بدون بازدهی بوده و تمامی نگاه‌ها به هفته پایانی سال دوخته شده است.‌

پستی و بلندی‌های شاخص در برآیند صفر

شاخص کل بورس تهران از ابتدای پاییز مسیر صعودی را در پیش گرفت. در مدت اندک حدود یک ماه شاخص از کانال ۷۶ هزار واحد در اوایل آبان به بیش از ۸۰ هزار واحد رسید. شاخص در سطوح بالای خود دوام نیاورد و دیری نپایید که تا میانه آبان شاخص به کمتر از ۷۹ هزار واحد رسید. رسیدن به این نقطه استارتی بر رشد دوباره شاخص بود. در این شرایط اوج‌گیری قیمت‌ها در بازار جهانی (محصولات شیمیایی و فلزی) و همچنین سقف‌شکنی‌های مداوم نرخ ارز در بازار داخل در مسیر صعودی باعث شد که شاخص در میانه آبان به بیش از ۸۱ هزار واحد برسد. با این حال شناسایی سود از سوی فعالان بازار و همچنین کاهش ارزندگی سهام با توجه به رشد نسبت قیمت به درآمد بازار باعث شد شاخص مسیر نزولی را در پیش بگیرد. در این میان نزول نرخ دلار در بازار داخل و همچنین تردید درخصوص پایداری نسبی قیمت جهانی کالاها در سطوح بالا نیز باعث شد که معامله‌گران خروج از بازار را به تداوم سهامداری ترجیح دهند. در مسیر نزولی (از اواسط آذر تاکنون) گرچه شاخص چند بار تلاش کرد تغییر مسیر دهد اما این چرخش‌ها با فشار فروش موجود ناکام ماند. طی هفته‌های اخیر نیز کارشناسان بازار مواردی مانند تامین نقدینگی در روزهای پایانی سال را عاملی برای ایجاد فشار فروش عنوان می‌کردند. در این میان هراس از افت بیشتر قیمت سهام نیز بر شدت فشار فروش افزود.

سیگنال منفی به کالایی‌ها

عقب‌نشینی قیمت جهانی فلزات از اوج طی روزهای اخیر واکنش منفی سهام مرتبط را در بورس تهران به دنبال داشته است. در این خصوص قیمت هر تن مس که در هفته‌های گذشته به بیش از ۶ هزار دلار به ازای هر تن رسیده بود به کمتر از ۵۸۰۰ دلار رسیده است. قیمت هر تن روی نیز از قیمت‌های بیش از ۲۹۰۰ دلار به کمتر از ۲۷۰۰ دلار طی معاملات دیروز رسید. به نظر می‌رسد رشد ارزش دلار در بازار جهانی (با تقویت انتظارات برای افزایش نرخ بهره آمریکا در نشست هفته آینده فدرال رزرو آمریکا) در کاهش قیمت جهانی فلزات بی‌تاثیر نبوده است. در کنار افت قیمت جهانی فلزات، ادامه ریزش نرخ دلار در بازار ارز داخل نیز به‌عنوان اهرم دوم سودآوری شرکت‌های کالایی، بر قیمت سهام شرکت‌های کالایی و صادراتی فشار وارد کرده است. نرخ دلار در اوج‌گیری شاخص در آذرماه به بیش از ۴ هزار تومان رسید. اثر رشد نرخ دلار را در گزارش ماهانه آذر و دی شرکت‌های کالایی (به خصوص شیمیایی و فلزات اساسی) شاهد بودیم. در شرایط کنونی ادامه فشار بر نرخ دلار از سوی سیاست‌گذار ارزی باعث شده که نرخ این ارز به کف کانال ۳۷۰۰تومان نزدیک شود. در پی اوج‌گیری نرخ دلار در آذر و نرخ‌های بالاتر از ۴ هزار تومان در اوایل دی، رئیس بانک مرکزی بر کاهش نرخ دلار در ادامه تاکید کرد. در این میان سیاست سرکوب نرخ با تقویت سمت عرضه و پایین‌ آوردن نرخ هر چند با یک تاخیر زمانی اندک اما سرانجام کارساز شد و دلار مسیر نزولی را در پیش گرفت. شرکت‌های کالایی بورس تهران عمدتا نرخ دلار در اولین پیش‌بینی‌های سال آینده را بالاتر از ۳۷۵۰ تومان در نظر گرفته‌اند. گرچه قیمت جهانی مفروض پیش‌بینی‌ شرکت‌ها در سمت فروش محصولات برای سال آینده همچنان اختلاف فاحشی با قیمت‌های کنونی در بازار جهانی دارد اما روند نزولی نرخ دلار تهدیدی برای اولین پیش‌بینی شرکت‌ها است.

تداوم فشار بر بانک‌ها

ریزش قیمتی بانک‌ها از دیگر موارد فشار بر شاخص کل بورس تهران بود. برخی از اهالی بازار اظهار‌نظر درخصوص وضعیت نامناسب بانک‌های خصوصی را عاملی برای فشار فروش بر این نمادها عنوان می‌کنند. ریزش بانک‌ها در روز بازگشایی خود نشات گرفته از وضعیت نامناسب بانک‌ها بود. دگرگونی صورت‌‌های مالی بانک‌ها با افزایش شفافیت از وضعیت عملیاتی این شرکت‌ها فضای منفی را بر سهام این شرکت‌ها افزایش داد. در شرایط کنونی تمامی اهالی بازار به آگاهی نسبی از ساختار نامناسب مالی بانک‌ها رسیده‌اند که شدت فروش بر سهام را تشدید کرده است.

کارشناسان به مشکلات عمده در صورت‌های مالی این شرکت‌ها اشاره دارند. قفل بخش اعظمی از سرمایه بانک‌ها در دارایی‌های غیر‌مولد، زیان‌ده بودن عملیات بانکداری و همچنین مطالبات قابل توجه این گروه از دولت از مشکلات عمده این گروه است. نظام بانکی کشور نیاز به خانه‌تکانی اساسی دارد که تاخیر در انجام آن تنها وضعیت کنونی را بدتر می‌سازد. گرچه برنامه‌هایی برای بهبود وضعیت کنونی مانند پرداخت بدهی‌های دولت به نظام بانکی، تلاش برای کاهش هزینه جذب منابع، جلوگیری از شناسایی سودهای موهوم و همچنین تلاش بانک‌ها برای خروج از بنگاهداری از مواردی بوده که تا حدودی امیدواری را میان سهامداران نگه داشته است. عزم دولت کنونی در اصلاح ساختار بانک‌ها نیز می‌تواند مسیر آینده این گروه را روشن‌تر سازد. با این حال همچنان انحراف در مسیر برخی بانک‌ها مشاهده می‌شود. در این میان بانک‌های تازه‌وارد نیز مسیر اشتباهی که سایر بانک‌ها را به وضعیت کنونی رسانده، در پیش گرفته‌اند. در حالی‌که عدم شفافیت در صورت‌های مالی بانک‌ها طی سال‌های اخیر وضعیت نامناسب این صنعت را پوشانده بود اما سرانجام شاهد به صدا درآمدن زنگ هشدار برای این گروه بودیم. در شرایط کنونی شفافیت کامل درخصوص صورت‌های این گروه و لزوم تایید صورت‌های مالی از سوی بانک‌ مرکزی مهم‌ترین عواملی است که می‌تواند مسیر قیمتی بانک‌ها را تغییر دهد.

ابهام بر پالایشی‌ها غلبه کرد

در معاملات دیروز دو نماد پالایشی «شبریز» و «شبندر» نیز به بازار بازگشتند. گرچه پس از تعدیل مثبت نمادهای این گروه انتظار برای واکنش مثبت قیمت سهام وجود داشت، اما شاهد مسیر عکس قیمتی در این نمادها بودیم. به نظر می‌رسد ابهامات تمام‌نشدنی شرکت‌های پالایشی با توجه به نامشخص بودن وضعیت نرخ‌گذاری محصولات و مواد اولیه این گروه باعث شده که فعالان بازار اعتماد چندانی به این نمادها نداشته باشند. در نتیجه استقبال چندانی از بازگشایی سهام پالایشی در معاملات دیروز نشد. «شبندر» که با انعکاس افزایش تولید بنزین در صورت‌های مالی، سود هر سهم خود را برای سال مالی آینده حدود ۶۳ تومان عنوان کرده است، روز گذشته با نوسانات اندکی روی صفر تابلو معاملات را به پایان رساند (۴۸۴ تومان). در آخرین معاملات قیمت این سهم به کمتر از ۴۸۰ تومان نیز رسید. «شبریز» اما ریزش قابل توجهی را تجربه کرد. نماد معاملاتی پالایش نفت تبریز با ریزش بیش از ۱۵ درصدی در میان نمادها با بیشترین اثر منفی بر شاخص قرار گرفت. این نماد همچنین بیشترین افت قیمتی روزانه را در معاملات دیروز به نام خود ثبت کرد. دلیل افت شدید قیمتی این نماد را باید در روند قیمتی ماه‌های گذشته «شبریز» جست‌وجو کرد. این نماد از ابتدای سال نوسانات زیادی را به ثبت رسانده است. در حالی‌که قیمت هر سهم در روزهای پایانی اسفند سال گذشته بیش از ۶۰۰ تومان بود تا میانه تیر قیمت هر سهم این شرکت به کمتر از ۳۵۰ تومان رسید. در ادامه با موج دیگری، با سیگنال مثبت پالایش و پخش به‌صورت‌های مالی (صورت‌های مالی ۱۲ ماه شرکت‌های پالایشی با تغییرات مثبت نرخ فروش فرآورده‌ها و نرخ خرید نفت)، صعود قیمتی این سهم شروع شد. در نتیجه قیمت این سهم تا میانه مرداد به بیش از ۵۰۰ تومان رسید. نوسانات قیمتی این سهم تداوم یافت تا اینکه با انتظار برای جهش سودآوری این شرکت‌ قیمت هر سهم پالایش نفت تبریز، در اوایل آبان به بیش از ۶۰۰ تومان رسید. انتشار عملکرد واقعی شرکت‌های پالایشی اما (بر اساس نرخ‌های دریافتی مرجع نرخ‌گذاری) به وضعیت نامناسب سودآوری این شرکت‌ها اشاره داشت و بار دیگر قیمت این سهم روند نزولی در پیش گرفت. در هفته‌های اخیر نیز بار دیگر نرخ‌های اعلامی از سوی وزارت نفت مطابق میل صورت‌های مالی شرکت‌های پالایشی بوده و در نتیجه این شرکت‌ها با تعدیل مثبت سودآوری مواجه شدند. در این میان به نظر می‌رسد میزان رشد سودآوری «شبریز» اختلاف قابل توجهی با انتظارات موجود از این سهم داشته که عاملی برای ریزش قیمتی این سهم شده است. علاوه بر این نامشخص بودن تصمیم بعدی مرجع نرخ‌گذاری مانعی در جذابیت سرمایه‌گذاری در سهام این شرکت‌ها است. افسار نوسان قیمتی سهام این شرکت‌ها را می‌توان در دستان «نرخ‌گذار» دانست که در نتیجه آن معاملات این گروه بیش از همه مورد توجه نوسان‌گیران بوده است.

ثمره صفر بورس در نیمه دوم سال