احسان غلامی/ دانشجوی دکترای مدیریت اجرایی (DBA)

شفافیت اطلاعات در اقتصاد از موضوعات بسیار مهمی است که تاکنون از جوانب مختلف به آن پرداخته شده است و اهمیت و ضرورت آن غیر‌قابل انکار است. اما ایجاد شفافیت در عمل کار بسیار مشکلی است. فارغ از اینکه شفافیت باعث از بین رفتن برخی منافع شخصی می‌شود، اما در نبود فضای عمومی شفاف، سازمان‌هایی هم که تمایل زیادی به شفافیت اطلاعات دارند، با مشکلات جدی روبه‌رو‌ هستند. یکی از خصوصیات اطلاعات، وابسته بودن آن به اطلاعات زیرمجموعه‌ها است به‌گونه‌ای که اطلاعات در سطح دولت وابسته به اطلاعات وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و شرکت‌ها بوده و اطلاعات آنها هم به زیر‌مجموعه‌هایشان وابستگی دارد، و تا زمانی‌که مسیر تولید، گردش، تجمیع و تحلیل اطلاعات از پایین به بالا مهیا نباشد، شفافیت و معتبر بودن اطلاعات خدشه‌دار می‌شود.

نگاهی به نقش حاکمیت شرکتی در سطوح مختلف، برخی از این مشکلات را آشکار می‌سازد. یکی از ارکان تحقق حاکمیت شرکتی، دستیابی به حاکمیت اطلاعات بوده و در عصر حاضر فقط با حاکمیت فناوری اطلاعات این موضوع میسر است. حاکمیت اطلاعات فارغ از تکنولوژی به ساز‌و‌کارهایی برای استفاده از اطلاعات در جهت هدایت و کنترل شرکت‌ها یا واحدهای سازمانی می‌پردازد که این موضوع، به‌طور سنتی نیز در شرکت‌های هلدینگ یا سازمان‌های بزرگ از طریق استانداردهای مالی و مدیریتی انجام می‌پذیرد، اما فناوری اطلاعات با توجه به استقرار و بهره‌برداری از سیستم‌های اطلاعاتی این امر را تسهیل کرده و حوزه آن را گسترده کرده است.

حاکمیت شرکتی در سال‌های گذشته بسیار مورد بحث قرار گرفته و سازمان بورس به‌عنوان اولین سازمان این موضوع را در دستور کار خود قرار داده و برای تحقق آن ساز و کارهای مختلفی را طراحی و اجرا کرد که یکی از این موارد نقش حاکمیت اطلاعات از طریق استقرار و استفاده از سامانه‌هایی برپایه فناوری اطلاعات مانند سایت‌های اینترنتی، کدال و... بوده است. به غیر از سازمان بورس، سازمان امور مالیاتی نیز در چند سال گذشته برای کنترل و راستی‌آزمایی اظهارنامه‌ها، سامانه‌های اطلاعاتی هوشمند و یکپارچه‌ای را مورد بهره‌برداری قرارداده است. اما به‌رغم استفاده از سامانه‌های اطلاعاتی گوناگون و بهره‌برداری از آنها، جامعیت، یکپارچگی، شفافیت کامل و به هنگام بودن در اطلاعات اقتصادی کشور ضعیف بوده و حتی آمارهای اقتصادی با مغایرت‌هایی روبه‌رو‌ است. مشکل کجاست؟ برخی مشکلات عبارتند از:

۱- نبود نقشه راه برای حاکمیت اطلاعات در کلیه سطوح

۲- بر‌طرف کردن نیاز روز بدون نگاه به آینده

۳- جزیره‌ای بودن سامانه‌های اطلاعاتی

۴- عدم پیگیری و حمایت از ارائه اطلاعات ساختاریافته

۵- پیوسته نبودن مسیر تولید اطلاعات تجمیع شده

۶- نبود ساختار حاکمیت اطلاعات به‌طور جامع در سازمان‌ها و شرکت‌ها.

نقشه راه: مانند هر موضوع عملیاتی دیگر، حاکمیت اطلاعات نیز باید دارای نقشه راه باشد تا بتواند تحقق یابد. نقشه راه حاکمیت اطلاعات در اولین قدم به این سوال پاسخ می‌دهد که به چه اطلاعاتی برای رسیدن به اهداف نیاز داریم و این اطلاعات کجا و به چه شکلی هستند؟ در سازمان‌ها بیشتر به Data توجه می‌شود درصورتی‌که Master Data از اهمیت بسیار بیشتری برخوردار است. Master Data به داده‌هایی گفته می‌شود که به هسته اصلی کسب و کار ارتباط دارد، مانند اطلاعات مشتریان، محصولات و ... . بعد از ارزیابی وضعیت اطلاعات مراحل دیگر تحقق حاکمیت اطلاعات مانند تولید، ذخیره‌سازی، استفاده، تحلیل اطلاعات و موارد دیگر جای خود را در نقشه راه پیدا می‌کنند.

نگاه به آینده اطلاعات: توجه بیش از حد به رفع نیازهای امروز باعث می‌شود بدون توجه به نیازهایی که در آینده خواهیم داشت، اطلاعات را تولید و ذخیره کنیم. در سال‌های اخیر نیازمندی به ساختارهای اطلاعاتی جامع برای استفاده‌های متنوع جهت تحلیل و پردازش اطلاعات در زمان‌های متفاوت کاملا مشهود بوده است. برای مثال قبل از اینکه موضوعاتی مانند هوشمندی کسب‌و‌کار (BI) مطرح شود، سامانه‌های اطلاعاتی با معماری‌های مخصوص به خود طراحی و ساخته شدند که یکی از بزرگ‌ترین مشکلات آنها برای استقرار BI بود.

یکپارچگی سامانه‌های اطلاعاتی: علاوه بر ساختارهای متفاوت اطلاعات در سامانه نرم‌افزاری، تعدد بیش از حد سامانه‌ها از تامین‌کنندگان متفاوت، باعث جزیره‌ای شدن آنها شده است که ارتباط اطلاعاتی بین این نرم‌افزارها یا وجود ندارد یا به شکل بسیار محدود انجام می‌پذیرد. وجود یکپارچگی در سامانه‌ها نقش موثری در فرآیند تولید، نگهداری، پردازش و تحلیل اطلاعات ساختاریافته دارد.

اطلاعات ساختاریافته: وقتی که دسته بندی اطلاعات به‌طور کامل انجام شده و روابط بین اطلاعات مشخص شود، اطلاعات ساختاریافته داریم. در حقیقت اطلاعات ساختار یافته نه تنها در زمان حال بلکه برای نیازهای آینده نیز به‌کار می‌آیند، زیرا دسته بندی‌ها و روابط بین اطلاعات باعث می‌شود، توانایی تحلیل اطلاعات از جنبه‌ها و نگاه‌های مختلف در حال و آینده میسر باشد و با توجه به روابطی که بین اطلاعات برقرارشده است، اطلاعات در یک مسیر پیوسته تولید و نگهداری شود.

پیوستگی اطلاعات: بعد از ایجاد روابط بین اطلاعات باید اطلاعات در یک مسیر پیوسته و برخط ایجاد، منتقل و نگهداری شود و انقطاعی بین سامانه‌های اطلاعاتی وجود نداشته باشد. زیرا علاوه بر فهم روابط بین اطلاعات، زمانی‌که قصد داریم به عمق اطلاعات نفوذ کنیم، پیوستگی اطلاعات اهمیت خود را نشان می‌دهد. یکی از راهکارهای اجرایی در سامانه‌ها و پایگاه‌های داده جزیره‌ای، ایجاد انباره داده است که بتواند با تجمیع اطلاعات در یک ساختار رابطه مند، با قرار دادن اطلاعات در یک پایگاه داده متمرکز پیوستگی اطلاعات را نیز به دنبال داشته باشد. این مسیر باید تحت یک اصول مشخص به نام حاکمیت اطلاعات طی شود تا دستیابی به اهداف سازمانی محقق شود.

ساختار حاکمیت اطلاعات: حاکمیت اطلاعات، هماهنگی افراد، فرآیندها و تکنولوژی است تا بتوان با پیاده‌سازی آن، قابلیت استفاده از داده‌ها را به‌عنوان یک سرمایه سازمانی در یک شرکت ایجاد کرد. حاکمیت اطلاعات تنها به تکنولوژی فکر نمی‌کند و در کنار آن فرآیندها و به ویژه افراد را درنظر می‌گیرد، به‌گونه‌ای که از مدیران ارشد تا کاربران ساده را پوشش می‌دهد. به همین دلیل مسیر داده از اولین کاربر به‌عنوان تولید‌کننده اطلاعات تا کاربران ارشد به‌عنوان استفاده‌کننده و تحلیل‌کننده اطلاعات طراحی و پیاده‌سازی می‌شود. حاکمیت اطلاعات موضوعی عمیق و بسیار ضروری است که درصورت پیاده‌سازی در کلیه سطوح از شرکت‌های کوچک تا سازمان‌های بزرگ، منجر به پیوستگی و یکپارچگی اطلاعات می‌شود. درصورتی‌که حاکمیت اطلاعات در کشور به‌عنوان یک اصل تعریف شود. آنگاه دستیابی به اطلاعات اقتصادی کار پیچیده و مشکلی نخواهد بود و با تعریف ارتباطات مشخص می‌توان اطلاعات مورد نیاز را به دست آورد.

برای مثال تقویم اقتصادی که در ایران تاکنون پیاده‌سازی نشده است و اغلب کارگزاران آن را امری دشوار می‌دانند، درصورت پیاده‌سازی حاکمیت اطلاعات امکان‌پذیر است. تقویم اقتصادی که در جهان معرفی شده است به‌صورت روزانه و با دقت ثانیه، اطلاعات مشخص را ارائه می‌کند و این کار تنها در یک مسیر پیوسته اطلاعاتی که اعتبار آن مورد تایید است، از سوی سامانه‌های هوشمند تجمیع، محاسبه و ارائه می‌شود. بنابراین درصورتی‌که در یک نظام مشخص اطلاعاتی، افراد و شرکت‌ها به‌طور کامل موظف به تولید و ارائه اطلاعات باشند، می‌توان به دستیابی تقویم اقتصادی امیدوار بود.