دنیای اقتصاد - فاطمه اسماعیلی: از سال گذشته با توسعه و گسترش ابزارهای مالی،دولت با یک عزم جدی تصمیم به تسویه بدهی‌های خود از طریق ابزارهای بدهی در بازار سهام کشور گرفت.نقش بازار سرمایه نیز از آن بازه زمانی با ابزارهای مختلف بدهی بیش از پیش پررنگ‌ شد. پرداخت بدهی دولت از طریق بازار سهام، علاوه بر کاهش فشار از روی بانک‌ها، زمینه‌ساز افزایش ضریب فزاینده و رشد غیرتورمی نقدینگی می‌شود. بازار بدهی که در کنار بازار سهام و بازار مشتقات سه رکن اصلی بازار سرمایه را تشکیل می‌دهند، به‌عنوان یکی از ارکان اصلی نظام جامع تامین مالی، نقشی کلیدی در رشد و توسعه اقتصادی کشورها دارد. هدف اولیه از تشکیل این بازار، ایجاد مکانیزمی برای تامین مالی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت مخارج بخش خصوصی و دولتی بوده است و مناسب‌ترین گزینه برای تامین مالی شرکت‌های بزرگ و با حجم دارایی‌های فیزیکی بالا به شمار می‌رود. در همین راستا روز گذشته (دوشنبه ۱۸ بهمن ۹۵)، ۳ هزار میلیارد تومان اوراق مرابحه و اوراق اجاره از سوی دولت در ۱۲ نماد معاملاتی منتشر و پذیره‌نویسی شد تا گام دیگری در راستای تسویه بدهی‌های دولت برداشته شود.

انتشار ۳ هزار میلیارد تومان اوراق بدهی در بازار سهام برای بازپرداخت بدهی خود به وزارت آموزش و پرورش و بیمه سلامت در روز گذشته در حالی رقم خورد که مدت‌هاست انتقادهایی از سوی برخی کارشناسان و سیاست‌گذاران اقتصادی در مورد بازار بدهی مطرح می‌شود.این انتقاد‌ها نرخ بالای این اوراق را مانعی بر سر راه کاهش نرخ سود بانک‌ها عنوان می‌کنند. این منتقدان می‌گویند: توسعه این بازار تامین مالی شرکت‌ها را سخت‌تر و نقدینگی دیگر بازارها را جذب بازار بدهی می‌کند.از طرفی نیز نرخ بالای این اوراق را مانعی برای رونق گرفتن معاملات بازار سهام می‌دانند. در نگاه اول شاید نقد مطرح شده از سوی این کارشناسان منطقی ارزیابی شود با این حال در این باره باید چند مورد را در نظر گرفت و سپس درستی و نادرستی این گفته‌ها را بررسی کرد. در حال حاضر اوراق مذکور با نرخ سود ۲۰ درصدی منتشر شده و موعد پرداخت سود آن هر ۶ ماه یک‌بار است. (نرخ سود مرکب این اوراق ۲۱ درصد است). موضوعی که در ظاهر نقد کارشناسان مذکور را تایید می‌کند، اما مساله این است که نباید این اوراق را با اوراق مشارکت اشتباه گرفت. اوراق مشارکت دارای سود ثابتی است و دارندگان این اوراق ریسکی را متحمل نمی‌شوند. اوراق مرابحه و اوراق اجاره اما از تحولات کلان اقتصادی تاثیر پذیرفته و نرخ ثابتی ندارند. به‌عنوان مثال با کاهش نرخ بهره، قیمت اوراق مورد بررسی افزایش یافته در نتیجه شاهد کاهش نرخ سود آنها خواهیم بود. به عبارت دیگر این ساز و کار بازار است که نرخ بازدهی این اوراق را تعیین می‌کند. اتفاقی که پیش از این نیز در بازار مشاهده شد به‌طوری که برخی از اوراق موجود هم‌اکنون بالاتر از قیمت اسمی معامله می‌شوند.

بنابر این فرضیات مطرح شده کاملا رد می‌شود با این حال برخی کارشناسان به محل تسویه بدهی‌ها از طریق این اوراق با توجه به کارکرد اصلی آنها یعنی افزایش تولید و کمک به رشد اقتصادی انتقاد‌هایی دارند. اقدام روز گذشته دولت در انتشار یک هزار میلیارد تومان اوراق مرابحه برای پرداخت بدهی‌های دولت به بیمه سلامت خرده گرفت. بر این اساس دولت در‌صدد است با بهره‌گیری از بازار بدهی در مسیر پرداخت نوعی خدمت یارانه‌ای گام بردارد و این موضوعی است که به نظر می‌رسد تا حد زیادی از کارکرد واقعی این اوراق دور باشد؛ چرا که طرح تحول نظام سلامت به دنبال محافظت مالی مردم در قبال هزینه‌های سلامت، ارتقای کیفیت و افزایش دسترسی به خدمات درمانی است و نوعی سوبسید یا یارانه به حساب می‌آید. این طرح طبیعتا با افزایش هزینه‌های دولت همراه شد و حال دولت در راستای تسویه این هزینه‌ها از بازار بدهی استفاده کرده است. این در حالی است که یکی از مهم‌ترین اهداف تعمیق بازار بدهی و افزایش تامین مالی دولت و فعالان اقتصادی از طریق این بازار، افزایش تولید، کاهش بیکاری و رشد اقتصادی از طریق تحریک سرمایه‌گذاری بنگاه‌ها است. امیر هامونی، مدیرعامل فرابورس ایران در این خصوص به «دنیای اقتصاد» گفت: ۳ هزار میلیارد تومان اوراق مرابحه و اوراق اجاره‌ای که روز گذشته برای بازپرداخت بدهی دولت به وزارت آموزش و پرورش و بیمه سلامت منتشر و پذیره‌نویسی شد، پیش از این نیز از سوی ریاست سازمان بورس مطرح شده بود. بر این اساس انتشار اوراق مذکور در راستای اجرای تبصره ۳۷ قانون اصلاح قانون بودجه سال ۹۵ و از طریق وزارت آموزش و پرورش و همچنین وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی برای تنزیل بدهی‌ها صورت می‌پذیرد.

وی تاکید کرد: به جز اوراق مذکور تا پایان سال شاهد انتشار اوراق جدیدی در بازار بدهی نخواهیم بود. هامونی همچنین در پاسخ به انتقادهای وارده درخصوص چرایی تخصیص اوراق بدهی به بخش یارانه‌ای بیمه سلامت گفت: این اوراق در ردیف اوراق اجاره و اوراق مرابحه منتشر شده و قرار است برای خرید دارو مورد استفاده قرار گیرد. طبیعتا این دارو به سمت شرکت‌های تولید‌کننده رفته و گردش نهایی آن به بخش تولید خواهد بود، چرا‌که یکی از کارکردهای اصلی بازار بدهی کمک به افزایش تولید و در نهایت رشد و توسعه اقتصادی کشور است.

جزئیات بیشتر از اوراق جدید

در راستای تسویه بدهی‌های دولت، دیروز وزارت امور اقتصادی و دارایی برای پرداخت بدهی وزارت آموزش و پرورش، در بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس ایران در مجموع ۲ هزار میلیارد تومان اوراق اجاره با نرخ سود ۲۰ درصدی را منتشر و پذیره‌نویسی کرد که موعد پرداخت سود آن هر ۶ ماه یک بار است. سررسید این اوراق ۴۸ ماه و تعداد اوراق پذیرش شده ۲۰ میلیون ورقه بهادار است که از طریق واسط مالی شهریور سوم (با مسوولیت محدود) از طریق کارگزاری بانک ملی پذیره‌نویسی می‌شود. همچنین متعهد تضمین و تخصیص اعتبار این اوراق سازمان برنامه و بودجه کشور بوده و عامل پرداخت سود نیز شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه تعیین شده است. اوراق مذکور در ۷ نماد معاملاتی جداگانه و از طریق کنسرسیومی با پیشگامی شرکت تامین سرمایه آرمان متشکل از شرکت‌های تامین سرمایه لوتوس پارسیان، تامین سرمایه بانک ملت، تامین سرمایه نوین، تامین سرمایه سپهر، تامین سرمایه امید و تامین سرمایه کاردان، پذیره‌نویسی و بازار گردانی آن تعهد شده است. بر‌اساس این گزارش، تعهد پذیره‌نویسی و بازار گردانی ۲۵۰ میلیارد تومان از اوراق اجاره مذکور در نماد معاملاتی «اجاد۲۱» از طریق تامین سرمایه آرمان، مبلغ ۵۰۰ میلیارد تومان در نماد «اجاد ۲۲» از طریق تامین سرمایه لوتوس پارسیان، مبلغ ۲۰۰ میلیارد تومان در نماد «اجاد ۲۳» از طریق تامین سرمایه ملت، مبلغ ۵۰۰ میلیارد تومان در نماد «اجاد ۲۴» از طریق تامین سرمایه نوین، مبلغ ۳۰۰ میلیارد تومان در نماد «اجاد ۲۵» از طریق تامین سرمایه سپهر، مبلغ ۱۵۰ میلیارد تومان در نماد «اجاد ۲۶» از طریق تامین سرمایه امید و مبلغ یکصد میلیارد تومان در نماد «اجاد ۲۷» از طریق تامین سرمایه کاردان از روز گذشته به مدت ۵ روز کاری تا تاریخ ۲۴ بهمن‌ماه پذیره‌نویسی و بازار‌گردانی می‌شود. همزمان وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز برای تسویه بخشی از بدهی‌های سازمان بیمه سلامت ایران برای خرید نقدی دارو از سوی نهاد واسط و فروش اقساطی به بانی به منظور تامین وجوه، از دیروز مبلغ یک هزار میلیارد تومان اوراق مرابحه را از طریق ۵ نماد معاملاتی مستقل منتشر و پذیره‌نویسی کرد.

تعداد اوراق پذیرش شده فوق، ۱۰ میلیون ورقه و مدت اعتبار آن ۴۸ ماه با نرخ سود ۲۰ درصدی است که هر ۶ ماه یکبار محاسبه و پرداخت می‌شود. همچنین سازمان برنامه و بودجه کشور به‌عنوان متعهد تامین و تخصیص اعتبار این اوراق تعیین شده و همزمان تعهد تسویه و پرداخت اصل و سود اوراق مذکور را نیز برعهده دارد.بر اساس این گزارش، متعهد پذیره‌نویسی و بازار گردان اوراق مرابحه سلامت نیز از طریق کنسرسیومی با پیشگامی شرکت تامین سرمایه ملت و متشکل از شرکت‌های تامین سرمایه لوتوس پارسیان، تامین سرمایه نوین، تامین سرمایه امید و تامین سرمایه کاردان راهبری می‌شود و کارگزاری بانک ملت نیز فروش این اوراق در بازار ابزارهای نوین مالی را بر عهده دارد. بر این اساس ۳۵۰ میلیارد تومان از اوراق مرابحه مذکور در نماد معاملاتی «سلامت ۱» از طریق تامین سرمایه ملت، ۳۰۰ میلیارد تومان در نماد معاملاتی «سلامت ۲» از طریق تامین سرمایه کاردان، ۱۵۰ میلیارد تومان از طریق نماد «سلامت ۳» از طریق تامین سرمایه امید، یکصد میلیارد تومان در نماد «سلامت ۴» از طریق تامین سرمایه لوتوس پارسیان و یکصد میلیارد تومان در نماد «سلامت ۵» از طریق تامین سرمایه نوین پذیره‌نویسی خواهد شد. مدیر ابزارهای نوین مالی فرابورس در اطلاعیه خود به بازار سهام عنوان کرده است؛ در صورت عدم فروش این اوراق در مدت پذیره‌نویسی، توسط متعهد پذیره‌نویسی خریداری خواهند شد و به مرور توسط آنها در بازار عرضه می‌شوند.