بشیر قبدیان / مهدی محمودی

کارشناسان بازار سرمایه

سازمان بورس و اوراق بهادار براساس ابلاغیه مورخ ۲۵/ ۰۸/ ۹۵ کلیه بانک‌ها، موسسات اعتباری و شرکت‌های بیمه ثبت شده نزد سازمان بورس و اوراق بهادار که دوره مالی آنها از تاریخ اول فروردین ماه ۹۵ و بعد از آن شروع می‌شود و کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران که دوره مالی آنها از ابتدای فروردین ماه امسال و بعد از آن شروع می‌شود و سرمایه ثبت شده آنها ۱۰ هزار میلیارد ریال و بیشتر از آن است را به تهیه و ارائه دو مجموعه صورت‌های مالی سالانه، براساس استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی (حسابرسی شده) و استانداردهای حسابداری ایران (حسابرسی شده) ملزم کرد.

با توجه به ضرورت این موضوع و الزام آن برای برخی از شرکت‌های بورسی در این نوشتار به معرفی ساختار کلی استانداردهای بین‌المللی و مشکلات پیاده‌سازی و بررسی تطبیقی استانداردهای بین‌المللی حسابداری با استانداردهای حسابداری ایران می‌پردازیم.رشد تجارت بین‌المللی و جریان‌های سرمایه و پیوستگی اقتصادی فزاینده طی دو دهه گذشته، منجر به تمایل به هماهنگ‌سازی استانداردهای حسابداری در میان کشورها شده است. در نتیجه، تعداد زیادی از کشورها استفاده از استانداردهای بین‌المللی حسابداری را پذیرفته‌اند. تا کنون ۱۴۷ کشور دنیا استانداردهای مذکور را به‌طور کامل پذیرفته‌اند.

استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی چیست و پذیرش آن چه مزایایی دارد؟

از آنجا که فراهم آوردن اطلاعات مالی برای استفاده در تصمیم‌گیری اقتصادی، وظیفه «حسابداری» است و اطلاعات مالی نشان‌دهنده وضعیت مالی و نتایج عملیات هر واحد گزارشگر است؛ بنابراین ارتباط بین واحدهای گزارشگر با تصمیم‌گیرندگان اقتصادی از طریق گزارش‌های مالی برقرار می‌شود، بنابراین حسابداری را می‌توان به‌عنوان زبان تجارت معرفی کرد. صورت‌های مالی به‌عنوان مهم‌ترین منبع اطلاعاتی برای انعکاس نتایج عملکرد و وضعیت مالی و جریان‌های نقدی واحدهای تجاری شناخته شده و به همین دلیل مبانی تهیه صورت‌های مالی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. همچنان که بازارها به سمت پیچیدگی و جهانی شدن در حرکت هستند، اختلافات بین دو مجموعه استانداردهای ملی و بین‌المللی به موضوعی بااهمیت‌تر و از منظر سرمایه‌گذاران و سایر استفاده‌کنندگان اطلاعات (که با انبوهی از تفاوت‌ها مواجه می‌شوند)، به امری دشوار تبدیل می‌شود. رشد تجارت بین‌المللی و جریان‌های سرمایه و پیوستگی اقتصادی فزاینده طی دو دهه گذشته، منجر به تمایل به هماهنگ‌سازی استانداردهای حسابداری در میان کشورها شده است. از این‌رو نیازمند استانداردهای حسابداری پایدار، جامع و مبتنی بر اصولی روشن در ارتباط با واقعیات اقتصادی هستیم که به اندازه کافی همسان بوده تا در جهان یکپارچه امروز، استفاده از آنها و مفهوم بودنشان برای همگان فراهم باشد. حداقل از جنبه نظری این توافق وجود دارد که داشتن مجموعه واحدی از استانداردهای با کیفیت بالا، منافع سرمایه‌گذاران را تامین می‌کند و هزینه‌های دسترسی به بازارهای سرمایه در سراسر جهان را کاهش می‌دهد. در یک بازار سرمایه یکپارچه، منطق وجود مجموعه‌ واحدی از استانداردها آشکار است زیرا که این مجموعه واحد، مقایسه‌پذیری و درک گزارشگری مالی را بهبود می‌بخشد. حسابداری زبانی مشترک است و جهانی‌سازی فعالیت‌های مالی به‌طور فزاینده‌ای نیازمند استفاده از این زبان مشترک است. استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی (IFRS)، همان زبان مشترک برای جهانی‌سازی فعالیت‌های مالی است. ضمن اینکه همسان‌سازی بین‌المللی بر راهبری شرکت‌ها، حسابرسی، استانداردهای اخلاقی و ساز و کارهای نظارتی نیز تاثیر‌گذار است.

مزایای پذیرش استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی

افزایش شفافیت (transparency): استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی (IFRS)، باعث افزایش قابلیت مقایسه و کیفیت صورت‌های مالی می‌شوند و به سرمایه‌گذاران و سایر مشارکت‌کنندگان بازار در اتخاذ تصمیمات آگاهانه اقتصادی کمک می‌کنند.تقویت پاسخگویی (accountability): استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی (IFRS)، با کاهش شکاف اطلاعاتی بین دارندگان اطلاعات و سرمایه‌گذاران، موجب تقویت پاسخگویی می‌شوند. استانداردهای مذکور، به‌عنوان منبع اطلاعات قابل مقایسه جهانی، برای قانونگذاران نیز اهمیت ویژه‌ای دارند.مشارکت در کارآیی اقتصاد (efficiency to financial markets): استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی (IFRS)، با کمک به سرمایه‌گذاران در شناسایی فرصت‌ها و تهدیدهای سرمایه‌‌گذاری در سر تا سر جهان، موجب تخصیص بهینه منابع می‌شوند. برای شرکت‌ها نیز، استفاده از یک زبان حسابداری قابل اعتماد، هزینه سرمایه و هزینه‌‌های گزارشگری بین‌المللی را کاهش می‌دهد.

آشنایی با بنیاد IFRS

بنیاد IFRS مرجع تدوین استانداردهای گزارشگری مالی بین‌المللی است. البته فرآیند جهانی‌سازی استانداردهای حسابداری از سال ۱۹۷۳ و با تشکیل کمیته بین‌المللی استانداردهای حسابداری IASC در لندن آغاز شد. در سال ۱۹۹۹ این کمیته دارای ساختار جدیدی شد که در نهایت به شکل‌گیری هیات تدوین استانداردهای بین‌المللی حسابداری (IASB) منجر شد. این هیات دارای ۱۴ عضــو بوده و از آوریل ۲۰۰۱ صرفا مسوولیت تنظیم استانداردهای حسابداری زیر نظر بنیاد IFRS را بر عهده دارد.

ساختار بنیاد IFRS: هیات نظارت بر بنیاد (IFRS FOUNDATION MONITORING BOARD):

هیات نظارت در ژانویه ۲۰۰۹ تشکیل شد. هدف این هیات، ایجاد ارتباط رسمی بین اعضای بنیاد و سازمان‌های عمومی برای تقویت پاسخگویی عمومی بنیادIFRS است. وظیفه اصلی بنیاد مذکور، کسب اطمینان از ایفای مسوولیت‌های اعضای بنیاد مطابق اساسنامه و انتصاب هیات‌امنای بنیاد است. نهادهای نظارتی بر بورس‌ها (در کشورهای مختلف) که استفاده از IFRS را الزام یا مجاز کرده‌اند، از طریق این هیات می‌توانند مسوولیت‌های خود را در راستای حمایت از سرمایه‌گذاران، سلامت بازار و شکل‌گیری سرمایه به نحو مؤثرتری انجام دهند. این هیات متشکل از سازمان‌های نظارتی بازار سرمایه است که مسوول تعیین شکل و محتوای گزارشگری مالی هستند. اعضای فعلی هیات، نمایندگان سازمان بین‌المللی کمیسیون‌های بورس‌ها(IOSCO)، کمیسیون اروپا (EC)، ‌سازمان خدمات مالی ژاپن(JFSA)، کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا (SEC)، کمیسیون بورس برزیل( CVM) و کمیسیون خدمات مالی کره (FSC) هستند.

- هیات امنای بنیاد (IFRS FOUNDATION TRUSTEES): این هیات مسوول راهبری و نظارت بر IASB است. در هیچ‌‌یک از موضوعات فنی مربوط به استانداردها دخالتی ندارد و این مسوولیت مطلقا با IASB است.

- هیات تدوین استانداردهای بین‌المللی (INTERNATIONAL ACCOUNTING STANDARD BOARDS):

هیات مستقل استاندارد‌گذار بنیاد است. اعضای این هیات، گروه مستقلی از ۱۴ کارشناس با تجربه عملی در امر استانداردگذاری، تفسیر، حسابرسی یا استفاده از گزارش‌های مالی و آموزش حسابداری است. این هیات همچنین مسوول تصویب تفاسیر انجام شده توسط کمیته تفاسیر IFRS است.

- کمیته تفاسیر استانداردهای بین‌‌المللی (IFRS INTERPRETATION COMMITTEE):

هیات تفسیرکننده استانداردهای بین‌المللی حسابداری متشکل از ۱۴ عضو از کشورهای مختلف و با سابقه حرفه‌ای است. اعضای این هیات توسط هیات‌امنای بنیاد منصوب می‌شوند.

- شورای مشورتی (IFRS ADVISORY COUNCIL):

هیات مشورتی رسمیIASB و هیات امنای بنیاد IFRS است. اعضای این شورا، طیف وسیعی از نمایندگان گروه‌هایی هستند که از کار هیات تاثیر می‌پذیرند. این گروه‌ها شامل سرمایه‌گذاران، تحلیلگران مالی و سایر استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی مثل دانشجویان، حسابرسان، قانونگذاران، هیات‌های حرفه‌ای حسابداری و استاندارد‌گذاران هستند. ۴۳ سازمان از سر‌تا‌سر جهان و ۴۸ شخصیت حقیقی اعضای این شورا را تشکیل می‌دهند. اعضای شورای مشورتی توسط هیات‌امنای بنیاد انتخاب می‌شوند.

IFRS در جهان و ایران: ۱۴۷ کشور دنیا استانداردهای بین‌المللی حسابداری را به‌طور کامل پذیرفته‌اند، در ایران نیز در سطح کلان، فرض بر هماهنگی با استانداردهای بین‌المللی بوده و درحال ‌حاضر در مقطعِ تصمیم‌گیریِ کلان برای پذیرش یا عدم‌پذیرش استانداردهای بین‌المللی قرار نداریم.

مشکلات پیاده‌سازی استانداردهای بین‌المللی حسابداری در ایران: برای تعداد زیادی از استانداردهای بین‌المللی (حدود ۱۶ استاندارد)، هنوز استاندارد متناظر ارائه نشده است.این استانداردها عبارتند از: IFRS۱, IFRS۱۳, IAS۱۲, IAS۳۲, IAS۳۹, IFRS۷, IAS۲۷, IAS۲۹, IAS۴۰, IFRS۲, IFRS۶, IFRS۹, IFRS۱۲, IFRS۱۴, IFRS۱۵, IFRS۱۶

- برخی از استانداردها مختص ایران است و معادلی در استانداردهای بین‌المللی ندارد مانند استاندارد شماره ۱۴ (نحوه ارائه دارایی‌ها و بدهی‌های جاری)، استاندارد ۲۴ (گزارشگری مالی در واحدهای قبل از بهره‌برداری) و استاندارد ۲۹ (فعالیت‌های ساخت املاک)

- در موارد بسیار محدودی نیز ممکن است در حال‌حاضر امکان اجرای استانداردهای بین‌المللی فراهم نباشد که درخصوص این دسته از موارد باید بررسی دقیق انجام شده و راهکارهای مناسب اتخاذ شود.

- عدم‌وجود منشور مدون و رسمی که در آن به صراحت اعلام شده باشد که مبنای تدوین استانداردهای کشور، استانداردهای بین‌المللی است.

البته همگرایی با استانداردهای بین‌المللی، مانع این نیست که برای موضوعی خاص، استاندارد حسابداری خاص تدوین کنیم یا الزامات بیشتری را حسب نیاز بازار سرمایه و جهت شفافیت اطلاعاتی بیشتر، مقرر کنیم. در نهایت باتوجه به نیاز کشور به ایجاد تعاملات اقتصادی بین‌المللی و نیاز شرکت‌ها به ارائه صورت‌های مالی براساس استانداردهای بین‌المللی، ضروری است هرچه سریع‌تر اقدامات لازم درخصوص فرآیند ترجمه، تدوین و به ویژه آموزش استانداردهای بین‌المللی از سوی نهادهای ذی‌ربط فراهم شود.