گروه بورس- مهرنوش سلوکی: صنعت سیمان با در اختیار داشتن ۷/ ۱ درصد از ارزش بازار و حضور ۳۳ شرکت یکی از گروه‌های مهم در بازار سهام کشور است. این صنعت به‌عنوان یک صنعت زیربنایی و استراتژیک در بورس در سال‌های اخیر به یکی از گروه‌های پر چالش بازار مبدل شده است. سهام این گروه بعد از رشد قیمتی در سال ۹۲ و افزایش چند برابری ارزش بازار، راه نزول را در پیش گرفته و شروع به کاهش ارزش کرد. این در حالی است که در طول دو سال گذشته سهام این گروه غیر ‌از مقاطع کوتاهی، فرصتی برای رشد نیافت و در نهایت در مسیر نزولی دنباله‌داری حرکت کردند. امری که دلایل آن را باید در وضعیت شرکت‌های این صنعت جست‌وجو کرد.

صورت‌های مالی شرکت‌های زیر مجموعه گروه مزبور نیز وضعیت نامناسب این صنعت را تایید می‌کند. در حالی که اقدامات زیادی به منظور خروج از زیان این شرکت‌ها انجام می‌شود، اما کارخانه‌های سیمانی همچنان با تعدیل منفی‌های قابل توجه و زیان‌های سنگینی مواجه هستند. بررسی‌ها حاکی از آن است که عمده ضرر این شرکت‌ها مربوط به دو بخش داخلی و خارجی است. موضوع اول رکود سنگین در بخش مسکن و موضوع دوم توقف صادرات به عراق است.

سیمان در انزوای اقتصادی

تحولات صورت گرفته در این صنعت طی دو سال اخیر از چند جنبه به ضرر شرکت‌ها بود و موجب رکود عمیق شده است، به‌طوری‌که شرکت‌های تولیدکننده سیمان که در سال ۹۲ جان تازه‌ای گرفته بودند، حال در بسیاری از گزارش‌های‌شان شاهد زیان‌های قابل‌توجهی هستیم. رکود صنعت سیمان که یکی از علل مهم آن کاهش بازار صادراتی و رکود بازار داخلی بود، باعث شد تحرکات سرمایه‌گذاری در صنعت خاکستری به حداقل خود رسیده و سهامداران تمایلی برای ورود نداشته باشند.با این حال کاهش درآمدهای شرکت‌های سیمانی موجب شد، قیمت این نمادها در بورس نیز کاهش چشمگیری را تجربه کنند و ارزش بازار آنها نیز شیب نزولی قابل توجهی داشته باشد.

مصائب صنعت خاکستری

همان‌طور که گفته شد در چند سال اخیر این صنعت از چند جهت با مشکلات بسیاری مواجه شده است. در این بین بسیاری از مشکلات به‌صورت سیستماتیک بر این صنعت اثر گذاشته که عمده آن در چالش‌های کلان اقتصادی کشور خلاصه می‌شود. رکود در بخش مسکن، کاهش پروژه‌های عمرانی، فقدان بازارهای هدف صادراتی و مشکلات مربوط به صادرات در عراق از مهم‌ترین‌ رخدادهایی است که کارخانه‌های سیمان را تحت‌الشعاع قرار داده است.

در این میان مهمترین موضوعی که در صورت مالی‌های شرکت‌های سیمانی به‌عنوان معضل مطرح شده است توقف صادرات به عراق است. عراق واردات سیمان را از ابتدای سال ۲۰۱۶ ممنوع کرده است. این در حالی است که در سال ۹۳ از صد درصد سیمان تولیدی در کشور ۲۰ درصد به بازار‌های صادراتی عرضه شده است. در این‌ بین بالغ ‌بر ۶۷ درصد سیمان صادراتی کشور در سال ۹۳ در بازارهای عراق به فروش رسیده است، درنتیجه سهم بازار عراق از کل سیمان تولیدی کشور در سال ۹۳ معادل ۱۶ درصد بوده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد عراق چند سالی است که با نصب آسیاب‌های سیمان در نزدیکی مرزها حرکت خود را برای ممنوعیت صادرات سیمان و تنظیم بازار به نفع شرکت‌های داخلی خود شروع کرده است.

جلوگیری از دامپینگ با محدودیت صادرات

بعد از اجرایی شدن برجام و رفع پله پله تحریم‌های هسته‌ای تلاش برای ایجاد رونق در صنایع مختلف بیش از گذشته مطرح شد. در این خصوص صنعت سیمان نیز از این قاعده مستثنی نبود و زمزمه‌های افزایش قیمت این محصول و تحریک بازار مسکن بیش از گذشته شنیده شد.از مهمترین خبرها در این خصوص بحث صدور مجوز سه محصول به عراق برای ۸شرکت سیمانی است.

این ۸ شرکت شامل کارخانه‌های سیمان غرب، سامان غرب، هگمتان، ارومیه، ایلام، نهاوند، بهبهان و خوزستان هستند. در این خصوص سیمان خوزستان که در عملکرد سه ماهه اول سال درباره کاهش ۳۴ درصدی سود سال مالی جاری شفاف‌سازی کرد با اعلام حذف تخفیف فروش تا شهریور و سپس افزایش قیمت، از صدور مجوز صادرات ۳ محصول به عراق فقط برای ۸شرکت سیمانی خبر داد. در همین خصوص محمد گرجی‌آرا، تحلیلگر بازار سهام در گفت‌وگویی با «دنیای اقتصاد» گفت: معیار انتخاب هشت شرکت سیمانی برای صادرات، سابقه صادرات به عراق و حجم تولیدات آنها است. اکثر شرکت‌های این گروه به غیر از سیمان بهبهان بیش از یک میلیون تن کلینکر تولید می‌کنند و بیشترین حجم تولیدات این شرکت‌ها دو میلیون و ۴۰۰ هزار تن کلینکر مربوط به سیمان خوزستان است. وی همچنین در ادامه بیان کرد: کلیه این شرکت‌ها در نزدیکی مرز عراق یا مسیرهای صادراتی نزدیک به عراق هستند و شرایط صادرات به عراق را پیش از این تجربه کرده‌اند. گرجی‌آرا دلیل عمده محدود کردن صادرات سایر شرکت‌ها به عراق را رقابت ناسالم در این بازار دانست و گفت: شرکت‌های ایرانی متاسفانه در بازارهای صادراتی مانند عراق با یکدیگر به رقابت منفی پرداخته و متاسفانه با این رقابت تا نقطه سربه سر بهای تمام شده سیمان صادراتی که نزدیک ۴۰ دلار به ازای هر تن است، قیمت سیمان را در بازار صادراتی عراق کاهش داده است.این کارشناس همچنین گفت: البته محدود کردن صادرات به عراق راه‌حل مشکل نیست و بیشتر این تصمیم‌ها شرایط رانت را برای هشت شرکت دارای مجوز ایجاد می‌کند.

مهم‌ترین عامل ایجاد این مشکل وجود مازاد عرضه سیمان در بازار داخلی و عدم تناسب ظرفیت تولید‌کنندگان سیمان با مصرف کشور است که به نظر می‌رسد با حفظ شرایط فعلی منجر به تعطیلی برخی از بنگاه‌های کوچک‌تر تولید‌کننده سیمان در آینده‌ای نزدیک خواهد شد. اما در میان این شرکت‌ها،سیمان دورود روز گذشته یکی از دلایل افزایش قابل توجه زیان این شرکت را عدم صادرات دانست. سیمان دورود که در بهمن سال گذشته اقدام به افزایش سرمایه ۷۰۵ درصدی (از ۸ به ۱/ ۶۴ میلیارد تومان) از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها کرده بود در گزارش عملکرد سه ماهه، زیان هر سهم سال مالی اسفند جاری را ۷۵۰ درصد افزایش داد و از ۲۶ ریال به ۲۲۱ ریال رساند و در پایان خرداد هم ۱۱۹ ریال زیان را شناسایی کرده است.

گرجی‌آرا در این زمینه نیز می‌گوید: این شرکت یک کارخانه سیمان با ظرفیت تولید یک میلیون تن کلینکر در شهرستان دورود و از قدیمی‌ترین تولید‌کنندگان سیمان در ایران است. متاسفانه به علت ساختار منابع انسانی نامناسب و مازاد نیروی انسانی در حال حاضر این شرکت وضعیت عملیاتی چندان مناسبی ندارد و بهای تمام شده محصولات شرکت نزدیک به قیمت فروش محصولات بوده است. وی در ادامه بیان کرد: در حال حاضر مشکل شرکت بالا بودن بهای تمام شده است چراکه ۹۲ درصد از فروش شرکت مربوط به بهای تمام‌شده می‌شود.

مهم‌ترین دلیل این رفتار این است که شرکت از ظرفیت یک میلیون تنی، در سال قبل کمتر از ۷۰۰ هزار تن فروخته است. این موضوع باعث شده که هزینه‌های ثابت مانند دستمزد، استهلاک، تعمیر و نگهداشت و بخشی از هزینه‌های حامل‌های انرژی بهای تمام شده شرکت افزایش پیدا کند. همچنین به علت پرسنل زیاد شرکت، بیش از ۵۰ درصد از بهای تمام شده سال قبل شرکت مربوط به هزینه دستمزد است که ناشی از ساختار غلط منابع انسانی است. از سوی دیگر به علت مشکلات نقدینگی و عدم پرداخت بدهی به شرکت گاز و از کار افتادن کوره ها، تولید شرکت متوقف شده و این امر فشار بیشتری بر شرکت از بابت پوشش هزینه‌های ذکر شده آورده است. با این حال، از عوامل دیگر کاهش فروش شرکت می‌توان به انحصاری شدن صادرات سیمان به عراق برای هشت شرکت خاص اشاره کرد که تاثیر قابل توجهی بر صادرات این شرکت داشته است.

دو رخداد مهم برای سیمانی‌ها

از خبرهای مهم این صنعت می‌توان به اختصاص یارانه هزار میلیاردتومانی برای حمایت از صنعت سیمان در زمینه حمل‌ونقل‌ اشاره کرد. در هفته اخیر نایب رئیس انجمن صنفی کارفرمایان سیمان کشور از مصوبه دولت و وزارت صنعت، معدن و تجارت برای اختصاص هزار میلیارد تومان یارانه حمل‌و‌نقل به صنعت سیمان کشور خبر داد. وی همچنین از کشف بازارهای جدید رقابتی در کشور‌های مختلف به‌خصوص آفریقا صحبت کرد و گفت: به‌عنوان مثال در چند وقت اخیر محموله‌هایی به تانزانیا و مصر صادر شده و توافقنامه‌هایی هم با سوریه، یمن و بنگلادش داشته‌ایم اما مشکل اصلی هزینه‌های حمل‌ونقل‌ است به خصوص به آفریقا که شرایط سخت است و هزینه‌های حمل تقریبا ۴۰ درصد است و عملا صادرات را غیر‌اقتصادی می‌کنند برای همین مذاکراتی با دولت انجام شد تا یارانه صادرات سیمان اختصاص بدهد. از سوی دیگر محدود کردن عرضه به منظور افزایش قیمت از بحث‌هایی است که طی یک ماه گذشته درخصوص صنعت سیمان مطرح شده است. در گزارش‌های قبلی «دنیای اقتصاد»، عبدالرضا شیخان دبیر انجمن سیمان افزایش قیمت سیمان و محدود کردن عرضه را به منظور حفظ نقدینگی برای شرکت‌ها و کنترل هرچه بیشتر بازار بیان کرد. وی در ادامه و در توضیح این سهمیه‌بندی این‌طور گفت: این سهمیه‌بندی به منظور افزایش قیمت بر اساس میزان عرضه و تقاضا صورت می‌گیرد. به‌عنوان مثال در مناطقی مانند استان سیستان و بلوچستان که تقاضا برای این محصول پایین است، سهمیه‌ها تغییر آنچنانی ندارد. اما در مناطقی مانند مرکز و غرب کشور که تراکم کارخانه‌های سیمان بالا و تقاضای زیادی وجود دارد، قیمت‌ها افزایش بیشتری دارند.

با این حال به نظر می‌رسد با وجود تصمیمات مثبتی که درخصوص این صنعت گرفته می‌شود، بیشترین چالش‌ها پیش روی آن است. رکود در بخش مسکن و کاهش ساخت‌و‌ساز از مسائل بسیار مهم در کشور است که به نظر می‌رسد باید در اولویت‌های رونق اقتصادی قرار گیرد.