گروه بورس: رشد اخیر بورس تهران نشان داد که معاملات تالار شیشه‌ای تا چه اندازه می‌تواند شکننده باشد. طی روزهای اخیر شاخص کل بورس با سرعت خود را به نزدیکی کانال ۷۹ هزار واحد رساند که ناشی از حمایت حقوقی‌ها و خریدهای سنگین یک صندوق سرمایه‌گذاری در اوراق با درآمد ثابت به نام گنجینه آرمان شهر بود. در واقع تعداد کمی از حقوقی‌های بزرگ بازار با در دست داشتن منابع قابل توجه مالی موفق شدند قیمت‌ها را تا حدی رشد دهند که شاخص کل به سطحی برسد که چند ماه پیش و در بهترین روزهای هیجان لغو تحریم‌ها قرار گرفته بود. رشد اخیر بورس تهران بار دیگر نشان داد که عمق بازار سهام تا چه حد کم است و فعالان بزرگ بازار به چه راحتی می‌توانند هر زمانی که اراده کنند سمت و سوی قیمت‌ها را تغییر دهند. در شرایط فعلی خالی از لطف نیست اگر مقیاس بازیگران قابل رصد بورسی و آثار تحرکاتشان در بازار مورد بررسی قرار گیرد. در همین رابطه معاونت تحقیق و توسعه بورس اوراق بهادار تهران، مطالعه‌ای در بهمن ماه سال گذشته انجام داده که به بررسی رفتار معاملاتی چهار گروه مهم سرمایه‌گذار در بورس تهران پرداخته است. این مطالعه که با چهار ماه فاصله از زمان تهیه، در تیرماه سال جاری منتشر شد، سرمایه‌گذاران و بازیگران مهم بورس را به چهار دسته صندوق‌های سرمایه‌گذاری، معامله‌گران برخط، شرکت‌های سرمایه‌گذاری پذیرفته شده در بورس و شرکت‌های چندرشته‌ای صنعتی پذیرفته شده در بورس تقسیم کرده است. اگرچه این چهارگروه تمام معامله‌گران بورس تهران را شامل نمی‌شود و همچنین اگرچه این مطالعه معاملات بین سال‌های ۹۲ تا ۹۴ را مورد بررسی قرار داده و چندان به روز نیست اما این بررسی نتایج جالبی را روشن کرده است.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری

این بررسی نشان می‌دهد که از دی ماه سال ۱۳۹۲ تا شهریور‌ماه سال ۱۳۹۴ متوسط ارزش ماهانه معاملات صندوق‌های سرمایه‌گذاری (درآمد ثابت، مختلط و سهام) ۲۳۹ میلیارد تومان بوده است و میانگین ارزش معاملات ماهانه صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق با درآمد ثابت، تقریبا ۳۰ درصد این میزان و حدودا ۷۲ میلیارد تومان بوده است. در دوره‌های صعودی متوسط ارزش معاملات این صندوق‌ها در ماه به ۳۷۰ میلیارد تومان (در کل) رسیده است که سهم صندوق‌های با درآمد ثابت از این میزان ۱۳۵ میلیارد تومان بوده است. در دوره نزولی بازار نیز میانگین ماهانه ارزش معاملات کل صندوق‌ها به ۱۸۲ میلیارد تومان و صندوق‌های درآمد ثابت به ۴۴ میلیارد تومان در ماه رسیده است. این ارقام می‌توانند نشان‌دهنده بزرگی حجم پول وارد شده در ماه گذشته توسط صندوق سرمایه‌گذاری گنجینه آرمان شهر باشد. همان‌طور که در گزارش‌های گذشته «دنیای اقتصاد» اشاره شد، صندوق مذکور طی یک ماه اخیر تقریبا ۲۰۰میلیارد تومان خرید داشته است.همچنین این گزارش نشان می‌دهد که صندوق‌ها تا دی ماه سال ۱۳۹۲ بیشتر در بازار خریدار بودند و پس از نمایان شدن روند کاهشی به دنبال افزایش ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری خود در بهمن ماه ۱۳۹۲، به ناچار به فروش سهام خود در بازار پرداختند. پس از آن فعالیت صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام کاهش یافته است و آنها بیشتر در نقش فروشنده در بازار عمل کرده‌اند. شاید همین موضوع را بتوان به‌عنوان یکی از عوامل تشدید ریزش بازار در آن دوره معرفی کرد. در بخش دیگری از این گزارش آمده است که سهم ارزش معاملات صندوق‌های سرمایه‌گذاری از کل ارزش معاملات در دوره مورد بررسی به‌طور متوسط ۳۱/ ۲ درصد بوده است. سهم صندوق‌های با درآمد ثابت نیز از کل ارزش معاملات ۶۵/ ۰ درصد بوده است.پایین بودن میزان ارزش معاملات صندوق‌های سرمایه‌گذاری نسبت به کل ارزش معاملات بازار، نه به دلیل کم توان بودن این صندوق‌ها بلکه به دلیل عمق کم بازار سهام است. در واقع چنانچه این صندوق‌ها بخواهند منابع خود را سریعا وارد بازار کنند احتمالا بخش بزرگی از بازار در صف خرید قرار می‌گیرد و از طرف دیگر خروج این صندوق‌ها از بازار می‌تواند به قیمت افت شدید شاخص‌ها تمام شود. صندوق سرمایه‌گذاری گنجینه آرمان شهر در یک ماه گذشته ۲۰۰ میلیارد تومان نقدینگی به بازار وارد کرد و شاخص کل بیش از ۳ هزار واحد رشد کرد. در نظر بگیرید اگر این صندوق بخواهد ۷۰۰ میلیارد تومان دیگر را که مجاز است وارد بازار کند، به همین سرعت به میدان آورد، آنگاه احتمالا باید شاهد شکست سقف تاریخی بورس تهران باشیم. این نکته را نیز نباید دور از ذهن داشت که بسیاری از صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق با درآمد ثابت، به هیچ وجه وارد بازار سهام نشده‌اند.

معاملات بر خط

همچنین این مطالعه نشان می‌دهد که از ابتدای سال ۱۳۹۲ تا شهریورماه ۱۳۹۴ به‌طور متوسط، بیش از ۹۱ درصد ارزش معاملات برخط توسط معامله‌گران حقیقی انجام شده است و معامله‌گران حقوقی سهم ناچیزی از این معاملات را دارا بوده‌اند. این گروه به‌طور متوسط ۶/ ۲۱ درصد از ارزش معاملات بورس را به خود اختصاص داده است. این گروه به مرور زمان، توسعه قابل توجهی یافته‌، به‌طوری که به‌صورت میانگین حدود ۲۱ درصد از ارزش معاملات کل بورس را به خود اختصاص داده‌اند. البته که این گروه بیشتر در بازار نقش فروشنده را داشته‌ و در تمام ماه‌های مورد بررسی خالص ارزش خرید آنها منفی بوده است.از آنجا که عمق معاملات بورس تهران در مقایسه با اندازه بازیگران بالقوه بازار ناچیز است، رقابت کدهای آنلاین که اغلب توسط سرمایه گذاران حقیقی اداره می‌شود، کم اثر به نظر می‌رسد. توان بالقوه صندوق‌های سرمایه‌گذاری در تعیین مسیر قیمت‌ها، می‌تواند هرگونه تحلیل شخصی در بازار سهام را دچار خطا کند. یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد تلاش‌های انجام شده برای جذب سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای از طریق واسطه‌های مالی حرفه‌ای و به‌طور مشخص صندوق‌های سرمایه‌گذاری به شدت زیر سایه ارائه دسترسی مستقیم و برخط به بازار قرار گرفته است.به بیان دیگر براساس نتایج این پژوهش، ارزش معاملات برخط تقریبا ۱۰ برابر معاملات صندوق‌های سرمایه‌گذاری و همین طور شرکت‌های سرمایه‌گذاری بوده است. به این ترتیب، روند طی شده برای دسترسی سرمایه‌گذاران به بازار نه تنها سرمایه‌گذاری غیرمستقیم را تشویق نکرده بلکه سهم بزرگی از معاملات را به دسترسی مستقیم معامله‌گران به بازار اختصاص داده است، معامله‌گرانی که در تمام دوره مورد بررسی، چه رکود و چه رونق بیشتر نقش فروشنده را بازی کرده‌اند.

شرکت‌های سرمایه‌گذاری و‌ چندرشته‌ای

بررسی مذکور نشان می‌دهد پس از معامله‌گران برخط که فاصله درخور توجهی با دیگر گروه‌های مورد بررسی دارند، کل صندوق‌های سرمایه‌گذاری و صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام بیشترین ارزش معاملات را داشته‌اند. همچنین صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام و شرکت‌های سرمایه‌گذاری تقریبا به یک میزان در بازار فعالیت دارند و میزان مشارکت شرکت‌های چندرشته‌ای صنعتی (به دلیل ماهیت مدیریت این شرکت‌ها) در بازار از سایر گروه‌ها کمتر است. تمامی گروه‌های بررسی شده در دوران نزول بازار از فعالیت‌های معاملاتی خود کاسته‌اند، اما در این میان معامله‌گران برخط با کاهش ۲۷درصدی کمترین و شرکت‌های سرمایه‌گذاری با افت ۶۶ درصدی بیشترین کاهش فعالیت را داشته‌اند.