کامران سرافراز

گروه بنگاه‌ها: صندوق‌های بازنشستگی و سرمایه‌گذاری با توجه به ساختارهای نهادی و کارکردی آن همواره یکی از کانون‌های مهم در شکل‌گیری جریان سرمایه محسوب می‌شوند؛ تجربه تشکیل این دست از صندوق‌ها در ایران به دهه‌های گذشته بازمی‌گردد که در آن برخی سازمان‌ها نظیر صنعت نفت در راستای حمایت از کارکنان تحت پوشش خود به تشکیل صندوق‌های پس‌انداز و رفاه مبادرت کردند. شرکت ملی نفت ایران طی سال‌های دهه ۳۰ اولین تحرکات خود را برای راه‌اندازی این صندوق حمایتی آغاز کرد که طی آن دستاوردهای بسیاری حاصل شد.

صنعت نفت به‌عنوان پیشگام عرصه ساخت و توسعه در اقتصاد ایران با تاسیس صندوق بازنشستگی، رفاه و پس‌انداز کارکنان صنعت نفت عملا به جهت در اختیار گرفتن وجوه امانی پرسنل، فعالیت‌های خود را در بخش جدید دیگری در راستای کسب درآمدهای پایدار برای کارکنان طرح‌ریزی کرد و به اجرا درآورد.

در اثنای تشکیل این نهاد و به منظور حفظ و ارتقای دارایی‌های رسوب شده اعضا، مجموعه‌ای تحت عنوان شرکت سرمایه‌گذاری صندوق بازنشستگی، امور مربوط به سرمایه‌گذاری منابع در اختیار را برعهده گرفت. رویه‌های عملکردی این نهاد پولی و سرمایه‌گذاری در قالب دو دوره قابل بررسی است؛ دوره نخست به سال‌های دهه ۳۰ تا اوایل دهه ۶۰ بازمی‌گردد که اساسا سازوکار اداره صندوق متناسب با برنامه‌ها و نیازهای مشخص آن دوره تاریخی، تابعی از شرایطی بود که عموما کارکردی مبتنی بر یک رویه سنتی متناسب با شرایط زمانی آن دوران را در برداشت؛ طی سال‌های پس از دوره اول، اداره این مجموعه حول محور انجام مشارکت‌های سرمایه‌گذاری یا ورود به خرید سهام شرکت‌های کوچک و بزرگ داخلی با هدف ارتقای ارزش دارایی‌های کارکنان طراحی شد. به‌رغم حصول بازدهی مشخصی که در این دوران بالابردن رتبه دارایی‌های شرکت را به دنبال داشت، کوچک بودن مقیاس و جهت‌های حرکتی بعضا متغیر وناپایدار که عموما محصول کمرنگ‌تر بودن وجود استراتژی در مبانی و شیوه عمل سرمایه‌گذاری در این حوزه بود نتایجی متناسب با اندازه و ظرفیت‌های این مجموعه در بر نداشت.

تداوم این روند و تحولات جدید در عرصه‌های اقتصادی ملی و بین‌المللی، سیاست‌گذاران این نهاد سرمایه‌گذاری را بیش از پیش بر ضرورت اصلاح و تغییر نگاه بنیادی به مقوله اداره این دست از شرکت‌ها رهنمون ساخت؛ در این شرایط طرح‌ریزی عرصه‌ای که بتواند با منطق اقتصادی، جریان سرمایه‌گذاری‌ها را در کانون‌هایی که در آن بازدهی پایدار و با قابلیت منابع متصور است، برقرار کند، در دستور کار قرار گرفت.

دوران اخیر مدیریتی صندوق و شرکت سرمایه‌گذاری صندوق بازنشستگی را باید دورانی متفاوت از گذشته دانست؛ مصادیق این تحول در نظام برنامه‌ریزی جدید و مدیریت جریان سرمایه‌گذاری‌ها است. وزیر نفت دولت یازدهم با تاکید بر مدیریت اثربخش منابع صندوق، الگوی عمل ویژه‌ای را برای حداکثر‌سازی دارایی‌های کارکنان صنعت نفت و جبران آنچه طی ادوار گذشته تحت عنوان ازدیاد ارقام هزینه‌ها و عدم تعادل خود را نشان داده، خواستار شده است.

هیات رئیسه صندوق بازنشستگی نفت درست در ابتدای دوره کاری خویش در راستای پیاده‌سازی مدیریت دارایی‌ها همگام با تولید اثربخشی و حداکثر‌سازی سود اعضا اقدامات متعددی را به انجام رسانده که بررسی آن نشان می‌دهد دستاوردهای این بخش برای کارکنان صنعت رو به گسترش است. استراتژی صندوق و شرکت سرمایه‌گذاری صندوق بازنشستگی (اوپیک) در این دوره بر طراحی مشارکت‌های بهره‌ور و ورود به سرمایه‌گذاری در حفظ و خرید سهام شرکت‌هایی است که بتواند جریان تولید درآمد را در بازه‌های زمانی بلندمدت و بدون مواجهه با شرایط ریسک‌پذیر متمرکز شده و در این اثنا تلاش‌های متعددی در زمینه مهندسی دارایی‌ها به عمل آورده است.

شرایط امروز صندوق و اوپیک با ضمیمه‌ای از یک استراتژی اقتصادی چند وجهی همراه است و مشارکت‌ها آنچنان تعریف شده است تا با انجام فعالیت‌های تولیدی اطمینان‌بخش، روند صعودی ارزش سهام هلدینگ به نحوی تضمین شود؛ حتی اگر جریان تولید سود از بازده پایین‌تری برخوردار باشد.

کارآمد و مدرنیزه کردن صندوق و شرکت سرمایه‌گذاری در ابعاد مختلف از جمله یکپارچگی، مدیریت استراتژیک، سازماندهی و پویایی در نهادینه‌سازی سیستم‌های اطلاعاتی همراه با ایجاد تنوع و توازن در سرمایه‌گذاری‌ها به منظور مدیریت ریسک نوسان ارزش بازار دارایی‌های در اختیار، همگی گویای تحول اندیشه‌ای در راهبری این بخش مهم از صنعت نفت کشور است که با اعمال نظارت‌های بیشتر درصدد است تا چشم‌اندازی روشن و اطمینان‌ساز برای سهامداران به بار آورد. در این میان تدوین استراتژی و برنامه ملی شرکت‌های وابسته به صندوق و زمینه‌سازی حضور این شرکت‌ها در بورس در راستای توسعه مشارکت با سایر بنگاه‌های اقتصادی کشور و تضمین استحصال سود در میان‌مدت و بلندمدت در نظر گرفته شده است.