یکی از مهم‌ترین‌ ماموریت‌های بازارهای مالی کمک به تامین مالی بخش واقعی اقتصاد است که این امر مهم در ایران طی سال‌های اخیر عمدتا بر دوش نظام بانکی و بازار پول بوده است. این در حالی است که در یک دهه اخیر و پس از تصویب قانون جدید بازار اوراق بهادار، نقش بازار سرمایه نیز در این زمینه افزایش یافته است؛ در واقع تلاش بازار سرمایه بر این بوده تا با طراحی ابزارهای نوین مالی در این زمینه گام‌هایی را بردارد.

از آنجا که بازار بدهی بهترین گزینه برای جابه‌جایی‌ و حرکت نقدینگی در بازار سرمایه است و رشد این بازار به تنوع‌بخشی و بهبود مدیریت سبد دارایی‌ها منجر خواهد شد، بنابراین باید نگاه ویژه‌ای به این بازار داشت که در این راستا نخستین گام طراحی و به‌کارگیری ابزارهای مرتبط در راستای افزایش شفافیت است که این نقش را به خوبی طی سال‌های اخیر شرکت بورس اوراق بهادار و همچنین شرکت فرابورس ایفا کرده است.

همچنین از سال گذشته با ورود اوراق بهادار دولتی و به ویژه با پذیرش اسناد خزانه اسلامی و اوراق اجاره، به توسعه هر چه بیشتر این بازار کمک شایانی شده است. در این میان همزمان با حضور دولت در این بازار، علاوه بر سرمایه‌گذاران فعال در بازار سرمایه، سرمایه‌گذاران خارجی نیز از این بازار استقبال کرده‌اند.

از آنجا که در بازار پول و سرمایه کشور انواع متفاوتی از اوراق بهادار اسلامی طراحی و منتشر شده است بنابراین ضروری است تا هر گروه به تفکیک نوع و بازاری که در آن، این اوراق منتشر شده و مورد معامله قرار می‌گیرند، بررسی شوند. همچنین چون ناشران بازار متفاوت بوده و از دولت گرفته تا شهرداری‌ها و شرکت‌های کاملا خصوصی در این بازار حضور دارند، سرعت نقدشوندگی ابزارهای این بازار نیز عمدتا به دلیل وجود رکن بازارگردان بالا بوده و ریسک اوراق مذکور در چند گروه مشخص قابل طبقه‌بندی است.

از جمله مهم‌ترین عوامل عمق‌بخشی به این بازار حضور طیف وسیع و متنوعی از خریداران اوراق است و از آنجا که متقاضیان برای تحلیل دقیق و بهینه نیازمند دستیابی به داده و اطلاعات این بازار هستند، برخورداری از یک منبع غنی و قابل اتکا به همراه طراحی و محاسبه شاخص‌هایی که نمایانگر میزان بازدهی و روند تغییرات بازار باشد، ضروری به نظر می‌رسد که در صورت وجود چنین بستری سرمایه‌گذاران با انتظارات خاص و درجات ریسک‌پذیری متفاوت می‌توانند از ابزارهای مختلف این بازار استفاده کنند. همچنین مدیران صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط و حتی صندوق‌های سرمایه‌گذاری شاخصی نیز می‌توانند از دیگر استفاده‌کنندگان از این اطلاعات باشند.

به این ترتیب شاخص‌های اوراق بدهی در دو دسته کلی طبقه‌بندی می‌شوند؛ دسته اول شاخص‌هایی را شامل می‌شود که با استفاده از آنها اوراق به‌صورت موردی بررسی می‌شوند و در مدیریت پرتفوی اوراق بدهی کاربرد دارند و این شاخص‌ها خود، شامل شاخص‌های بازدهی (شامل بازده تا سررسید، بازده تا بازخرید) و شاخص‌های ریسک (دیرش، دیرش تعدیل شده و تحدب) هستند که محققان، سرمایه‌گذاران و فعالان بازار بدهی در صورت تمایل می‌توانند به‌صورت موردی شاخص‌های بازدهی و ریسک اوراق مدنظر را مورد بررسی و تحلیل قرار دهند. افزون بر این شاخص‌های اوراق بدهی می‌توانند بر اساس ویژگی‌های گسترده خود، از جمله نوع ناشر (دولت، شهرداری، بخش خصوصی)، نوع اوراق (اوراق مشارکت، اجاره، مرابحه، استصناع، رهنی، خزانه و گواهی سپرده بانکی)، بازار ثانویه (بورس تهران، فرابورس ایران یا فاقد بازار ثانویه) و از حیث سررسید (کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت) طراحی و محاسبه شوند که در مورد بازار بدهی، شاخص کل این بازار معیاری است که می‌تواند نمایانگر میزان بازدهی کل (سودهای تجمعی و سود سرمایه‌ای) باشد. از آنجا که ماهیت ابزارهای بازار بدهی با سایر ابزارهای بازارهای مالی متفاوت است، بنابراین نمی‌توان شاخص‌های این بازار را با بازارهای دیگر لزوما مقایسه کرد.

به عبارت دیگر شاخص‌های بازار اوراق بدهی بیانگر سطوح مورد انتظار بازده با توجه به ریسک مشخص هستند؛ در این بازار اوراق دولتی با کمترین ریسک و اوراق شرکتی یا پروژه با بالاترین ریسک عرضه می‌شوند که با رتبه‌بندی صورت گرفته می‌توان سطح ریسک‌پذیری را متناسب با بازده مورد انتظار جامعه تشخیص داد بنابراین بهترین معیار برای سنجش کاهش ریسک عمومی یک اقتصاد توجه به نرخ بازده اوراق دولتی در این بازار یا اوراق دارای رتبه بالا خواهد بود. با آگاهی از این موضوع، شرکت پردازش اطلاعات مالی پارت اقدام به طراحی و محاسبه انواع مختلف شاخص‌های بازار بدهی از ابتدای سال ۱۳۹۵ کرده است. هم‌اکنون نیز به‌صورت روزانه این شاخص (از قبیل شاخص بازده کل، شاخص قیمت خالص، میانگین بازده تا سررسید، میانگین دیرش، ارزش بازار بدهی و...) برای همه اوراق موجود در بازار بدهی محاسبه و منتشر می‌شود. امید است با این اقدام گامی در جهت توسعه روزافزون این بازار برداشته شود.

نخستین اقدام برای محاسبه و انتشار شاخص‌های بازار اوراق بدهی