گروه بورس- مهرنوش سلوکی: ایجاد بازارهای مالی منطبق با شریعت همواره یکی از دغدغه‌های اصلی کشورهای اسلامی بوده است.با توجه به اینکه در دین مبین اسلام همواره به ایجاد نظام مالی اسلامی تاکید شده، بازار سرمایه ایران در چند سال اخیر با ایجاد کمیته فقهی و تدوین قوانین با توجه به ارکان اسلامی در این زمینه نسبت به دیگر بازارها پیشرو بوده است. در همین زمینه روز گذشته در حاشیه نهمین نمایشگاه بین‌المللی « بورس، بانک، بیمه» نشست سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه از منظر فقهی برگزار شد. در این نشست که با حضور محمد فطانت، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار، حجت‌الاسلام مصباحی‌مقدم، رئیس کمیته شورای فقهی بازار سرمایه و دیگر اعضای این کمیته برگزار شد، نقش کمیته فقهی در بازار سرمایه کشور و همچنین عملکرد یک‌ساله این کمیته مورد بررسی قرار گرفت. برهمین اساس، کمیته فقهی سازمان بورس در یکسال اخیر هفت رهاورد مفید برای بازار سرمایه داشته است که از آن جمله می‌توان به اوراق مرابحه مبتنی بر سهام، قرار‌داد آتی سبد‌سهام و خرید معاملات سهام، معاملات کشف مابه‌التفاوت یا پریمیوم، اوراق بهادار اسلامی قابل تبدیل به سهام، اوراق اجاره دولتی، اوراق مبتنی بر تسهیلات بانکی و انتشار اوراق مشارکت خودروسازی و سلف موازی اشاره کرد.

شرعی بودن تمام اوراق در بازار ایران

در ابتدای این مراسم حجت‌الاسلام مصباحی‌مقدم با اشاره به مشروعیت تمام ابزارهای کنونی فعال در بازار بیان کرد: می‌توانیم ادعا کنیم ابزاری در سازمان بورس نداریم که مشروعیت آن مورد بررسی قرار نگرفته باشد.خوشبختانه در شرایطی هستیم که مردم می‌توانند با آسودگی خاطر در بورس سرمایه‌گذاری کنند و هیچ نگرانی از انطباق آنها با شریعت نداشته باشند.رئیس کمیته فقهی در ادامه به آموزش‌های داخلی سازمان بورس و نهادهای تابعه آن برای عموم فعالان بازار سرمایه اشاره کرد و گفت: شرط ورود و فعالیت حرفه‌ای در نهادها یا ارکان بازار سرمایه، امروز قبولی در آزمون‌های حرفه‌ای است که پیش‌شرط آن، آشنایی با دوره‌های فقهی بازار سرمایه است. به عبارتی همه عناصر فعال در بازار سرمایه ایران، هم‌اکنون با مسائل فقهی آشنا هستند، در عین حال تاکنون ۸ دوره بین‌المللی آموزش ابزارهای مالی شرعی در بازار سرمایه ارائه شده و با حضور ۴۰ میهمان از کشورهای مختلف اسلامی، آموزش‌های فقهی ارائه شده است.

وی همچنین درخصوص ابزار‌های جدید منتشر شده در بازار گفت: یکی از بهترین ابزار‌هایی که دولت می‌تواند از آن بهره ببرد، اوراق اسناد خزانه اسلامی است. مصباحی‌مقدم در پایان بیان کرد: کمیته فقهی تاکنون ۸۵ مصوبه داشته است که برخی از این مصوبات اجرایی شده و برخی دیگر تدوین و در آینده نه چندان دور ارائه می‌شود.

هفت رهاورد کمیته فقهی برای بورس

در بخش دیگری از این نشست سید‌عباس موسویان دبیر کمیته فقهی سازمان بورس با اشاره به راهکار‌های کمیته فقهی درخصوص انطباق ابزار‌های بین‌المللی با شریعت بیان کرد: خوشبختانه تا کنون هیچ ابزاری معرفی نشده که راهکار شرعی آن مشخص نشده باشد. در کمیته فقهی بررسی ابزار‌ها از نظر موضوع شناسی همواره به گونه‌ای است که نه تنها یک راهکار بلکه چند راه مختلف ارائه می‌شود.

وی در ادامه بیان کرد: تجربه ۳ دوره تشکیل کمیته فقهی نشان می‌دهد ابزار‌های نوین در جهان با تجربه‌های خوبی در ایران استفاده شده و توانسته نگرانی سرمایه‌گذاران را درخصوص انطباق با مسائل دین و شریعت پوشش دهد. بر همین اساس ما همواره از استادان این حوزه تقاضا داریم جدید‌ترین ابزار‌های مالی جهان را به این کمیته ارائه داده تا بتوانیم بازار سرمایه ایران را به گسترده‌ترین بازار در منطقه تبدیل کنیم.

وی در بخش دیگری از سخنانش به تشریح دستاورد‌های کمیته فقهی در یک سال گذشته پرداخت و بیان کرد: دستاورد‌های کمیته فقهی در یک سال گذشته بسیار زیاد بوده است که از آن جمله می‌توان به قرار‌داد آتی سبد سهام و اختیار معاملات سبد سهام اشاره کرد. ما از گذشته همواره برای معاملات روی شاخص مشکل داشته‌ایم این در حالی است که این معاملات کاربرد‌های ویژه‌ای داشته است. برای حل این مشکل کمیته فقهی سبد مرجعی را تعریف کرده است که کاربرد شاخص را داشته باشد. این سبد بیانگر شاخص کل یا بخش خاصی از آن است که معاملات آتی یا اختیار معاملات روی آن انجام می‌شود.

دومین ابزار ارائه شده از سوی کمیته فقهی انتشار اوراق مرابحه روی سهام است. موسویان در این زمینه بیان کرد: اوراق مرابحه مبتنی بر سهام، اوراق بهاداری هستند که بانی برای تامین مالی کل یا بخشی از منابع لازم جهت خرید مقدار مشخصی از سهام یک شرکت، منتشر می‌کند. در واقع، این اوراق، همان اوراق مرابحه‌ای است که دارایی پایه آن «سهام» است. حجت الاسلام موسویان افزود: پس از انتشار اوراق مرابحه توسط نهاد واسط، این نهاد به وکالت از دارندگان اوراق، وجوه حاصل از عرضه اوراق را صرف خرید نقدی سهام شرکت مورد نظر از شخص ثالث کرده و سپس اوراق سهام را در قالب قرارداد مرابحه به بانی واگذار می‌کند.

سومین دستاورد کمیته فقهی معاملات کشف تفاوت یا پریمیوم است. دبیر کمیته فقهی در تشریح این ابزار گفت: در معاملات بزرگ مانند معاملات نفت و گاز عموما تحویل کالا و تعیین قیمت به‌صورت مدت‌دار و آتی پس از تحویل کالا انجام می‌شود. مقدار معینی مابه‌التفاوت نسبت به قیمت مبنا مورد توافق طرفین معامله قرار می‌گیرد و طرفین متعهد می‌شوند که در زمان مشخصی در آینده کالا را بر اساس قیمت نهایی که عبارت است از قیمت مبنا به علاوه مابه‌التفاوت توافق شده در آینده معامله کنند.

موسویان در ادامه بیان کرد: از دیگر دستاوردهای کمیته فقهی انتشار اوراق بهادار قابل تبدیل به سهام است. اوراق قرضه در دنیا به شکل قابل تبدیل به سهام منتشر می‌شود و بررسی کمیته فقهی بورس در این زمینه نشان داد می‌توان صکوک و اوراق بهادار اسلامی قابل تبدیل به سهام را منتشر کرد.

پنجمین دستاورد کمیته فقهی انتشار اوراق اجاره دولتی است، دبیر کمیته فقهی در تشریح این ابزار بیان کرد: دولت برای تسویه بدهی‌های خود نیاز به راهکاری تازه داشت که در این زمینه اسناد خزانه اسلامی در کمیته فقهی به تصویب رسید. با توجه به اینکه اسناد خزانه در کوتاه مدت جوابگوی پرداخت بدهی‌های دولت است و دولت نیاز به اوراق بلند‌مدت برای پوشش بدهی‌ها دارد، اوراق اجاره طراحی و منتشر شده است. ششمین ابزار ارائه شده اوراق مبتنی بر تسهیلات بانکی است که موسویان در توضیح آن گفت: این اوراق که در چند روز گذشته رو‌نمایی شده است با استقبال چشمگیر سرمایه‌گذاران همراه بوده و در فاز اول ۳ هزار میلیارد تومان عرضه و معامله شده است. انتشار این اوراق می‌تواند تعامل هرچه بیشتر بازار سرمایه و سیستم بانکداری را به همراه داشته باشد. همچنین می‌تواند پرداخت بدهی‌های بانک‌ها به دولت را تسریع کند. آخرین ابزار معرفی شده از سوی دبیر کمیته فقهی انتشار اوراق مشارکت خودرو‌سازی و سلف موازی است، موسویان در این زمینه نیز گفت: این اوراق می‌تواند در زمینه پیش خرید خودرو به‌عنوان اهرم کار ساز باشد.

استقبال چشمگیر از صکوک

آخرین سخنران این برنامه محمد فطانت، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار بود. وی در ابتدای سخنانش با اشاره به استقبال فراوان از اوراق صکوک گفت: می‌توانیم به جرات بگوییم نسبت عرضه اوراق به تقاضای آن بسیار کمتر بوده است. البته این موضوع منحصر به کشور ایران نیست و بسیاری از سرمایه‌گذاران خارجی علاقه‌مند هستند، در سبد سرمایه‌گذاری‌های خود صکوک اسلامی ایران را داشته باشند.

فطانت بیان کرد: درخصوص جمع‌بندی فعالیت‌های کمیته فقهی ارائه‌ چند عدد و رقم لازم است. اگر بخواهیم حاصل تلاش کمیته فقهی را با رقم اعلام کنیم، می‌توانیم بگوییم ارزش بازار صکوک از هفت هزارو ۲۰۰ میلیارد تومان از سال گذشته به ۲۱ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان در سال جاری رسیده است.

وی در پایان گفت: در حال حاضر شاهد تقاضای اوراق صکوک در کشورهای دیگر هستیم، اما به دلیل محدودیت‌های قانونی که همکاران ما در سازمان بورس در حال بررسی آن هستند موانعی را پیش‌روی خود می‌بینیم، اما در آینده نه چندان دور این اوراق در کشورهای دیگر منتشر خواهد شد.