روزی برای رقابت آف‌گریدها در بورس کالا

محمدحسین بابالو: معاملات محصولات پتروشیمی در بورس کالای ایران در روز گذشته همچون روزها و هفته‌های قبل جذابیت چندانی نداشت و اغلب محصولات بدون رقابت وارد مچینگ شدند. البته بسیاری از انواع آف گریدها که از قیمت‌های پایین تری برخوردار بودند مورد توجه فعالان بازار قرار گرفته و حتی به دلیل رقابت با قیمت‌های بالاتری معامله شدند. انتظار برای تعدیل قیمت‌های پایه (که چنین امری محقق نشد )، ضعف شدید نقدینگی در بازار، برخی مشکلات تولید مخصوصا برای واحدهای پایین دستی کوچک و در عین حال جذابیت بازار برای واحدهایی قوی‌تر با محوریت صادرات به کشورهای همسایه و آسیای صغیر، نزدیکی به روزهای سرد سال و امید به افزایش حجم تولید و افزایش تقاضا، خروج اغلب واحدهای تولیدی از فاز تعمیر و نگهداری و انتظار افزایش حجم عرضه، عزم وزارت نفت برای تزریق گاز بیشتر به شبکه‌های سراسری و تلاش برای تامین گاز مورد نیاز واحدهای پتروشیمی در روزهای سرد سال، افزایش قیمت دلار در بازار داخلی در کنار کاهش نسبی قیمت‌ها در بازارهای جهانی و برخی دیگر از موارد، واقعیت‌های بازار را در روزهای قبل تشکیل می‌داد. انتظار برای بازگشت خریداران به دلیل نزدیکی به روزهای سرد سال و همچنین تعیین قیمت‌های پایه جدید برای مهرماه که هیچ تغییری را از مردادماه تاکنون شاهد نبوده است را هم باید رویکرد کلی بازار دانست، اما کمبود نقدینگی هنوز هم نقطه ضعف این بازار بوده و هست.

معاملات محصولات نفتی و پتروشیمی در بورس کالا

روز گذشته یکی از مهم‌ترین‌ روزهای بورس کالا در مورد عرضه‌های محصولات پتروشیمی و پلیمری بود. در ابتدای هفته جاری، انتظار کاهش قیمت‌های پایه محصولات پلیمری وجود داشت، ولی چنین امری محقق نشد. در حال حاضر قیمت‌های پایه محصولات نفتی و پتروشیمی در بورس کالا از مردادماه تاکنون بدون تغییر باقی مانده است. با توجه به کاهش قیمت‌های جهانی نفت خام و نفتا که به کاهش قیمت‌های جهانی محصولات پتروشیمی و پلیمری در اقصی نقاط جهان همچنین فوب (تحویل روی عرشه کشتی‌) خلیج فارس انجامیده است انتظار داشتیم تا قیمت‌ها کاهش پیدا کند، ولی افزایش قیمت دلار در بازار آزاد مطلبی بود که مانع این کاهش شد. از طرفی با توجه به برخی صحبت‌ها و اظهارنظرها در مورد تعیین نرخ خوراک که به برگزاری جلسات متعددی ختم شد شاید این موارد نیز در تعیین قیمت‌های پایه و عدم تغییر آن موثر واقع شده باشد.

پلی‌اتیلن سنگین فیلم EX۵، پلی‌اتیلن سنگین تزریقی OFF گرید، استایرن بوتادین رابر روشن ۱۵۰۲ و ۱۷۱۲، انواع گریدهای پلی‌وینیل کلراید PVC، انواع پلی‌پروپیلن‌های شیمیایی و نساجی، پلی‌اتیلن‌های ترفتالات بطری، پلی‌اتیلن ترفتالات آمورف، پلی‌اتیلن سبک فیلم گریدهای ۰۰۷۵، ۰۲۰۰، ۲۱۰۲، ۲۱۰۰ و ۲۴۲۰H و ۲۴۲۰D، پلی‌اتیلن سنگین فیلم گرید ۷۰۰۰F، پلی‌اتیلن ترفتالات نساجی، پلی‌اتیلن سنگین اکستروژن EX۳، پلی‌اتیلن سبک خطی ۰۲۰۹، پلی‌اتیلن سنگین بادی ۰۰۳۵ و انواع OFF گرید بسیاری از این تولیدات، عرضه‌های دیروز تشکیل می‌داد. درخصوص PVC شاید عرضه‌های دیروز اهمیت بیشتری داشت که شامل گریدهای S۷۰، S۶۵، S۵۷، E۶۸۳۴ و برای گریدهای OFF شامل انواع S۶۵ درجه ۱ و درجه ۲ و E۶۸۳۴ درجه ۱ بود.

در مورد عرضه‌های PVC شایعات و شنیده‌های مختلفی شنیده می‌شود تا جایی که به تشکیل جلسه‌ای برای بررسی کیفیت PVC تولیدی یکی از پتروشیمی‌ها در کمیته فنی انجمن فنی پلاستیک و پلیمر ایران انجامیده بود. به نظر می‌رسد این شرایط هنوز هم ادامه دارد که بررسی و توجه بیشتری را می‌طلبد. این در حالی است که در برخی شنیده‌ها سرایت این شرایط ضعیف به یکی دیگر از پتروشیمی‌ها هم وجود داشته ولی هنوز مورد تایید اکثریت فعالان بازار قرار نگرفته است. پیش‌قدم شدن برای کاهش قیمت‌ها هم نتوانسته بود شرایط جذابی را برای خریداران به‌وجود آورد.

قیر در رینگ صادراتی

روز گذشته شاهد عرضه گسترده قیر در رینگ صادراتی هم بودیم که توجه چندانی به آن نشد تا جایی که از ۱۷۷ هزار و ۸۰۰ تن تنها ۵۶ هزار و ۸۰۶ تن آن معامله شد. در این بین معامله ۴۶ هزار و ۷۵۰ تن قیر ۶۰۷۰ تولیدی نفت جی با قیمت ۵۱۰ دلار از اهمیت بالایی برخوردار بود که توانست حجم معاملات این نوع قیر را در رینگ صادراتی تقویت کند. این در حالی بود که قیمت ۵۱۰ دلار یکی از قیمت‌های پایین برای قیر صادراتی به حساب آمده و فقط یک عرضه با قیمت ۵۰۵ دلار در تن ثبت شد. این رخداد نشان می‌دهد که پتانسیل معامله و فروش صادراتی قیر هم‌اکنون وجود دارد ولی قیمت‌های پایین و کیفیت مطلوبی را می‌طلبد. تمامی این موارد در حالی است که بازار جهانی قیر شرایط مطلوبی ندارد و ضعف این بازار را نمی‌توان یک فاکتور منفی ارزیابی کرد؛ چون بازارهای جهانی هم چنین وضعیتی دارند. غالبا بازار مصرف قیر مربوط به کشورهای در حال توسعه و اقتصادهای نوظهور بوده که بودجه‌های عمرانی دولتی و برخی سرمایه‌گذاری‌های بزرگ در کنار صنایع تولید عایق‌های رطوبتی را می‌توان بازارهای اصلی آن دانست. البته قیر با کیفیت مطلوب بازارها، کاربردهای دیگری هم دارد ولی نمی‌توان از آنها به‌عنوان یک بازار دائمی نام برد.

روزی برای رقابت OFF گریدها

معاملات امروز محصولات پلیمری در حالی آغاز شد که در اولین عرضه‌ها، پلی‌پروپیلن C۴۰R مارون با افزایش تقاضا رو‌به‌رو شد و این معامله با رقابت و افزایش قیمت‌ها به پایان رسید. پلی‌اتیلن سبک فیلم OFF گرید ۲۱۰۲ هم چنین وضعیتی داشت که در عرضه ۱۱۰ تن شاهد ثبت ۱۵۴۰ تن فقط در قیمت‌های پایه بودیم که در کل، تقاضای ۱۰۱۲ تن برای قیمت ۴۷۱۱۹ ریال ثبت شد. OFF گرید ۲۱۰۰ هم شرایط مشابهی داشت، البته توجه بازار به انواع OFF گرید آن هم برای کالاهایی با جذابیت بالا برخی واقعیت‌های بازار را نشان می‌دهد که مهم‌ترین‌ دلیل این شرایط را قیمت‌های پایین انواع OFF گرید می‌توان عنوان کرد. کیفیت پایین‌تر یا کالاهای خاصی که برای تولید هدف‌گذاری شده است نیز مواردی است که در انتخاب این نوع مواد اولیه و افزایش جذابیت خرید موثر بوده و هست. به نظر می‌رسد باید انتظار افزایش تقاضا را داشته باشیم زیرا با عدم کاهش قیمت‌ها دلیلی برای تعلل بیشتر حداقل در مهرماه وجود ندارد، زیرا کف قیمت‌ها تعیین و ثبت شده است؛ البته این طرز فکر را باید یک امیدواری در نظر بگیریم؛ زیرا ضعف شدید نقدینگی، کاهش نسبی حجم تولید و برخی از مشکلات صادرات و همچنین قیمت‌های پایین داخلی مواردی هستند که جذابیت تولید و سرمایه‌گذاری را کاهش داده‌اند. این طرز فکر در حالی وجود دارد که بسیاری از کالاهای عرضه شده در بورس کالا با ضعف نسبی تقاضا رو‌به‌رو بوده و نمی‌توان یک روند کلی را برای معاملات دیروز لحاظ کرد. در هر صورت در بازار دیروز معاملات پلیمرها را می‌توان به دو گروه عرضه‌های جذاب و ثبت معامله با رقابت قیمتی و همچنین عرضه‌هایی با جذابیت کمتر و ورود به مچینگ عنوان کرد. پلی‌اتیلن سبک فیلم OFF- ۲۱۰۰ درجه ۱ و پلی‌اتیلن سبک فیلم OFF - ۲۱۰۲ درجه ۱ پتروشیمی لاله، پلی‌پروپیلن نساجی OFF - Z۳۰S درجه ۱ پتروشیمی مارون، پلی‌وینیل کلراید OFF - S۶۵ درجه ۱ بندر امام، پلی‌وینیل کلراید OFF - S۶۵ درجه ۱ پتروشیمی اروند همچنین پلی‌وینیل کلراید S۶۵ و پلی‌اتیلن سبک فیلم ۰۰۷۵ پتروشیمی بندر امام از جذاب‌ترین عرضه‌های دیروز بودند که اغلب آنها را انواع OFF گرید شامل می‌شود.

یک حلقه مفقوده در معاملات پتروشیمی‌ها

در مصوبه دولت مبنی بر آزادسازی قیمت‌ها در بورس کالای ایران با احتساب ۹۵ درصد قیمت فوب خلیج فارس آمده بود که اگر پس از دو مرحله عرضه، کالایی مورد معامله قرار نگرفت عرضه‌کننده این اجازه را دارد تا نسبت به صادرات این کالا اقدام کند. این در حالی است که هیچ مکانیزم مشخصی برای صادرات لحاظ نشده است. تجربه نشان داده است که شرکت‌های بزرگ تولیدی تمایل بیشتری به صادرات دارند تا عرضه در داخل. سهولت فعالیت‌های حسابداری، حجم فروش بسیار بالا در مقایسه با عرضه‌های بورس، کسب جایزه صادراتی برای برخی انواع پلیمرها و اجازه واردات برخی کالاها، عدم تخصیص مالیات بر ارزش افزوده و مالیات‌های مترتبه دیگر، کسب ارز در بازارهای جهانی و بسیاری موارد دیگر پتانسیل‌هایی برای افزایش جذابیت صادرات در مقایسه با فروش در بورس کالا و حتی در بازارهای داخلی به شمار می‌رود. این شرایط باعث شد که دولت شرکت‌های پتروشیمی تولیدکننده را به عرضه در بورس کالا ملزم کند، البته در مقایسه با عرضه‌های صادراتی در بورس کالا از جمله عرضه قیر به‌عنوان یک کالای مشابه، ساز‌و‌کار معینی برای عرضه‌های صادراتی پیش‌بینی نشده است. با توجه به وجود رینگ صادراتی در بورس کالا شاید عرضه کالاهای پتروشیمی با محوریت محصولات پلیمری در این رینگ بتواند اقدام مهمی در جهت شفافیت بیشتر بازار باشد. این رخداد که می‌تواند پتانسیل قدرتمندی برای حضور شرکت‌های خارجی در ایران و بازار صادراتی کشورمان باشد که حداقل خروجی آن معرفی محصولات تولیدی، شفافیت بیشتر صورت‌های مالی مخصوصا شرکت‌های حاضر در بورس اوراق بهادار و وجود پتانسیلی برای افزایش حجم و قدرت صادراتی تولیدکنندگان خواهد بود.

عرضه محصولات پتروشیمی با محوریت پلیمرها در رینگ صادراتی بورس کالا می‌تواند گام مهمی در جهت تبدیل این بورس به‌عنوان یک مرجع عرضه‌کننده کالا با قیمت‌های جهانی با شرایط تحویل مطابق با استانداردهای بین‌المللی باشد. به جرأت می‌توان گفت که در منطقه خلیج فارس بورس‌های کالایی قدرت چندانی ندارند و بیشتر شاهد تبعیت از بورس‌های بین‌المللی و وجود انبارهایی برای تحویل و عرضه کالاها با مبادی و مقاصد مختلف هستیم. این رخداد قطعا می‌تواند به انسجام فرآیند قیمت‌گذاری در منطقه کمک کرده و با تجمیع پتانسیل‌های صادرات، قدرت صادراتی عرضه‌کنندگان داخلی را افزایش دهد. از سویی این اقدام شرایط معامله و تحویل کالا را برای برخی تجار خرده‌پا و کوچک‌تر تسهیل کرده که افزایش حجم فروش و افزایش اعتماد به مبادلات را با خود به همراه خواهد داشت.

تمامی این موارد در حالی است که باید بپذیریم که هر گونه انحصار در بازار چه از سوی تولیدکننده یا از سوی مصرف‌کننده می‌تواند به کاهش سرعت یا کیفیت مبادلات منجر شود. شاید یک تولیدکننده با این ذهنیت که رأسا به صادرات اقدام خواهد کرد و با حجم بسیار بزرگی صادرات خواهد داشت بخش بزرگی از بازار صادراتی را تشکیل دهد و با توجه به برخی شرایط حمل‌و‌نقل از جمله اجاره یک کشتی، حمل به‌صورت فله، هزینه‌های فورواردری (واسطه‌گری در حمل‌و‌نقل دریایی) و کاهش هزینه‌های بندری تلاش کند تا بیشترین سودآوری را به خود اختصاص دهد ولی همیشه حجم بسیار بزرگ، قیمت‌های کمتری را نیز طلب می‌کند. در این شرایط هر رخداد بین‌المللی هم می‌تواند یک بازار را با اما و اگرهای خاصی رو به رو کند. کاهش حجم یا گروه‌بندی عرضه‌ها مواردی است که می‌تواند هم برخی تجار کوچک‌تر را به خدمت بگیرد و هم از انحصار برخی خریداران بزرگ بین‌المللی خواهد کاست که یکی از خروجی‌های آن افزایش سودآوری است. در هر صورت باید پذیرفت که نزدیک‌ترین راه در این قبیل معاملات بهترین و پرسودترین مسیر نیست.

برخی انتقادها و نقاط ضعف این رویکرد

شاید ساده‌ترین و مهم‌ترین‌ نقطه ضعف این اقدام فرآیند تسویه مالی باشد، زیرا به‌صورت معمول هم‌اکنون پرداخت‌ها در خارج از کشور صورت گرفته که ورود یا عدم ورود ارز حاصل از صادرات در گذشته به ملتهب شدن بازار ارز در داخل انجامید تا جایی که با واکنش مستقیم شخص معاون اول رئیس‌جمهور رو به رو شد. با توجه به این موارد و برخی محدودیت‌های بین‌المللی و داخلی، فاصله قیمتی ملموس بین ارز مبادلاتی و ارز آزاد و عدم امکان پرداخت مستقیم و استفاده از ساز و کار اتاق پایاپای بورس کالا شاید بتوان با کاهش حجم عرضه‌ها یا تسویه معادل ریالی آن این شیوه مبادله را آغاز کرد. از سویی تجربه‌های موجود درخصوص عرضه‌های صادراتی قیر هم موردی است که می‌تواند به کمک فعالان این عرصه آمده و این بازار را به تحرک وا دارد. البته تعیین شیوه معامله، شرایط و محل پرداخت توسط فروشنده، تسویه وجه مورد معامله به‌صورت ریال و برخی دیگر از شرایط پرداخت مواردی هستند که می‌تواند در این چارچوب موثر واقع شوند.