بایدها و نبایدهای پتروشیمی‌ها در بورس کالا

گروه بورس کالا: در روزهای گذشته شایعاتی مبنی بر دستور وزیر صنعت، معدن و تجارت مبنی بر خروج مواد پتروشیمی از بورس کالا به گوش رسید که با تایید و تکذیب‌های فراوانی همراه شد؛ با این حال آخرین خبرها حکایت از تکذیب رسمی این خبر توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت دارد. در این بین بورس کالا بار دیگر در مرکز توجه رسانه‌ها قرار گرفت و با انتقاد و حمایت‌های متفاوتی روبه‌رو شد. اما بورس کالا باردیگر در این بین چه نقشی دارد. چگونه به شرایط فعلی رسیدیم و باید چه کرد؟ در ابتدا ذکر این مطلب ضروری است که بورس کالا تنها مکانی برای کشف قیمت و نقطه برخورد عرضه و تقاضا و مبادله است، نه مکانی برای تعیین صلاحیت خریداران یا اجبار فروشندگان به عرضه یا حتی تنظیم بازار. در شرایطی که عرضه‌کنندگان تعهدی به عرضه نداشته و خریداران مجبور هستند خرید کنند، نمی‌توان انتظار معجزه و ثبات بازار را داشت. از طرفی بورس کالای ایران مدت‌ها است تجربیات ذی‌قیمتی کسب کرده که برای بهبود شرایط بازار غیررسمی و بلوغ بازار رسمی کالاها بسیار موثر خواهد بود. به جرات می‌توان گفت که تضعیف بورس کالای ایران تضعیف هزینه و تجربه‌های چند سال اخیر است که شاید مهم‌ترین فاکتور در تثبیت و تمرکز معاملات در کشور باشد.باید پذیرفت که برخی ساز و کارهای معامله در بورس کالا بالاخص برای محصولات پتروشیمی به دلایل مختلف ناقص و ضعیف است و نیاز به اصلاح دارد در سال‌های قبل فروش کالاهای پتروشیمی با حواله صورت می‌گرفت که اینگونه محدودیت‌ها باعث ایجاد مشکلاتی در این بازار شد. برای بهبود این شرایط نیز سامانه بهین یاب به کمک بازار آمد تا افراد واجد شرایط بتوانند به‌سادگی اقدام به خرید کالاهای مورد نیاز خود کنند. بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد که هر فردی که جواز تاسیس داشته باشد در صورت طی مراحل قانونی نه چندان سخت و به کمک این سایت می‌تواند نسبت به خرید اقدام کند. با توجه به سهولت اخذ جواز تاسیس، این شرایط با انتقادات گسترده ای روبه‌رو است که این انتقادات منطقی هم به نظر می‌رسد.

آیا مهم‌ترین مساله، بهین‌یاب و عرضه‌های اندک پتروشیمی‌ها است؟

البته همان‌طور که در ابتدای گزارش نیز اشاره شد، شایعاتی که در ارتباط با دستور وزیر صنعت مبنی بر خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا طی روزهای اخیر وجود داشت با انتقادات فراوانی از سوی تولیدکنندگان و کارشناسان روبه رو شد. به عنوان مثال علی علیلو، نماینده شبستر در مجلس شورای اسلامی در گفت و گو با خبرگزاری فارس، صراحتا اعلام کرد که مساله اصلی نبود نظارت بر سایت بهین‌یاب است و خروج معاملات محصولات پتروشیمی از بورس کالا به معنای پاک کردن صورت مساله است، چرا‌که بورس محلی برای شفافیت معاملات است که در صورت خروج این گونه معاملات از بورس به دوران حواله‌ای (رانتی) باز خواهیم گشت.از سوی دیگر رئیس اتحادیه اصناف پلاستیک کشور نیز با تاکید بر اینکه متاسفانه در جریان مشکلات به وجود آمده برای تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی، نظارت دقیقی صورت نگرفته و از افراد خبره هم نظرسنجی نمی‌شود، گفت: تا یک سال پیش سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان بر تخلفات پتروشیمی‌ها نظارت داشت، اما پس از گذشت چند ماه هیچ نظارتی وجود ندارد. ﺳﯿﺪرﺣﯿﻢ ﻣﻘﯿﻤﯽ اﺻﻞ با بیان اینکه مهم‌ترین مساله تولید و توزیع ناعادلانه پتروشیمی‌ها است، گفت: اگر پتروشیمی‌ها توزیع عادلانه داشته باشند و سایت بهین‌یاب تولیدکنندگان واقعی را به بورس معرفی کند، بورس بهترین محل برای نظارت در تمام دنیا است.

وی با بیان اینکه پتروشیمی‌ها از خوراک و بنزن به نرخ دولتی به راحتی استفاده می‌کنند، گفت: پیش از این خرید از پتروشیمی مشکلی نداشت و حتی بسیاری از محصولات به خارج از کشور صادر می‌شد، اما طی ماه‌های گذشته عرضه‌های کم پتروشیمی‌ها و مشکلات مربوط به سایت بهین‌یاب موجب ایجاد بازار سیاه و اقدامات سوداگرانه شده است.

این تولیدکننده با بیان اینکه در صورت افزایش عرضه‌ها، دلالان در این بازار سرمایه‌گذاری نخواهند کرد، گفت: صراحتا می‌گویم که آقایان مسوول! بورس مشکلی ندارد و اگر عرضه محصول پتروشیمی کاسته شود، تولیدکنندگان در عذاب خواهند بود.

افزایش انحصار در صورت خروج معاملات از بورس کالا

مقیمی با بیان اینکه به عنوان مصرف‌کنندگان اصلی صراحتا‌ اعلام می‌کند، سازوکار بورس همچنان باید بماند، گفت: بورس جایگاه خوبی برای معاملات و شفاف‌‌سازی قیمت کالاها از جمله پتروشیمی است در صورتی که پتروشیمی‌ها عرضه دقیق و با نظمی در کنار نظارت بیشتر در سایت بهین‌یاب داشته باشند.

وی گفت: اگر فهرست تولیدکنندگان واقعی وجود دارد، چرا تاکنون وزارت صنعت این فهرست را به بورس کالا نداده است؟

رئیس اتحادیه اصناف پلاستیک کشور با تاکید بر اینکه عصبانیت ما از عرضه‌های قطره‌چکانی و عدم نظارت وزارت صنعت بر سایت بهین‌یاب است، گفت: اکنون تولیدکنندگان ما نمی‌توانند از سایت بهین‌یاب مجوز بگیرند، اما برخی سرمایه‌گذاران بزرگ که نیازی به مواد ندارند، از بورس کالا با تناژهای بالای مواد پتروشیمی خرید می‌کنند و سپس در بازار آزاد عرضه می‌کنند.

وی با بیان اینکه مسوولان وزارت صنعت نباید تقصیر و مشکلات خود را به دیگر دستگاه‌ها ارتباط دهند، گفت: همه مشکلاتمان را به نمایندگان مجلس به ویژه اعضای کمیسیون صنایع و معادن نیز رسانده‌ایم که پتروشیمی‌ها هر موقع که رحمی به دلشان آمد صد تن مواد به بورس کالا می‌آورند.

از کارکرد بورس دفاع می‌کنیم

در همین حال عضو هیات رئیسه انجمن صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی نیز در گفت‌و‌گو با «ایسنا» گفت: به نظر می‌رسد که دستور وزیر صنعت برای خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا تحت فشار برخی از مدیران صنعت پتروشیمی اتخاذ شده است، به طوری‌که این مدیران قبلا هم در جلسات مختلف مرتب خروج کالاهای پتروشیمی از بورس را به وزیر پیشنهاد می‌دادند، اما ما از کارکرد بورس دفاع می‌کردیم و در حال حاضر نیز این اتفاق را به هیچ عنوان منطقی نمی‌دانیم. حمید حسینی با بیان اینکه عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا مصوبه دولت بوده و وزیر نمی‌تواند بدون دلایل منطقی مانع از اجرای این مصوبه شود، اظهار کرد: سال ۸۶ معاملات محصولات پتروشیمی در بورس کالا با حضور سه وزیر و مصوبه هیات دولت راه اندازی شد و وزیر صنعت نمی‌تواند بدون داشتن دلایل قانع‌کننده، همه امتیازات، رتبه‌ها و ثمرات بورس کالا در سال‌های اخیر را نادیده بگیرد.

حمید حسینی با بیان اینکه راه اندازی بورس کالا به نوعی میز اقتدار رانت خواران را جمع کرد و به همین دلیل است که بورس کالا اکنون دارای مخالفان زیادی است، گفت: وزیر صنعت مطمئن باشد که اگر اکنون در معاملات بورس ردپای دلالان مشاهده می‌شود که این اتفاق نیز ناشی از نظارت‌های نادرست سامانه بهین یاب است، پس از خروج محصولات از بورس کالا دوباره رانت‌های بازار پتروشیمی، فساد و رابطه بر معاملات حاکم می‌شود.

حسینی در پایان گفت: با همه این تفاسیر در درجه اول باید این سامانه اصلاح شود. حتی اگر قرار است شیوه معاملات تغییر کند باید این کار در بازار شفاف بورس صورت گیرد، برای مثال مشتریان دائم مواد اولیه می‌توانند به صورت اعتباری از بورس خرید کنند اما خروج معاملات از بورس، کاری اشتباه و به زیان صنعت پتروشیمی است.

آزموده را آزمودن خطاست

به هر ترتیب با توجه به جایگاه کشورمان در منابع نفت و گاز، بازار محصولات نفت، گاز و پتروشیمی جذاب ترین بازار ایران بوده و هست، بنابراین نیاز به مداخله دولت همیشه و همه جا حس خواهد شد. واقعیت آن‌است که روند سعی و خطا یعنی اتخاذ و حذف حواله، معرفی موردی به بورس یا خروج کامل مواد پتروشیمی همچنین الزام به فروش‌های داخلی و صادراتی و امکان تخلف از آن ساز و کاری نیست که بتوان برای همیشه به آن اتکا کرد. در این بین تجربه دیگر کشورها می‌تواند به کمک بازار آمده و البته مفید واقع شود. دولت ابزارهای بزرگی برای تنظیم شرایط در اختیار دارد که می‌تواند به سرعت از آنها استفاده کرده و بازار را به ثبات برساند.

دولت همچنین می‌تواند با تغییر قیمت خوراک، وضع تعرفه‌های صادراتی، تغییر مقطعی نرخ مالیات، اتخاذ سیاست‌های تشویقی برای حمایت از تولید داخلی، فروش اعتباری و ... به سرعت بازار را به ثبات برساند. اینکه یک صنعت همچون پتروشیمی بتواند با تزریق یا عدم تزریق ارز حاصل از صادرات یا فشار بر تولیدکنندگان داخلی یا چانه زنی برای تعیین نرخ خوراک مطلوب خود بازار را تحت فشار بگذارد به هیچ عنوان پسندیده نیست که به این جهت نیاز به نظارت شدیدتر بر این بازار بیشتر از قبل حس می‌شود. دولت با وضع تعرفه صادراتی می‌تواند عرضه را در بازار داخلی به سرعت افزایش دهد یا با افزایش مالیات جذابیت صادراتی ایجاد کند. از طرفی بورس کالای ایران را می‌توان به مثابه دماسنج بازارهای داخلی دانست و آینه‌ای که چهره برخی بازارها را نشان می‌دهد. بنابراین تضعیف این نهاد توسط دولت تنها نقش شکستن آینه را دارد نه بیشتر.