دستور معاون اول رئیس‌جمهور برای رفع موانع کاری بورس کالا

گروه بورس کالا- طی سال‌های اخیر، دولت دهم در پی بروز برخی شوک‌های قیمتی در بازار، نقدهایی را متوجه بورس کالا کرده بود. به نظر می‌رسید دولت اعتقاد چندانی به برقراری تعامل با بورس کالا و زمینه‌سازی برای توسعه بیشتر آن نداشت. حال با توجه به روی کار آمدن دولت یازدهم به نظر می‌رسد، فصل جدیدی پیش‌روی این نهاد مالی برای توسعه هرچه بیشتر گشوده شده است. در مصاحبه‌ای که «دنیای اقتصاد» با مدیر‌عامل بورس کالای ایران داشت، دکتر پناهیان به بیان مواردی در این زمینه پرداخت. متن این گفت‌و‌گو در ادامه می‌آید. جناب آقای دکتر پناهیان! در ماه‌های ابتدایی آغاز به کار دولت یازدهم، سطح تعامل بورس کالا و دولت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

تعامل ایجاد شده میان بورس کالا و دولت تدبیر و امید در ۲ سطح اعتقاد فردی تیم اقتصادی دولت به تقویت کارکرد بورس کالا و نیز برنامه و رویکرد کلان دولت برای شفاف‌سازی فضای اقتصادی کشور و مبارزه با رانت قابل توضیح است.

زمانی که در دوره وزارت آقای جهانگیری در وزارت صنایع ایشان مشغول راه‌اندازی بورس فلزات بوده‌اند، از ایشان نقل شده که بورس را به هر شکلی به بازار سنتی ترجیح می‌دهند و بر پایه همین رویکرد بود که بورس فلزات در دوره وزارت آقای جهانگیری پایه‌گذاری شد.

با وجود این سطح از تعامل با بورس کالای ایران (اعتقاد فردی تیم اقتصادی)، دولت در سطح کلان برنامه محوری خود را در حوزه اقتصاد سیاسی، مبارزه با فساد اقتصادی و حذف ویژه خواری قرار داده که یکی از ابزار کارآمد تحقق این مهم، توسعه فعالیت بورس است.

اما در همین سطحی که شما از آن با عنوان «اعتقاد فردی اعضای تیم اقتصادی دولت» یاد کردید، اخیرا انتقادهایی از قول وزیر صنعت، معدن و تجارت مطرح شد که نشان از مخالفت ایشان با بورس کالا داشت، یعنی این سطح از حمایت تنها به شخص معاون اول رئیس‌جمهوری محدود است؟

خیر، بنده با شناختی که نسبت به مهندس نعمت‌زاده پیدا کرده‌ام، مطمئنم که ایشان مخالفتی با گسترش فعالیت بورس کالا ندارند، کما اینکه عرضه سنگ‌آهن در تالار صادراتی بورس کالا در راستای رایزنی‌های بورس کالا با ایشان و وزارتخانه متبوعشان به ثمر رسیده است.

بدون شک دغدغه وزیر صنعت، معدن و تجارت، شفافیت حداکثری قیمت‌ها در بورس و کشف عادلانه‌تر قیمت‌ها است که برای این منظور هم ابزاری جز بورس کالا وجود ندارد، بنابراین اگر ایشان نقدی هم دارند، هدفشان افزایش کارآیی این بازار متشکل است.

وزیر جهاد کشارزی هم چه در موعد راه‌اندازی بورس کشاورزی و چه حال که در پی اجرای نظام قیمت تضمینی محصولات کشاورزی و ماده ۳۳ قانون افزایش بهره‌وری هستیم، از حامیان بورس بوده است.

اخیرا هم مهندس حجتی دستور تشکیل میز بورس محصولات کشاورزی را در وزارت جهاد کشاورزی صادر کرده است که این دستور در آستانه اجرای نظام قیمت تضمینی، نوید برقراری قیمت عادلانه برای محصولات کشاورزی را می‌دهد. حمایت مهندس زنگنه از بورس هم جای بحث ندارد.

حتی شخص رئیس‌جمهوری هم در مصاحبه‌ها و سخنرانی‌های مختلف خود به‌طور کلی از توسعه بورس حمایت کرده‌اند.

در مجموع این سطوح تعاملی و حمایتی که مطرح کردید تاکنون در عمل به نتیجه‌ای هم منتهی شده است؟

بر پایه چنین سطوحی از حمایت دولت تدبیر و امید، رایزنی‌های گسترده‌ای داشته‌ایم، به عنوان نمونه، اخیرا معاون اول رئیس‌جمهوری طی نامه‌ای خطاب به وزیر امور اقتصادی و دارایی دستور رفع موانع توسعه شتابان‌تر بورس کالا را صادر کرده است. در دستور معاون اول رئیس‌جمهوری به صراحت از این موانع با عنوان دخالت‌های بی‌مورد در امور بورس کالا یاد شده که با بازگشت به سوال اول شما، به خودی خود نشان می‌دهد که نوع نگاه دولت به بورس کالا چگونه است. این دستور معاون اول رئیس‌جمهوری هم‌اکنون در دستور کار کمیسیون اقتصادی دولت قرار گرفته است.

این دخالت‌ها شامل قیمت‌گذاری دولتی هم می‌شود؟

به هر حال یکی از محورهای مذاکرات ما با دولت تدبیر و امید استفاده از ظرفیت ماده ۱۸ قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید برای خروج کالاهای پذیرفته شده در بورس از نظام قیمت‌گذاری دولتی است. همچنین تلاش ما اجرای بند «و» ماده ۹۹ قانون برنامه پنجم توسعه با هدف عرضه و معامله تمام کالاهای پذیرفته شده در بورس کالا است.

این برنامه‌های توسعه بازار که به آنها اشاره می‌کنید، به‌طور مشخص چیست؟

مطابق رایزنی‌های صورت گرفته با مجموعه دولت، در حال تدارک شرایط پذیرش کالاهای جدید در هر سه حوزه محصولات صنعتی و معدنی، فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی و کشاورزی هستیم و همچنین با تصویب معاملات برخط از سال آینده معاملات آنلاین در بورس کالا راه‌اندازی می‌شود. گذشته از تلاش ما برای توسعه معاملات آتی، در حال ارزیابی و برنامه‌ریزی برای گسترش دامنه فعالیت بورس کالا در حوزه‌های مختلف هستیم.

به هر حال همانطور که اشاره شد، سابقه نشان داده که هر‌گاه شوک قیمتی در بازار رخ می‌دهد، برخی نگاه‌ها متوجه بورس کالا می‌شود، دفاع شما در مقابل این نگاه‌ها چیست؟

البته این دفاع بنده نیست، بلکه بیان واقعیت‌های بورس است. بورس کالا چند کارکرد ذاتی دارد. از جمله کشف قیمت واقعی با حذف هزینه مبادله، همین جمله نشان می‌دهد که فی ذاته قیمت‌های کشف شده در بازار متشکل نمی‌تواند گران‌تر از سطح بازار خرده فروشی یا غیر متشکل باشد، چون به هر حال هزینه مبادله از قیمت کشف شده، کاسته می‌شود.

در مقابل، اگر ارتباط لازم با نهادهایی همچون گمرک برقرار شود، بورس کالا حتی در کشف قیمت کالاهای وارداتی جهت جلوگیری از دامپینگ و اخلال در نظام بازار داخلی می‌تواند، ایفای نقش پررنگی داشته باشد. همچنین در بخش صادرات هم اگر کشف قیمت بر عهده بورس کالا باشد، می‌توانیم مرجع منطقه‌ای برای قیمت‌گذاری جهانی داشته باشیم. ورود به بورس کالا در مقوله قیمت، امکان استفاده از ابزارهای مدیریت ریسک نوسان قیمت را هم فراهم می‌کند.

حالا سوال بنده از منتقدان بورس کالا این است که آیا چنین ساز و کارهایی در بعد کشف قیمت و قیمت گذاری، گران کردن کالا است، یا حذف منافع گروه‌هایی که هزینه مبادله را به اقتصاد کشور تحمیل می‌کنند؟

اما چگونه است که این انتقادها گاه ابعاد کلان‌تر و دولتی به خود می‌گیرد؟

یک دلیل عمده آن آگاهی کم از ابعاد تاثیرگذاری بورس کالا در اقتصاد ملی است. به هر حال حجم معاملات بورس کالا به حدود ۱۲ درصد تولید ناخالص داخلی رسیده است و طی سال گذشته هم ۶۴ درصد ارزش معاملات بازار سرمایه ایران به بورس کالا اختصاص داشته است، بنابراین وقتی اتفاقی در این بازار می‌افتد، مثلا افزایش قیمتی رخ می‌دهد و بدل به یک روند می‌شود، باید پیش‌بینی کرد که این افزایش در میان مدت در ابعاد مختلف اقتصاد هم رخ خواهد داد. نشانه‌های شوک تورمی اقتصاد ایران در سال ۹۲، سال ۹۱ در بورس کالا بروز کرد، ولی آقایان ترجیح می‌دادند کل قضیه را با متهم کردن بورس کالا سرپوش بگذارند. این ارتباط‌ها و نیز همانطور که اشاره کردم، ابعاد مختلف تاثیرگذاری بورس کالا هنوز برای برخی کشف نشده والا از این پتانسیل بیشتر استفاده می‌کردند.

شما به آمار سال ۹۱ اشاره کردید، عملکرد سال جاری بورس کالا چگونه بوده است؟

به‌طور کلی بخواهم عرض کنم، تا اوایل بهمن‌ماه، در مجموع ارزش معاملات انجام شده در بورس کالای ایران ۶/۳۴ هزارمیلیارد تومان بوده که ۴۸ درصد نسبت به دوره مشابه سال گذشته رشد داشته است.

همچنین تاکنون بورس کالا بیش از ۱۶ هزارمیلیارد تومان تامین مالی جهت سرمایه در گردش صنایع کشور را بر عهده داشته که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳۳ درصد افزایش داشته است. شما این سطح تامین مالی بخش تولید صنعتی را با تامین مالی بازار پول کشور می‌توانید، مقایسه کنید.

اما فارغ از انگیزه برخی نگاه‌های بیرونی به بورس کالا، به لحاظ ساز و کار درونی این بازار، شبهاتی در خصوص کشف قیمت واقعی به لحاظ اعمال برخی محدودیت‌ها از جمله اعمال سقف و کف قیمت وجود دارد، پاسخ شما به این شبهات چیست؟

به هر حال هم عمر بورس کالایی در ایران حدود یک دهه است که نسبت به سایر بورس‌های کالایی جهان بسیار جوان است و هم ساختار بورس ما از نظر سهم قابل توجه معاملات فیزیکی با آنها که سهم غالب را معاملات کاغذی و آتی دارد، متفاوت است. اما در خصوص اعمال برخی محدودیت‌ها در عرضه و دامنه قیمت‌ها، بورس کالا به دلیل شرایط و ساختار کلان اقتصاد کشور و اجرای برخی برنامه‌ها از سوی دولت از جمله هدفمندسازی یارانه‌ها، تاثیر پذیرفته است. بر این اساس و تحت تاثیر برخی مسائل روانی حاکم شده بر بازار، محدودیت‌هایی بر بورس کالا اعمال شد. محدودیت‌هایی که قطعا دائمی نیست و همانطور که اوایل گفت‌وگو اشاره کردم، در تلاش هستیم با مساعدت دولت، آنها را کاهش داده و در نهایت حذف کنیم، دولت هم در این خصوص به ما قول مساعد داده است. به هر حال ایجاد ساز و کار اصولی بورس برای کشف قیمت و معاملات آزاد و عادلانه وظیفه ذاتی ماست که با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید در تلاش هستیم، هر چه سریع‌تر به آن جامه عمل بپوشانیم.